I bob iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida inflyatsiyani yuzaga kelish shakllari va uni ijtimoiy iqtisodiy oqibatlarining nazariy asoslari

1.2 Inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari 
  Har bir mamlakatda inflyatsiya mavjudligi undagi iqtisodiy holatnig 
yomonlashuviga sabab bo`ladi. Ushbu salbiy holatlar quyidagi yo`nalishlarda 
yuzaga chiqadi:
1) 
Ishlab chiqarish xajmi qisqaradi, chunki narx-navolarning doimiy 
tarzda tebranib turishi ishlab chiqarishni rivojlantirishga bo`lgan istiqbollarga 
ishonchni yo`qotishga olib keladi;
2) 
Ishlab 
chiqarish 
sohasidagi 
kapital 
savdo 
va 
vositachilik 
operatsiyalariga oqib o`tishi kuzatiladi. Chunki savdo va vositachilik sohalarida 
kapital aylanishi tez amalga oshadi va katta foyda keltiradi. Inflyatsiya yuqori 
bo`lgan davrda aholi o`rtasida puldan qochish holati kuzatiladi, ya`ni kishilar 
qo`llaridagi pullardan imkoniyat darajasida tezroq sarflashga harakat qiladilar. Ular 
pullarga turli tovarlar sotib oladilar. Buning natijasida savdo va vositachilik 
do`konida tovarlar tez sotiladi;
3) 
Narx-navoning keskin va notekis o`zgarishi natijasida chayqovchilik 
kengayadi. Inflyatsiya natijasida tovar tanqisligi (defitsit) yuzaga chiqadi. Ushbu 
taqchillik narx-navoning keskin ko`tarilishiga olib keladi;
4) 
Davlat moliya resurslari qadrsizlanadi. Davlat byudjeti daromadlari 
byudjet xarajatlari amalga oshirilguncha qadar davrda qadrsizlanadi. Byudjet 

---

15 
daromadlari va xarajatlari o`rtasidagi mutanosiblikni saqlash qiyinlashadi va 
buning natijasida byudjet taqchilligi (defitsiti) yuzaga chiqadi;
5) 
Mamlakatda kredit operatsiyalari cheklanadi. Chunki inflyatsiya 
darajasi tufayli yuridik va jismoniy shaxslarga tijorat banklaridan beriladigan 
kreditlarning foiz darajasinig yuqori darajada o`rnatiladi. Ushbu salbiy holat 
ishonchni pasaytiradi.
Inflyatsiyaning eng asosiy ijtimoiy oqibati bo`lib daromadlar va boyliklarni 
qayta taqsimlanishi amalga oshishi hisoblanadi. Ushbu qayta taqsimlanishi
quyidagi omillar natijasida amalga oshadi:
- mamlakat aholisining daromadlari indeksatsiya qilinmasligi;
- tijorat banklari tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga beriladigan 
kreditlar baholar indekslarining o`zgarishini hisobga olinmagan holda berilishligi.
Inflyatsiya shart-sharoitlarida mamlakatda ichki mahsulot va milliy daromad 
quyidagi yo`nalishlarda qayta taqsimlanadi:
1) 
Milliy iqtisodiyot tarmoqlari, ishlab chiqarish sohalari va mamlaat 
xududlari o`rtasida narx-navoning notekis o`sishi natijasid;
2) 
Mamlakat aholisi va davlat o`rtasida. Bunda davlat tomonidan 
muomaladagi ortiqcha pul massasidan qo`shimcha daromad sifatida foydalanadi. 
Xalqaro amaliyotda bu inflyatsion soliq deb nomlanadi;
3) 
Mamlakat aholisining sinflari va turli toifalari o`rtasida. Maxsulotlar 
va xizmatlarga bo`lgan narx-navoning notekis o`sib ketishi natijasida aholi 
o`rtasida ijtimoiy toifalarga bo`linishini (boylar, kambag`allar, qashshoqlar), 
mulkiy holatidagi farqni chuqurlashuviga, jamg`armalar va joriy iste`molning 
keskin o`zgarishi yuzaga chiqadi. Inflyatsiyaning ijtimoiy salbiy ta`siri eng avvalo 
qat`iy belgilangan daromadlari oluvchi shaxslar hisoblangan – nafaqaxo`rlar, 
nogironlar, ko`p farzandli oilalar va davlat xizmatchilari (o`qituvchilar, vrachlar, 
bog`cha xodimlari va boshqalar) uchun juda og`ir kechadi;
4) 
Debitorlar va kreditorlar o`rtasida. Ushbu holatda olingan qarzlarni pul 
qadrsizlanishi natijasida debitorlar daromad oladi va buning aksi, kreditorlar 
qo`shimcha zarar ko`radi.

---

16 
Biz yuqorida keltirgan inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy salbiy oqibatlari 
qo`shimcha ravishda mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalarga ham faol ta`sir 
ko`rsatadi. Inflyatsiya darajasi yuqori mamlakatlar bilan qo`shimcha sug`urta va 
turli kafolatlar asosida o`zaro munosablar olib boradilar. Xalqaro amaliyotda ushbu 
munosabatlar savdoning kamsitilishi yoki diskriminatsiya deb nomlangan.
Mamlakat iqtisodiyotiga ayniqsa jilovlanmagan (giperinflyatsiya) juda salbiy 
ta`sir etadi. Buning natijasida iqtisodiy va ijtimoiy qarama-qarshiliklar 
keskinlashadi, aholi o`rtasida xukumatga bo`lgan norozilik kuchayadi. Shuning 
uchun, xukumat qarama-qarshiliklarni ijobiy hal qilish, milliy pul tizimining 
barqarorlashtirish 
uchun 
oqilona 
ishlab 
chiqilgan 
inflyatsiyaga 
qarshi 
choratadbirlarni amalga oshirishi lozim bo`ladi.