I-bob fuqarolik jamiyati fanining maqsadi, ilmiy, amaliy va tarbiyaviy vazifalari, funksiyalari

Iqtisodiy munosabatlar. Dunyoda iqtisodning ikki tipi mavjud: rejali iqgisod va bozor iqgisodi. Rejali iqgisodni davlat tartibga solib turadi, bozor iqgisodi esa, bozor munosabatlari hamda talab va taklifning amal qilishi natijasida vujudga keladi.
Siyosiy munosabatlar. Siyosiy munosabatlar jamiyatda siyosiy hokimiyatni amalga oshirish jarayonida yuzaga keladi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida qator moddalar siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligiga bag‘ishlangan (Konstitutsiyaning 12-moddasi).
Ijtimoiy, madaniy, diniy munosabatlar. Bu munosabatlarning barchasi fuqarolik jamiyati uchun muhimdir. Ular millatlararo munosabat-larni konstitutsiyaviy tartibga solishni, oila va nikohni, atrof muhitni, ta’lim, fan, madaniyat, din sohalarini muhofaza qilishni o‘z ichiga oladi.
Shunday qilib, fuqarolik jamiyatini barpo etish uchun iqtisodiy, siyosiy va huquqiy negizlar bilan bir qatorda, ijtimoiy, diniy va madaniy negizlarning ham bo‘lishi talab etiladi.
O‘z a’zolarining moddiy, ijtimoiy va ma’naviy ehtiyojlarini tu qoshi qondirshi fuqarolik jamiyatshshng asosiy funksiyasidir. Fuqarolarning har xil iqtisodiy, etnik, mintaqaviy, kasbiy, diniy birlashmalari shaxsning o‘z qiziqishlari, maqsadlari, intilishlari hokazolarga erishishiga har tomonlama ko‘maklashadi.
Mazkur asosiy funksiyani bajarish doirasida fuqarolik jamyu boshqa bir qator muhim ijtimoiy funksiyalarni ham bajaradi:

1. 
   qonuniylik asosida u shaxs va fuqaroning shaxsiy hayoti sohalarini davlat va boshqa siyosiy tuzilmalarning asossiz qattiqqo‘llik bilan tartibga solshiidan himoya qiladi;
   
2. 
   fuqarolik jamiyati tashkilotlari negizida jamiyatning o‘zini-o‘zi boshqarish mexanizmlari vujudga keladi va rivojlanadi;
   
3. 
   fuqarolik jamiyati siyosiy hokimiyatning mutlaq hukmronlik intilishiga monelik qiluvchi muhim va kuchli vositalardan biri hisoblanadi. U fuqarolar va ular birlashmalarining faoliyatiga davlatning noqonuniy aralashishidan himoya qiladi va bu bilan demokratik davlat organlari, jamiyat siyosiy tizimining vujudga kelishi va mustahkamlanishiga ko‘maklashadi;
   
4. 
   fuqarolik jamiyatining institutlari va tashkilotlari shaxsning huquq va manfaatlarini real kafolatlashi, barchaga davlat va jmiyat ishlarida ishtirok etishda teng imkoniyatlar berishi kerak;
   
5. 
   fuqarolik jamiyati, o‘z a’zolariga nisbatan ijtimoiy nazorat funksiyasni ham bajaradi. U davlatdan mustaqil bo‘lib, o‘z ixtiyorida vositalar va sanksiyalar yordamida shaxslarni ijtimoiy normalar rioya qilishga majburlashi, fuqarolarni tarbiyalash va ijtimoiylashtirishni ta’minlashi mumkin;
   
6. 
   fuqarolik jamiyati, aloqa bog‘lash funksiyasini ham bajaradi.
   

Bu jamiyatda manfaatlar xilma-xilligi namoyon bo‘ladi. Demokratiya sharoitida fuqaro ega bo‘ladigan erkinliklar bu manfaatlar doirasini yanada kengaytiradi. Demokratik davlat o‘z fuqarolarining manfaatlari va ehtiyojlarini imkon qadar to‘liq qondirishi kerak. Ammo iqtisodiy plyuralizm sharoitida bunday manfaatlar shu qadar ko‘p sonli, shu qadar rang-barang va tabaqalashgan bo‘ladiki, davlat hokimiyati hammasi haqida axborotni qamrab olish imkoniyatiga ega bo‘lmaydi. Fuqarolik jamiyatining demokratik institutlari fuqarolar o‘rtasidagi ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, ma’naviy-axloqiy aloqalarni o‘rnatish, ular o‘rtasidagi munosabatlarni adolatli tartibga solish vazifasini ado etadi.
XULOSA
Demak, fuqarolik jamiyati insoniyatning ma’lum bir rivojlanish bosqichidagi, o‘z shaxslarining ehtiyojlarini qondiradigan mehnat yordamida tashkil topgan jamoa shaklidir. Bu shaxslarning ixtiyoriy ravishda tashkil etilgan birlamchi birlashmalari (oila, kooperativ va boshqa birlashmalar, davlat va siyosiy tuzilmalar bundan mustasno) majmuidir. Bu jamiyatdagi nodavlat munosabatlari (iqtisodiyot, ijtimoiy, odamlarning milliy va shaxsiy hayoti, ularning urf-odatlari, urf-odatlari, odatlari) majmuidir. Bu erkin shaxslar va ularning birlashmalarining o'z-o'zini namoyon qilish sohasi bo'lib, ular qonunlar bilan bevosita aralashishdan va davlat hokimiyati organlari tomonidan o'zboshimchalik bilan tartibga solinishdan himoyalangan. Fuqarolik jamiyati o‘z-o‘zini tashkil etuvchi va o‘z-o‘zini rivojlantiruvchi tizimdir. Buning uchun muayyan qulay sharoitlar yaratilganda u ancha muvaffaqiyatli va samarali ishlaydi va rivojlanadi. Bu shart-sharoitlar ko'p jihatdan jamiyatning o'zi, davlat orqali va shunga qaramay yaratiladi. Fuqarolik jamiyati hayotining asosiy sharti uning har bir aʼzosining muayyan mulkka ega boʻlishi yoki mulkka egalik qilishda ishtirok etishi, undan foydalanish va uni oʻz xohishiga koʻra tasarruf etish huquqidir. Fuqarolik jamiyatining muvaffaqiyatli faoliyat yuritishining muhim sharti jamiyatda turli guruhlar va qatlamlar vakillari manfaatlarining barcha boyligi va xilma-xilligini aks ettiruvchi rivojlangan, xilma-xil ijtimoiy tuzilmaning mavjudligi hisoblanadi. Fuqarolik jamiyati hayotining navbatdagi sharti - bu shaxsning intellektual, psixologik rivojlanishining yuqori darajasi, uning ichki erkinligi va fuqarolik jamiyatining u yoki bu institutiga kiritilganda o'z-o'zini to'liq faollashtirish qobiliyatidir.
Hozirgi vaqtda Rossiya fuqarolik jamiyatining ko'plab xususiyatlari shakllanish jarayonida. Bugungi kunda bu jarayon ijtimoiy-siyosiy tuzilmalarning beqarorligi, rivojlangan bozor munosabatlariga sust kirishish, mulkdorlarning keng ijtimoiy qatlamining mavjud emasligi, shaxsni huquqiy himoya qilish mexanizmi samaradorligining pastligi bilan murakkablashmoqda. Fuqarolik jamiyatining asosiy g'oyalari konstitutsiyaviy tarzda mustahkamlangan.
Fuqarolik jamiyatining liberal an’ana g‘oyasi umuman olganda yangi narsa emas. Fuqarolik jamiyati haqidagi tasavvurlar mumtoz ingliz liberalizmidayoq ishlab chiqilgan. Fuqarolik jamiyati konsepsiyasining amerikacha madaniy va tarixiy kontekstida «respublikanizm» ideali bilan bog‘liq edi. U XX o‘z-o‘zini boshqarish va o‘z-o‘zini ijtimoiy tashkillashtirishga asoslanuvchi, teng huquqli fuqarolar tomonidan tuzilgan amerika kommunalari, ya’ni lokal birlashmalarning uyg‘un va faollikdagi ijtimoiy-siyosiy hayoti haqidagi tasavvurlarga asoslanadi. Mazkur kommunalar o‘z-o‘zini tashkillashuvi o‘ziga xos fuqarolik jamiyati tipii bilan qo‘llabquvvatlangan, bu haqda batafsil A. de Tokvil yozadi. Demokratik madaniyat bunda kommunal o‘zarohamkorlik va sherikchilik qadriyatlarini, shuningdek xristian axloqi qadriyatlarining yuqori darajadagi amaliyoti bilan farqlanadi. SHuning bilan birga, kommunitaristik loyiha tarafdorlari kuzatganidek, jamoaviy qadriyatlar individual qadriyatlardan ustun bo‘lib, individlar o‘zaro ishonch va hamkorlik muhitida o‘z qiziqishlarini uyushma qiziqishlariga bo‘ysundirishga tayyor bo‘lgan. Manbalar tahlili shuni ko‘rsatadiki, mumtoz marksizm zamonaviy diskursning alohida konseptual yo‘nalishi sifatida fuqarolik jamiyatini kelib chiqishini, jamiyatning feodal-aristokratik paternalistik tizimi o‘rniga kommersiya kapitalizmi davridagi iqtisodiy partikulyarizmi bilan bog‘lagan. Biroq Marks unda individual erkinlik va avtonomiyani emas, sinfiy jamiyatda ob’ektiv mavjud bo‘lgan notenglikni, erksizlik va ijtimoiy-iqtisodiy begonalashuvni berkituvchi, ya’ni, tashqi shaklni ko‘rgan xolos.