I bob. Ishchi kuchi, ishsizlik va ishchi kuchining bandligi haqida nazariyalar

3-jadval
O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha ishchi kuchi bozoridagi vaziyat (2019 yil)¹¹

№	Hududlar nomi	Bandlikka ko‘maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlariga ish so‘rab murojaat qilganlar soni	shundan ishga joylashti-rilganlar	Xaq to‘lanadigan jamoat ishlarida qatnash-ganlar	Kasbga tayyorlashga yuboril-ganlar	Kvota o‘rinlariga ishga joylashtiril-ganlar
1.	Qoraqalpog‘iston Respublikasi	20033	19834	1041	238	2568
	Viloyatlar:
2.	Andijon	31754	30546	310	230	6839
3.	Buxoro	21173	20559	121	135	7225
4.	Jizzax	14639	13767	497	373	2607
5.	Qashqadaryo	25435	24441	486	263	2595
6.	Navoiy	12508	11610	165	165	5132
7.	Namangan	27761	26547	2087	456	5996
8.	Samarqand	38545	37691	1106	582	11650
9.	Surxondaryo	12055	11181	233	233	4482
10.	Sirdaryo	6737	6092	155	162	1476
11.	Toshkent	20331	19288	280	209	10512
12.	Farg‘ona	41042	40227	702	652	12974
13.	Xorazm	16064	14139	767	876	2908
14.	Toshkent sh.	12106	8216	22	2920	12853
Jami		300183	284138	7972	7494	89817

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 20 apreldagi “Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida ishbilarmonlik muhitining holati va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish darajasi indikatorlarini har chorakda baholash tizimini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 117-sonli qarorining ilovasiga asosan ishga joylashish darajasini baholash mezoniga ko‘ra indikator ko‘rsatkichi 75 foizdan kam bo‘lsa, indikatorning sifat bahosi – past, 75 foizdan 85 foizgacha bo‘lsa – mo‘‘tadil, 85 foizdan 90 foizgacha bo‘lsa – o‘rtacha, 90 foizdan yuqori bo‘lsa – yuqori hisoblanadi¹².
2019 yilda ishga joylashish darajasi 93.4 foizni tashkil etib, bu ko‘rsatkich buyicha yuqori daraja hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston Respublikasida ish bilan bandlar soni yildan-yilga oshib, ish bilan bandlikda tarkibiy o‘zgarish bo‘lib, keyingi yillarda nomoddiy ishlab chiqarish sohalarida bandlar soni va ulushi oshmoqda.


4. O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va bandlikni ta’minlash maqsadli dasturlarini amalga oshirishning hozirgi holati tahlili
2015 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi doirasida mamlakatimizda quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha jami 990,5 mingta ish o‘rni tashkil etildi (4-jadval):
4-jadvaldan ko‘rinib turganidek, 2015 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi bo‘yicha 987,5 mingta ish o‘rni tashkil etish rejalashtirilgan. Haqiqatda 2015 yilda yaratilgan ish o‘rinlari soni 990,5 mingtani tashkil etgan. YA’ni dasturga nisbatan yaratilgan ish o‘rinlari soni 0,3 foizga ortig‘i bilan bajarilgan.
4-jadval
O‘zbekiston Respublikasida yaratilgan ish o‘rinlari soni (2015 yil)¹³

№	Hududlar nomi	2019 yilda yaratiladigan yangi ish o‘rinlari soni, dastur bo‘yicha	Haqiqatda 2019 yilda yaratilgan ish o‘rinlari soni	Dasturiga nisbatan, % hisobida
1.	Qoraqalpog‘iston Respublikasi	49 841	50014	100,3
	viloyatlar
2.	Andijon	79 986	82542	100,1
3.	Buxoro	73 452	75622	100,3
4.	Jizzax	50 048	52012	100,2
5.	Qashqadaryo	90 961	89469	100,6
6.	Navoiy	41 087	65463	100,3
7.	Namangan	75456	75709	100,5
8.	Samarqand	94 500	94639	100,1
9.	Surxondaryo	66 657	66699	100,1
10.	Sirdaryo	51 150	40209	100,1
11.	Toshkent	87 520	88215	100,5
12.	Farg‘ona	92 823	92931	100,1
13.	Xorazm	60 200	60631	100,7
14.	Toshkent shaxri	95 956	93470	100,1
	Respublika bo‘yicha jami	987 539	990 447	100,3

2015 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi doirasida quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ish o‘rni yaratildi:

1. Maqsadli dasturlarga muvofiq 261,6 mingta ish o‘rni, shuning 115,9 mingtasi sanoatda, 67,3 mingtasi xizmat ko‘rsatish va servis sohasida, 49,1 mingtasi qishloq xo‘jaligida (chorvachilikda, parrandachilikda, bog‘dorchilikda, baliqchilikda, asalarichilikda, sabzavotchilikda, ipakchilikda, uzumchilikda) tashkil etildi (5-jadval).
5-jadval
O‘zbekiston Respublikasida maqsadli dasturlarga muvofiq tashkil etilgan ish o‘rinlari soni (2019 yil)¹⁴

№	Hududlar nomi	Maqsadli dasturlarga muvofiq tashkil etilgan ish o‘rinlari	shundan
			sanoatda	xizmat ko‘rsatishda	qishloq xo‘jali-gida	ishlamasdan turgan korxonalar faolitini tiklash
1.	Qoraqalpog‘iston Respublikasi	10807	6569	2388	1507	343
	viloyatlar:
2.	Andijon	43720	11819	19926	7946	4029
3.	Buxoro	11272	7235	1609	1490	938
4.	Jizzax	7674	650	2536	3045	1443
5.	Qashqadaryo	14762	6685	3676	3747	654
6.	Navoiy	8267	4864	1753	714	936
7.	Namangan	18608	8729	2664	2700	4515
8.	Samarqand	19399	8348	3946	1879	5226
9.	Surxondaryo	22369	12188	4106	5535	540
10.	Sirdaryo	22545	8209	3913	8726	1697
11.	Toshkent	25278	12396	3291	8431	1160
12.	Farg‘ona	17924	9004	3482	1260	4178
13.	Xorazm	12740	4550	3532	1920	2738
14.	Toshkent sh.	27391	14702	10530	249	1910
	Respublika bo‘yicha jami	262 756	115 948	67 352	49 149	30 307

Navoiy, Toshkent va Jizzax viloyatlarida maxsus industrial zonalar faoliyat yuritayotganligi bu yo‘nalishda ish o‘rinlari tashkil etishning salmoqli omili bo‘lib, bu yangi korxonalarni ishga tushirishni va ishlab turgan korxonalardagi ish o‘rinlarini ko‘paytirishni ham, tarmoqlararo aloqalar (transport, qurilish va ijtimoiy infratuzilmada) zanjiri bo‘yicha o‘zaro bog‘langan ish o‘rinlarini tashkil etishni ham ta’minlagan.

YAngi qurilish hisobiga va ishlab turgan korxonalarda ish o‘rinlari tashkil etish «O‘zbekengilsanoat», «O‘zkimyosanoat», «O‘zbekneftgaz», «O‘zbekturizm», «O‘zfarmsanoat», «O‘zavtosanoat» kompaniyalari, Oziq-ovqat sanoati korxonalari uyushmasi tizimida va boshqalarda amalga oshirilgan.
Ishlamayotgan korxonalar faoliyatini tiklash 30,3 mingta ish o‘rni tashkil etilishini ta’minlagan. Ushbu yo‘nalishda past rentabelli va zarar ko‘rib ishlayotgan korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy ahvolini yaxshilash, istiqbolsiz korxonalarni tugatib, so‘ngra ularni ishlab chiqarish quvvatlarini hamda ish o‘rinlarini yaratish sharti bilan yangi mulkdorlarga sotish bo‘yicha maqsadli «yo‘l xaritalarini» amalga oshirish mexanizmlaridan foydalanilgan. SHularning eng katta qismi Samarqand (5 220 ta ish o‘rni), Namangan (4 505 ta ish o‘rni), Farg‘ona (4 162 ta ish o‘rni), Andijon (4 026 ta ish o‘rni), Xorazm (2 721 ta ish o‘rni), Sirdaryo (1 696 ta ish o‘rni) viloyatlariga va Toshkent shahriga (1 896 ta ish o‘rni) to‘g‘ri keladi.
2. Kichik korxonalar va mikrofirmalarni jadal rivojlantirish, shuning hisobiga 290,4 ming kishining bandligi ta’minlandi. Ushbu yo‘nalish barcha mintaqalarda, ayniqsa 2019 yilda ish bilan bandligi ta’minlangan aholi umumiy sonining 74,1 foizi kichik korxonalar va mikrofirmalar ulushiga to‘g‘ri kelgan. Toshkent shahrida, shuningdek Toshkent (48,2%), Surxondaryo (44,0%), Buxoro (43,8%) viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida (40,9%) ish o‘rinlari tashkil etishda ustunlik qilgan (6-jadval).
2019 yilda tijorat banklari tomonidan kichik biznes sub’ektlarini qo‘llab-quvvatlash maqsadlarga 8,5 trln. so‘m kredit ajratilgan. Bunda imtiyozli kredit resurslari ko‘proq ishchi kuchi bozorida keskin vaziyat kuzatilayotgan olis qishloq tumanlarida ish o‘rinlari tashkil etishni ko‘zda tutgan loyihalarni moliyalashtirishga yo‘naltirilgan.
Kichik korxona va mikrofirmalar uchun yagona soliq to‘lovining qat’iy belgilangan stavkasi nisbatan past ekanligi, sanoatda 5%, savdo va umumiy ovqatlanish sohasi korxonalari uchun 10% gacha ekanligi, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 8 avgustdagi “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari eksportini qo‘llab-quvvatlash borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-2022-sonli qaroriga muvofiq kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining eksportini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha qo‘shimcha choralar bu yo‘nalishda ish o‘rinlari yaratishning muhim rag‘batlantiruvchi chorasi bo‘lgan.