I. Bob. Diqqat muammosining psixologik nazariy asoslari

Yosh o'zgarishlari. Yoshi bilan, ayniqsa 70 yoshdan oshgan keksa odamlarda diqqatni jamlash funktsiyalari zaiflashadi va uning buzilishi paydo bo'ladi.Ba'zida kuchli hayajon sizning e'tiboringizni qaratishga to'sqinlik qiladi, bu esa beparvolik holatini keltirib chiqaradi.

Kattalardagi e'tibor buzilishining shakllari va belgilari
Mutaxassislar qayd etishadi turli shakllar kattalardagi bu hodisaning xarakterli belgilari bilan birga keladi. Asosiylarini ko'rib chiqamiz:
Diqqatni jamlay olmaslik, diqqatni ma'lum bir vazifaga qaratish: kitob o'qish, muhokama qilish yoki oddiygina gapirish. Biror kishi mavzuga diqqatini jamlashi qiyin, u mavzuning tafsilotlarini «ko'rmaydi», u begona suhbat, tovush, ob'ekt bilan osongina chalg'itadi yoki boshqa ishga o'tadi. Bu holat muzlash yoki e'tiborni sarosimaga solib qo'yish deb ataladi.
Bir narsaga doimiy e'tibor qarating. Masalan, musiqa o'qiyotganda yoki tinglayotganda odam o'z his-tuyg'ulariga shunchalik berilib ketadiki, u atrofida sodir bo'layotgan voqealarga e'tibor bermaydi. Bu kamchilik, albatta, afzallikka aylantirilishi mumkin, masalan, ish maqsadi bilan. Biroq, bir narsaga boshqasiga zarar etkazadigan o'ta barqaror konsentratsiya, shunga qaramay, normaning bir varianti emas va odamning o'zi va uning atrofidagi odamlar uchun juda noqulay bo'lishi mumkin.
O'z-o'zini tashkil etishning etishmasligi, unutuvchanlik. Ushbu qoidabuzarliklar bilan odam doimo biror narsaga kechikadi, zaruriy topshiriqlarni keyinga qoldiradi, narsalarni yo'qotadi, ularni unutadi.Shuningdek, e'tiborning bunday buzilishi o'z vaqtida noto'g'ri yo'naltirilganlik, ma'lum bir vazifani, ishni bajarish uchun taxminiy vaqtni hisoblash qobiliyatining yo'qligi bilan birga keladi.
Impulsivlik – bu diqqat buzilishining yana bir belgisi. Bu suhbatdoshga e'tibor bermaslik, uning so'zlariga hamdardlik, suhbatning alohida qismlaridan «tushib ketish» bilan tavsiflanadi. Ushbu qoidabuzarlikdan aziyat chekadigan odamlar uchun birinchi navbatda biror narsa aytish yoki qilish odatiy holdir va shundan keyingina o'z harakatlarining oqibatlari haqida o'ylashadi
Ko'pincha umidsizlik, g'azab va asabiylashish kuzatiladigan hissiyotlarning kuchayishi (ruhiy buzilishlar bilan birga bo'lishi mumkin). Bunday odamlarga kayfiyatning tez-tez o'zgarishi, o'zini past baho berish, harakatlarni rag'batlantirish qiyinligi, tez-tez asabiy hayajonlanish, diqqatni jamlashda qiyinchilik va boshqalar ajralib turadi.Diqqatni jamlash qobiliyatining etishmasligi bolalikda ayniqsa xavflidir. E'tiborsizlik – o'quv jarayonidagi muammolarning asosiy sabablaridan biri, o'quv faoliyatining yomonlashishi. Agar bu muammo o'z vaqtida bartaraf etilmasa, u ta'sir qilishi mumkin umumiy rivojlanish bolaning kelajagiga salbiy ta'sir qiladi.Shu tufayli diqqat buzilishi a'lomatlarini e'tiborsiz qoldirmaslik,bu jarayonlar sezilgan zahoti mutaxasisiga murojaat qilish kerak.

XULOSA.
Diqqatning psixologik nazariyalari shuni ko'rsatadiki,diqqat bu barcha kognitiv jarayonlarning asosida turuvchi muhim jarayondir.Yuqorida ko’rilgan fikr va mulohazalarda diqqatning inson hayotidagi ahamiyati uning o’rni juda muhimligini ko’rish mumkin. Diqqat jarayoni borasidagi nazariyalarda diqqatning muammolari ularning ilmiy nazariyalarini olimlar va professor psixologlar tomonidan o’rganilganligi uning inson hayotidagi ahamiyati dolzarbligi ko’rish mumkin.
Shu bilan birga, diqqat jarayonni inson hayoti davomida rivojlanib boradi, va hayoti davomida murakkablashib boradi. Diqqatning ilmiy muammollarini o’rganishda turli psixologlar ishtirok etgan. Bulardan: A.R.Luriya, S.L.Rubinshteyn, L.S.Vigotskiy, A.N.Leontovlar diqqat muammosini o’rganishgan va ularni yoritib bera olishgan.Ularning ilmiy tadqiqotlarida diqqatning har jihatlariga e’tibor berilgan. Ya’ni diqqatning fiziologik,biologik, psixologik tomonlarini o’rganib chiqishgan.Diqqatning sobiq sovet psixologiyasi va xorijiy psixologiya fanida ancha murakkab va ilmiy manbalarga ega hisoblashganligi, shu orqali ular boshqa xorijiy psixologiyasidan farq qilganligini hisoblanadi. Diqqatning fiziologik asoslarini I.Pavlov va A.A. Uxtomiskiylarning tajriba olib borishgan. Ya’ni ular diqqatning qanday paydo bo’lishi va uni insonlarda qanday namoyon bo’lishini yoritib berishgan. T.Riboning nazariyasida esa diqqatning hissiyotlar bilan bog’liqligini ochib bergan. Va bu nazariya eng ommalashgan va mashhur nazariyalardan biri bo’lgan. P.Ya.Galperin nazariyasida esa diqqatni boshqacha ta’riflab o’tgan. Ya’ni uning nazariyasida obyektning paydo bo’lishi orqali diqqat jarayoni yuzaga kelishini ta’kidlab o’tgan. Bu nazariyada agar obyekt bo’lmasa diqqat jarayoni yuzaga kelmasligi haqida fikr bildirgan.
Xulosa qilib aytganda, diqqat kognitiv jarayonlarining eng muhim jarayonlarida biri ekanligi, inson hayotidagi ahamiyatini ko’rib chiqdimDiqqat chuqur mavzu hisoblanadi va haligacha diqqat borasidagi ilmiy tadqiqotlar davom etmoqda