I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

122­rasm. To‘qnashayot­
gan zarrachalar impulsi
m
1
m
1
→
υ
1
→
υ
1
→
υ
2
→
υ
2
m
2
m
2

---

139
VI bob. Impulsning saqlanish qonuni
qonuni bajarilishini texnikada keng qo‘llaymiz. Masalan, reaktiv harakatda 
bu qonunning tatbiqi yaq qol namoyon bo‘ladi. Raketalarning kosmik par­
vozini rejalashtirishda yoqilg‘i sarfi hisobini olishda impulsning saqlanish 
qonunidan foydalaniladi.
Xalq sayillarida ajoyib tomosha ko‘rsatiladi. Yerda yotgan polvon usti­
ga katta temir bo‘lagi qo‘yiladi va bu temirga bolg‘a bilan uriladi. To­
moshabinlar polvon qanday qilib bolg‘a zarbiga chidaganligiga hayron qo­
lishadi. Aslida (4) formulaga ko‘ra, temir bo‘lagi massasi bolg‘a massasidan 
necha marta katta bo‘lsa, temir bo‘lagi olgan tezlik bolg‘a tezligidan shun­
cha marta kichik. Shuning uchun katta, ammo polvonni bosib qolmaydigan 
temir bo‘lagi tanlab olinadi.
Masala yechish namunasi
Massasi 50 t bo‘lgan temiryo‘l vagoni 8 km/soat tezlik bilan 30 t mas­
sali tinch turgan vagonga kelib tirkaldi. Vagonlarning tirkalgandan keyingi 
tezligini toping.
Berilgan: Formulasi: 
Yechilishi:
m
1
= 50 t; 
m
1
υ
1
+ m
2
υ
2
= m
1
υ
1
′+ m
2
υ
2
′.
m
2
= 30 t; 
m
1
υ
1
= (m
1
+ m
2
) υ
1
′.
υ
1
= 8 km/soat;
υ
2
= 0. υ
1
′= υ
2
′. υ
1
′ = m
1
+ m
2
m
1
υ
1
.
Topish kerak: 
υ
1
′= υ
2
′ = ?
Javob: υ
1
′ = υ
2
′ = 5