I bob. Kartografik tasvir usullari

1.10 KARTOGRAMMALAR USULI
Kartogrammalar-ma'lum bir mintaqa uchun o'rtacha bo'lgan hodisaning nisbiy o'lchamlari xaritasida tasvirlash usuli. Kartografiya bilan taqqoslaganda, kartografiya nafaqat xaritalash usuli, balki xaritaning o'zi ham demakdir.
Kartogramma asosan ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarni ko'rsatadi: aholi zichligi, aholining ma'lum bir asosda (jinsiy, yosh, professional va boshqalar) ajratilgan aholining ulushi; tanlangan hududning barcha hududlariga har qanday turdagi erlarning (o'rmonlar, ekin maydonlari, pichan va boshqalar) nisbati.
Ko'pincha kartogrammada ekin maydonlarining er maydoni ulushi ko'rsatiladi. Aholining madaniy va maishiy sharoitlarini xaritalash uchun kartografiya (ularda kutubxonalar va kitoblar soni, shifoxonalarda koek soni va boshqalar) va tabiiy hodisalarni ko'rsatish uchun, masalan, o'rmonchilik yoki hududning botqoqlanish darajasi.
Hodisalarning o'lchami kartogramda fon rangini yoki soyani printsipga ko'ra ifodalaydi:tanlangan hududlarning har qandayida indikator qanchalik katta bo'lsa, rang qanchalik kuchli (qalinroq). Kartogrammani qurishda tanlangan hududlarda hodisaning hajmini tavsiflovchi bir qator raqamlar bosqichma-bosqich shkalada ortib borayotgan yoki kamayib boruvchi tartibda joylashgan. Misol uchun, qit'alarning geografik atlasidagi aholi zichligi xaritalarida (1981) quyidagi o'lchov bosqichlari qabul qilinadi: 1 km2 bo'yicha 1 kishidan kam; 2) 1 dan 10 gacha; 3) 10 dan 50 gacha; 4) 50 dan 100 gacha; 5) 100 km2 dan ortiq 1 kishi. Kartogrammaning o'lchov bosqichlari boshqacha bo'lishi mumkin, ya'ni.kattaligi yoki ko'pligiga teng.
Kartodiagramda barcha ajratilgan joylarning chegaralari ko'rsatilishi kerak. Kartogrammada bir guruh (bosqich) va shuning uchun teng ravishda tayinlangan qo'shni hududiy bo'linmalarning chegaralari ko'rsatilishi mumkin emas. Bunday kartodiagramlar umumlashtirilgan yoki tekislangan deb ataladi. Aholi zichligi bo'yicha o'quv dasturlarining aksariyati tekislangan kartogramlardir. Bundan tashqari, ko'rsatilgan hodisaning yo'qligi bilan ajratilgan uchastkalar ham mavjud.
Xaritalashni ishlatganda, xaritalashning har ikkala usuli xaritada hodisa bilan band bo'lgan hududning haqiqiy chegarasini, uning maydonini ko'rsatishga imkon bermasligini yodda tutish kerak.