I-bob. Opera janrining rivojlanish tarixi

Kurs ishining maqsad va vazifalari: Qoidaga ko'ra, opera to'liq teatrlashtirilgan oqshomni oladi (garchi bir sahnali operalar mavjud bo'lsa-da, ular odatda bitta teatr spektaklida ikkitadan sahnalashtiriladi). Ba'zi hollarda kompozitorning to'liq opera kontseptsiyasi bir necha oqshomlarda mujassam bo'lib, ularning har biri opera spektaklining an'anaviy doirasidan oshib ketadi. Richard Vagnerning “Der Ring des Nibelungen” nomli tetralogiya (ya’ni to‘rtta operadan iborat spektakl) to‘rtta mustaqil opera spektaklini nazarda tutamiz: muqaddima – “Reyn oltini”, birinchi kuni – Valkiri, ikkinchi kuni – Zigfrid, uchinchi kun - "Xudolarning o'limi". Mikelanjelo yoki Balzakning "Inson komediyasi" (98 roman va qissalar) Sistina kapellasi shiftini bo'yash kabi inson ruhining bir qator asarlarida o'z ko'lami jihatidan bunday ijod joy olgan ekanligini yana bir bor eslatish

I-bob. Opera janrining rivojlanish tarixi
Opera (lot. opera — mehnat mahsuli, asar) — musiqali dramatik sanʼat janri. Opera qorishma (sintetik) janr boʻlib, oʻzida bir nechta sanʼat turlarini mujassam etadi; unda dramaturgiya, musiqa, tasviriy sanʼat va raqs sanʼati shakllari yaxlit sahnaviy jarayonda uzviy bogʻlanadi. Lekin musiqa ular orasida yetakchi oʻrin egallaydi. Operaning adabiy asosi — librettodagi voqealar musiqiy dramaturgiya vositalari bilan, avvalo, vokal musiqa shakllarida gavdalantiriladi. Qahramonlarning hissiy kechinmalari, asosan, yakkaxon xonandalar ijrosidagi ariya, kavatina kabi tugal musiqa lavhalarida oʻz ifodasini topadi. Operadagi rechitativ tugal musiqa shakllarini oʻzaro bogʻlab, musiqiy dramaturgiya ja-rayonida muhim vazifalar bajaradi. Turli vokal ansambl (duet, trio va boshqalar)larda qahramonlarning oʻzaro munosabatlari, dramatik voqealar oʻz aksini topadi. Xor roʻy berayotgan voqealarning izoxlovchi vositasi vazifasini bajaradi, uning yordamida xalq hayoti lavhalari gavdalanadi. Operada orkestr ham katta oʻrin egallaydi: vokal shakllarga joʻr boʻladi, mustaqil cholgʻu qism (antrakt, uvertyura, introduksiya va boshqalar)larda vaziyatning mazmunini ochib beradi, har bir sahnaning ruhiy holatini ifodalashga yordam beradi. Operaning tuzilishi uning gʻoyaviy maqsadiga, syujet xususiyatlariga, musiqiy-ijodiy maktab anʼanalari va uslublariga hamda kompozitorning ijodiy tafakkuriga bogʻliq.
Opera sanʼatning alohida turi sifatida 16-asr oxirida Florensiya (Italiya)da yuzaga keldi: Ya. Perining "Dafna" (1598) va "Evridika" (1600) asarlari. O. keyinchalik Yevropaning boshqa mamlakatlarida tarqalib, tarixiy rivo-ji davomida turli xillariga ega boʻldi: fransuz "liriktragediyasi" (J.B. Lyulli, J. F. Ramo) va katta opera (L. Ober, J. Meyerber), italyan O.-seria — jiddiy O. (A.Skarlatti va Neapolitan opera maktabi) va Buff-opera (J. Pergolezi, J. Paiziyello, D. Chimaro-za), nemis zingshpili (I. Xiller, V. A. Motsart va boshqalar), ingliz ballada O.si (J. Pepush), ispan sarsuela va tonadilyasi (V. Garsia) va boshqa 18-asr Yevropa kompozitorlik ijodiyotida Sharq, xu-susan, oʻzbek mavzulariga qiziqish ku-chaygan va Italiyada A. Skarlatti (1706), N. Porpora (1730), A. Vivaldi (1735),A. Sakkini (1773), A. Sapiyensa — ugli (1828), Germaniyada G. Gendel (1724) va G. Teleman (1729)lar Amir Temurni oʻz operalarida bosh qahramon sifatida gavdalantirishgan. Mazkur qiziqish 19—20-asrlarda yanada kengayib bevosita Oʻzbekiston bilan bogʻliq asarlar Angliya, Armaniston, Belorussiya, Rossiya va boshqalarda koʻpaydi. 19-asrda romantik Opera rivojtopdi (K. M. Veber, V. Bellini, G. Donitsetti va boshqalar), yangi milliy O. maktablari yuzaga keldi (Rossiyada — M. Glinka va A. Dargomijskiy, Polshada S. Monyushko, Chexiyada B. Smetana, Vengriyada F. Erkel, Ukra-inada S. Gulak-Artemovskiy, Gruziyada M. Balanchivadze va boshqalar). 20-asrda Opera — oratoriya (A. Onegger), O.—kantata (K. Orf), kamer O. (F. Pulenk), qoʻshiq O.si (K. Vayl), rok-opera (E. L. Uebber) kabi yangi turlari yuzaga keldi, Opera janri modernizm yoʻnalishlari (impressionizm — K. Debyussi, ekspressionizm — R. Shtraus, A. Shyonberg , A. Berg , neoklassitsizm — F. Buzoni, I. Stravinskiy va h. k.) taʼsirida rivoj topdi. K. Monteverdi, J. Rossini, J. Verdi, J. Puchchini, K. V. Glyuk, B. A. Motsart, R. Vagner, L. Kerubini, Sh. Guno, J. Vize, M. Musorgskiy, P. Chaykovskiy, S. Prokofyev, D. Shostakovich, B. Bartok, 3. Koday, B. Britten, J. Gershvin va boshqa Opera sanʼati rivojiga ulkan hissa qoʻshishdi.
Qanchadan-qancha bastakorlar, qancha tinglovchilar avlodlari, qancha mamlakatlarda bu dunyo o‘z jozibasi bilan o‘ziga zanjirband qilgan! Bu dunyoda qanchadan-qancha buyuk asarlar bor! Bu dunyo insoniyatga naqadar xilma-xil syujetlar, shakllar, ularning obrazlarini sahnalashtirish usullarini taqdim etadi!
Opera musiqaning eng qiyin janridir. Qoidaga ko'ra, u to'liq teatrlashtirilgan oqshomni oladi (garchi bir sahnali operalar mavjud bo'lsa-da, ular odatda bitta teatr spektaklida ikkitadan sahnalashtiriladi). Ba'zi hollarda kompozitorning to'liq opera kontseptsiyasi bir necha oqshomlarda mujassam bo'lib, ularning har biri opera spektaklining an'anaviy doirasidan oshib ketadi. Richard Vagnerning “Der Ring des Nibelungen” nomli tetralogiya (ya’ni to‘rtta operadan iborat spektakl) to‘rtta mustaqil opera spektaklini nazarda tutamiz: muqaddima – “Reyn oltini”, birinchi kuni – Valkiri, ikkinchi kuni – Zigfrid, uchinchi kun - "Xudolarning o'limi". Mikelanjelo yoki Balzakning "Inson komediyasi" (98 roman va qissalar) Sistina kapellasi shiftini bo'yash kabi inson ruhining bir qator asarlarida o'z ko'lami jihatidan bunday ijod joy olgan bo'lsa ajab emas. - Axloq haqidagi etyudlar).
Biz o'zimizdan ancha ilgarilab ketganimiz uchun, keling, Vagner haqida gapiraylik. Amerikalik musiqashunos Genri Saymonning “Yuz buyuk opera” nomli kitobida biz tasodifan tarjima qilib, yurtimiz opera ixlosmandlari uchun nashr ettirganmiz, bu tetralogiya keskin va aforistik tarzda aytiladi: “Nibelungen halqasi” – eng buyuk asaridir. Bir kishi tomonidan yaratilgan san'at yoki - aks holda - eng ulkan zerikish yoki - hattoki - gigantomaniyaning haddan tashqari darajasining mevasi. Bu tetralogiya doimo shunday xarakterlanadi va bu epithetlar hech qanday holatda bir-birini istisno qilmaydi. Ushbu asarni yaratish uchun yigirma sakkiz yil kerak bo'ldi - matn, musiqa va premyerani tayyorlash. To'g'ri, bu davrda Vagner "Uzuk" ustida ishlashda tanaffus qildi, qisman Zigfridning yaratilishiga to'g'ri keldi. O‘zini biroz chalg‘itib, nafas olish maqsadida shu davrda o‘zining ikkita durdona asari – “Tristan” va “Meistersinger”ni ham yaratdi.
Operaning tarixiy yo'lini qisqacha tavsiflashdan oldin - opera haqida batafsil hikoya katta kitobni yoki hatto bir nechta kitobni egallaydi - keling, opera nima ekanligini, aniqrog'i, nima bo'lganiga qisqacha ta'rif berishga harakat qilaylik. musiqiy janr sifatida.
Italyancha so'z opera lotin tilidan kelib chiqqan boʻlib, keng maʼnoda “ish”, yaʼni “ijod”, adabiy-musiqiyda “kompozitsiya” degan maʼnoni bildiradi. Operadan ancha oldin - musiqiy janr, bu so'z to'liq nashr etilganda adabiy kompozitsiyani, birinchi navbatda falsafiy va teologik kompozitsiyani bildirish uchun ishlatilgan - Opera omnia... Bunday kompozitsiyalar eng qiyin adabiy janr edi (masalan, Foma Akvinskiyning "Ilohiyotning yig'indisi"). Musiqada ana shunday eng murakkab asar aynan opera - musiqa (vokal va cholgʻu), sheʼriyat, dramaturgiya, ssenografiya (tasviriy sanʼat)ni oʻzida mujassam etgan sahna asaridir. Shunday qilib, opera haqli ravishda o'z nomini oldi.