I bob iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida inflyatsiyani yuzaga kelish shakllari va uni ijtimoiy iqtisodiy oqibatlarining nazariy asoslari

Inflyatsiyani turlari. Xalkaro amaliyotda bozorda tovarlar va xizmatlar 
baxosining usib borishiga karab inflyatsiyani bir necha turlarga bulib karaladi:
• sudraluvchi inflyatsiya. Baholarning urtacha yildik usishi 5-10% dan 
oshmaydi. Inflyatsiyaning bu turi kuprok rivojlangan mamlakatlarga xos bulib, 
mamlakat iktisodiy rivojlanish darajasiga karab baholar oshishi 3-4% atrofida ham 
bulishi mumkin. Bu inflyatsiya aksincha ishlab chikarishni yanada rivojlantirishni 
ragbatlantiruvchi omil sifatida namoyon bulishi mumkin. Pulning kiymati 
barkarorligidagi uzgarish sezilmasligi mumkin.
• shiddatli inflyatsiya. Baholarning urtayillik usishi 10-100% (ba`zida 
200% gacha) bulishi mumkin. Inflyatsiyaning bu turi rivojlanayotgan 
mamlakatlarda kuprok uchraydi.
• giperinflyatsiya. Baholarning usish sur`atlari yiliga 200% dan oshib ketadi. 
Bu inflyatsiya mamlakatlar iktisodiy rivojlanishining inkirozli davriga moe keladi 
va u iktisodiyot tarkibiy kismlarining uzgarishi bilan boglik. Hozirgi davrda XVF 
baholar oyiga 50% dan oshgan vaktda bu giperinflyatsiya deb kabul kilgan. 
Giperinflyatsiya davrida baholar kun sayin oshib boradi va baholar bilan ish haki 
urtasidagi fark juda yukori buladi. Aholining yashash sharoiti kiyinlashadi, 
korxonalar faoliyati yomonlashadi. Xujalik faoliyati, bozor faoliyatida 
naturallashtirish avj oladi.

---

30 
Inflyatsiyaning kelib chikish sabablariga karab uning ikki toifasini kursatish 
mumkin: talab inflyatsiyasi va ishlab chikarish bilan boglik inflyatsiya (taklif 
inflyatsiyasi).
Talab inflyatsiyasi. Inflyatsiyaning bu an`naviy turi talab oshib ketganda 
yuzaga keladi. Ishlab chikarish sohasi aholining talabini tula kondira olmaydi, 
taklifga nisbatan talab oshib ketadi. Natijada tovarlar bahosi usadi. Kam 
mikdordagi tovarlarga kup pul massasi tugri keladi.
Talab inflyatsiyaning yuzaga kelish sabablari kuyidagilardan iborat. a) harbiy 
xarajatlarning usishi va iktisodning militarlashuvi.
Harbiy texnika sotib olish va boshka harbiy xarajatlarni koplash bilan boglik 
bulgan jarayonlar muomalaga keragidan ortikcha pul chikarishning omili 
hisoblanadi.
b) davlat karzlarning usishi va byudjet defitsitining mavjudligi.
Byudjet defitsiti odatda zayomlar chikarish yoki banknotalar emissiya kilish 
yuli bilan koplanadi. Bu uz navbatida kushimcha muomala vositalari bulishiga, 
kushimcha talab yuzaga kelishiga olib keladi. Uzbekistonda byudjeti defitsitini 
koplash yukorilardagidan tashkari 1996 yildan boshlab davlat kiska muddatli 
majburiyatlarini (D+M) sotish orkali ham koplanmokda.
v) Xalk hujaligiga ortikcha kreditlar berish natijasida muomalada kredit bilan 
borlik muomala vositalari yuzaga keladi. Bular tovar va xizmatlarga bulgan talabni 
oshiradi.
g) Chet el valyutasining mamlakatga kirib kelishi va uning milliy valyutaga 
almashinuvi natijasida, muomalada pul massasi ortib boradi, milliy pulga nisbatan 
chet el valyutaning kadri oshadi.
d) Xalk xujaligining etakchi tarmoklarini keragidan ortikcha investitsiyalar
ham oborotga kushimcha pul ekvivalentlarini chikarishiga olib keladi.
Shunday kilib, talab inflyatsiyasi umumiy talabning usishi yatijasida Bu 
inflyatsiyaning sabablari kuydagilar bulishi mumkin:
:
a) 
har xil jarayonlar va tarkibiy uzgarishlar tufayli mehnat 
unumdorligining pasayishi natijasida maxsulot ishlab chikarishga ketgan xarajatlar 

---

31 
oshadi. Umuman xalk xujaligi buyicha ishlab chikarish hajmi, binobarin, tovarlar 
buyicha taklif kiskaradi va tovarlar bahosi oshadi. Korxonalarning foyda hajmi 
kiskaradi.
b) 
har xil yangi xizmat turlari paydo buladi ishlab chikarishga nisbatan 
kam mehnat unumdorligida yukori ish haki olishga imkoniyat tugiladi. Natijada 
tovar va xizmatlarga bulgan baho oshib boradi,
v) aholini sotsial jihatdan himoyalash maksadida ish hakining oshishi, tovarlar 
bahosining oshishiga olib keladi va yana ish haki oshadi. va h.k. bu zanjir uzluksiz 
davom kilish mumkin.