I bob konfliktlarning mazmun mohiyati va ularning yechimini topishdagi munosabat

2.2. Umumta’lim maktablaridagi o’quvchilar orasidagi konfliktli vaziyatlar
Jamoada 2-4 kishilik kichik guruhlarda yuzaga keladigan kelishmovchiliklami o‘qituvchilar sezmasdan qolishi mumkin. Bordi-yu, bunday kelishmovchiliklaming oldi olinmasa, o‘z vaqtida janjalni keltinb chiqargan omillar bartaraf etilmasa, 2 yoki 3 o‘quvchi orasidagi kelishmovchiliklarga boshqa olquvchilar ham aralashib, bu nizo butun sinf jamoasiga tarqalishi mumkin.
Masalan, yuqori sinf o'quvchisi psixolog qabuliga kirib: «Utimos, menga yordam bersangiz. Sinfimiz men sababli ikkiga ajralib qolgan, bu janjal aslida Gulnora bilan mening oramizda boshlandi. Men Gulnoraga qo‘pollik qilgamm uchun ikkimiz arazlashib qoldik, lekin Gulnoraning o’rtoqlari men bilan gaplashmasdan, meni ajrata boshladilar. Bu mening o‘rtoqlarimga qattiq tegdi va natijada ular meni himoya qilishdi. Hozir sinfdagi qizlar ikkiga boiingan va janjal davom etmoqda», - dedi qiz.
Qiz o‘zining xatti-harakatidan iztirob chekmoqda edi. Ehtimol, sinfdagi raqobat, asabiy hoi hammaning joniga tekkan bo'lsa ham kerak, natijada qizlar bilan alohida o‘tkazilgan yagona suhbat bu nizoga chek qo‘ydi va nizo takrorlanmadi. Bunday nizolaming yuzaga kelishiga sabab, ba’zi sinf rahbarlari va olqituvchilar sinfdagi ichki o‘zaro munosabatiarga bee’tiborliklari natijasida sinfda o'ta asabiy psixologik muhit yuzaga keladi. Bunday vaziyatning oldini olish yoki bartaraf e;tish juda oson, chunki bolalar, o‘smirlar odatda juda kechiruvchari bo‘ladilar. Ayniqsa, tengdoshlari bilan bo‘lgan kelishmovchilikJardan o‘zlari ruhan aziyat chekadilar, afsuslanadilar. Tengdoshlari, shuningdek sinfdoshlari guruhida o‘smir o‘zining kelishuvchanlik xususiyati bilan namoyon bo‘ladi. o’mir o‘z guruhiga ’oogMiq va qaram boigan holda shu guruhning umumiy fikriga qo‘shilishiga va uning qarorini doimo bajarishga tayyor boladi.
Guruh, ko‘pincha o‘smirda «biz» hissining shakllanishiga yordam beradi va uning ichki holatini mustalikamlaydi. o’mir yoshidabola uchun do‘st tanlash juda katta ahamiyatga ega. O’smirlik davrida do‘stlik juda qadrli hisoblanadi. Do‘stlar doimiy ravishda ruhan, qalban yaqin bo‘lishga ehtiyoj sezadilar. Bu ehtiyoj o‘smir do‘stlarining hol-ahvol so‘rashishi va ko^shishlarida (qoM berib, quchoq ochib kolrishish) birga oltirish va birga yurishga harakat qilishlarida ko‘rinadi. Ko‘pgina ana shunday juda yaqin munosabatlar, osmirlaming shaxs bo‘lib shakllanishida, hamkorlikdagi harakatlaringiz inson qalbi va xotirasida bir umrga saqlanib qoladi.
O‘qituvchilar o‘z faoliyatlarida о‘quvchi laming dars intizomi bilan bog‘liq bo‘lgan muammolar, ya’ni o‘quvchilaming ta’Iimga, bilim olishga nisbatan salbiy mimosabatiga duch kelishadi. Ular o'quvchilarga ma’lum taiablami qo‘yadilar va o‘quvchilar bu talablarga so'zsiz amal qiladilar deb o‘ylaydilar. O’quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi munosabatlami «ko‘chadagi qarama-qarshi harakatga» qiyoslash mumkin, chunki o‘quvchining o‘qituvchiga munosabati konfliktli va muammoli xulq-atvor shaklida namoyon boladi. Intizomga rioya qilmaydiganlarga nisbatan konstruktiv ta’sir samarali bo‘lishi uchun bu xatti-harakatning asl motivlari nimadan iborat ekanligini aniqlash va shundan kelib chiqib, muammoning yechimini topish usullarini tanlash lozim. Bunday yondashuv o‘qituvchi va o'quvchi o'rtasida o‘zaro hunnatni shakllantiradi.
Muammoli xulq-atvorning motivlari. Intizomni buzgan o‘quvchi bu xatti-haiakat noto‘g‘ri ekanligini tushunadi, lekin. U o‘z xulq-atvorining motivini tushunmaydi. Har bir boia uchun bu xatti-harakatning turli sabab va maqsadlari mavjud. Pedagoglar bu motivlaming qanday bo‘lishiga qaramay ularga ta’sir etish usullarini topishlari lozim. Agar pedagoglar xulq-atvorning buzihsh maqsadlarini aniqlashga qodir boisalar, u holda o‘quvchi bilan konstruktiv munosabatlami o‘mata oladilar, unumsiz muloqot, samarali muloqotga aylanishi mumkin. Bunda to'g‘ri strategiyani tanlash qadamma-qadam muammoning yechimini topish imkonini beradi. Bunday vaziyatga pedagogik aralashuv natijasida shunday sharoitlar yaratiladiki, bolalar o‘z intizomlarini to’g‘rilash borasida ma’lum qaror qabul qiladilar.