I bob. Ijtimoiy soha va aholini qo’llab-quvvatlash xarajatlari

Yillar bo’yich davlat byudjeti xarajatlar ko’rsatkichi.

	№	Ko’rsatkichlar
				2016		2017	2018		2019		2020
	1	Davlat byudjeti xarajatlari jami(maqsadli jamg’armalarsiz)		100		100	100		100		100
	2	Ijtimoiy madaniy soha va aholini ijtimoiy himoyalash xarajatlari		56.2		59	59.5		58.0		59.2
	NNT,NXT va fuqarolar jamiyatni rivojlantirish mablag’lari va 3 grantlari		-		0.03		0.05	0.03		0.03
	4 Iqtisodiyot xarajatlari		11.0		11.4		19	10.9		10.6
	Davlat hokimyati. Boshqaruv sud va prakratura organlarini 5 saqlash xarajatlari		2.1		2.5		4.6	2.9		3.1
	O’z-o’zini boshqarish 6 organlarini saqlash xarajatlari		0.6		0.8		1.5	0.9		1.0
	O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining zaxira 7 jamg’armasi		0.5		0.4		0.5	0.3		0.3
	8 Boshqa xarajatlar		18.5		19.6		32.5	20.7		20.4
	YAIM ga nisbatan byudjet taqchilligi(-) profissit(+)		0.5		0.4		0.5	0.4		0.1

Jadval malumotlaridan ko’rib turibmizki yillar davomida xarajatlar o’sish tendensiyasiga ega bo’lib kelmoqda. 2020-yilda byudjet xarajatlarining 59.2 foizini ijtimoiy soha xarajatlari tashkil qilgan bo’lsa bu ko’rsatkich 2013-yilda 60.4 foiz bo’lishi kutilmoqda.Ijtimoiy soha xarajatlari ichida sog’liqni saqlash,xalq talimi,mudofa madaniyat xarajatlari o’rin olgan bo’lib ular ham salmoqli ulishni tashkil etadi. Mamlakatimizda sog‘liqni saqlash tizimini yanada isloh qilish va rivojlantirish bo‘yicha ham 2020-yilda izchil va aniq maqsadga qaratilgan ishlar amalga oshirildi. Sog‘liqni saqlash muassasalarining moddiy-texnik bazasini yanada mustahkamlash uchun o‘tgan yili Ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasi Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasiga aylantirildi.
Bu faqat o‘tgan yil davomida Jamg‘arma mablag‘lari hisobidan 154 ta tibbiyot muassasasini qurish va rekonstruksiya qilishga 255 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ yo‘naltirish, 7,5 ming o‘ringa mo‘ljallangan shifoxonalarni va bir smenada 11 ming kishini qabul qila oladigan ambulatoriya-poliklinika ob’ektlarini foydalanishga topshirish imkonini berdi. Tibbiyot muassasalarini zamonaviy diagnostika va davolash uskunalari bilan jihozlash uchun Jamg‘arma tomonidan 8 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ ajratildi. Respublika ixtisoslashtirilgan jarrohlik markazida zamonaviy, yuksak texnologiyalarga asoslangan tibbiyot uskunalari bilan jihozlangan, yurak-qon tomir kasalliklariga chalingan bemorlarga jahon standartlari darajasida diagnoz qo‘yish va ularni davolash imkonini beradigan kardiojarrohlik bo‘limining ochilishi o‘tgan yili shu sohada qilgan eng muhim ishlarimizdan biri bo‘ldi. Shuni mamnuniyat bilan qayd etmoqchimanki, reproduktiv salomatlikni ta’minlash bo‘yicha o‘zbek modeli BMT tomonidan Sharqiy Yevropa, Boltiqbo‘yi va Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi mamlakatlari uchun eng yaxshi mintaqaviy dastur sifatida tavsiya etildi.


2.2. Ijtimoiy xarajatlar turlari, ularni O’zbekistonda moliyalashtirish manbalarining tahlili.
Davlat byudjetining ijtimoiy ehtiyojlarga mo’ljallangan xarajatlari davlat tomonidan ijtimoiy funksiyasining bajarilishi bilan bog’liq bo’lib bu xarajatlar quydagi guruhlarga bo’linadi:
· maorif;
· madaniyat,san’at va kinematografiya;
· ommaviy axborot vositalari; · sog’liqni saqlash va jismoniy tarbiya;
· ijtimoiy siyosat.
Ijtimoiy ehtiyojlar xarajatlari smetali rejalashtirish prinsplari asosida aniqlanadi.Bu xarajatlar konkret tadbirlar va xarajatlarning turlari bo’yicha moliyalashtiriladi.Umuman olganda davlat byudjetining bu guruh xarajatlari yosh avlodni tarbiyalash va ularga zamonaviy bilim berish, milliy xo’jalik uchun zarur bo’lgan yuqori malakalikadrlarni tayyorlash,aholiga malakali tibbiyot xizmati ko’rsatish,ijtimoiy sug’urta va ijtimoiy taminotni yanada yaxshilash,bozor iqtisodiyotiga o’tishning hozirgi murakkab sharoitida aholini ijtimoiy jihatdan himoya qilish va uni har tomonlama qo’llab-quvvatlash masalalariga mamlakatimizda qanday etibor berayotganligini yaqqol ko’rsatmoqda. Ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirishda boshqacharoq tarzda yani,ommaviy axborot vositalari va teatr tomosha korxonalarining yetishmagan mablag’lari taminlanadi.Bu korxonalarning xizmatlari to’lovli bo’lsada o’z daromadlari ularning barcha xarajatlarini qoplashga yetmaydi.
Davlat byudjetidan moliyalashtirish deganda byudjet mablag’larini boshqaruvchilarga tasdiqlangan byudjetda ko’zda tutilgan xarajatlarni amalga oshirish uchun byudjetdan mablag’ berish tushuniladi.Davlat byudjetidan moliyalashtirishn ikki xil usul bilan amalga oshiriladi:

• 
  byudjetdan mablag’ olish uchun tayinlash sertifikatini tuzish yo’li bilan kredit ochish;
  
• 
  byudjetdan mablag’ olish uchun tayinlash sertifikatini tuzmasdan to’lov topshiriqnomalarini tuzish yo’li bilan mablag’ o’tkazib berish.
  

Byudjet xaraajatlaridan foydalanish byudjetdan moliyalashtirish orqali amalga oshiriladi va bu narsa byudjet siyosatining amalda namayon bo’lish shakillaridan biri hisoblanib,byudjet siyosatining tasirchanligini,ko’p jihatdan,byudjetdan moliyalashtirish tartibi,prinsplari,usullari,shakillari va metodlari belgilab beradi. Shu munosabat bilan takidlash joizki,byudjetdan moliyalashtirish deyilganda,rejada ko’zda tutilgan tadbirlarni amalga oshirish uchun subyektlarga byudjetdan mablag’larni taqdim etish tizimi tushuniladi. U pul mablag’larini taqdim etishning o’ziga xos shakl va metodlari bu tizimning tarkibiy elementlari hisoblanadi.Muhum ijtimoiy-iqtisodiy vazifalar hal etilayotgan va shunga muvofiq ravishda byudjet siyosati yurg’izilayotgan hozirgi paytda oqilona va samarali byudjetdan moliyalashtirish tizimining ahamiyati yanada ortadi.
Byudjetdan moliyalashtirishning oqilona tizimini tashkil etishda .eng avvalo, moliyalashtirish prinsplari muhum rol o’ynaydi.Qolaversa,byudjet siyosatining juda ko’p jihatlari ana shu prinsplarga bog’liq.Amaliyotda foydalanilayotgan byudjetdan moliyalashtirishning prinsplarini umumiy va xususiy guruhlarga bo’lish mumkin.Umumiy prinsplar byudjetdan mablag’ oladigan barcha subyektlarning faoliyatiga tegishlidir.Xususiy prinsplar esa subyektlar faoliyatining tashkil qilinishiga bog’liq ravishda byudjet mablag’larining taqdim etilish tartibini belgilab beradi.
2-jadval Byudjetdan ajratiladigan ijtimoiy soha xarajatlarining yillar kesimida tahlili mln.so’mda.