I-bob rangli metallar va ularning qotishmalari

MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………3
I-BOB RANGLI METALLAR VA ULARNING QOTISHMALARI
1.1 . Alyuminiy qotishmalarini klassifikatsiyasi………………………………….7
1.2 Alyuminiy qotishmalariga termik ishlov berish……………………………10
1.3 Termik ishlash natijasida mustahkamlanadigan, deformatsiyalanadigan alyuminiy qotishmalari. …………………………………………………………14
II-BOB RANGLI METALLAR: TUZILISHI, TURLARI, XUSUSIYATLARI
2.1 Metallarning olinishi va ularning turlari
2.2 Rangli metallarni turlari va olinishi haqida
XULOSA..............................................................................................................30
ADABIYOTLAR RO`YXATI.............................................................................33


KIRISH
Rangli metallar — temirdan boshqa barcha metallarning sanoatdagi nomi. 5 guruhga boʻlinadi: yengil metallar; ogʻir metallar; qiyin suyuklanadigan metallar; asl metallar; nodir metallar. Yengil Rangli metallarga alyuminiy, magniy, titan, natriy, berilliy, litiy, bariy, kalsiy, stronsiy va kaliy (zichligi 0,53—5 g/sm³); ogʻir Rangli metallarga mis, nikel, qoʻrgʻoshin, qalay, kadmiy, kobalt, rux, margimush, surma, vismut, simob (zichligi 5—13,6 g/sm³); qiyin suyuqlanadigan Rangli metallarga volfram, molibden, niobiy, tantal, xrom, sirkoniy va boshqa; asl Rangli metallarga oltin, kumush, platina, osmiy, iridiy, rodiy, ruteniy va palladiy; nodir Rangli metallarga tarqoq metallar (talliy, galliy, germaniy, indiy, reniy, gafniy, rubidiy, seziy), siyraker metallar (skandiy, ittriy, lantan va lantanoidlar), radioaktiv metallar (texnetsiy, fransiy, poloniy, radiy, aktiniy, toriy, protaktiniy, uran va barcha transuran elementlar) kiradi.
Rangli metallarning koʻpchiligi tabiatda sof holda uchraydi. Mas, alyuminiy oʻz rudalarida A12O3 va A1(ON)3 tarkibli birikmalar holida boʻladi. Rudalardan gidrometallurgiya usulida avval A12O3, undan esa elektroliz yoʻli bilan alyuminiy olinadi.
Mis tabiatda, asosan, tog jinslari tarkibida mis sulfidlari va oksidlari tarzida uchraydi. Mis rudasi boyitilgandan keyin uni suyuqlantirib shteynni bessemerlash usuli bilan xomaki mis, xomaki misni termik usulda tozalab yoki elektroliz qilib sof mis olinadi. Magniy tabiatda har xil birikmalar, minerallar, magniy rudalari tarkibida uchraydi. Magniy rudalari jumlasiga magnezit, dolomit, karnallit va boshqa kiradi. Bu rudalar (Mas, magnezit)dan magniy oksid MgO olinadi, magniy oksiddan uglerod ishtirokida xlor oʻtkazish yoʻli bilan magniy xlorid MgCl2 hosil qilinadi, u elektroliz qilinib, xomaki magniy olinadi. Uni qayta suyuqlantirib yoki sublimatsiya yoʻli bilan sof magniy olinadi. Boshqa Rangli metallar ham tegishli usullarda shu metallarning rudalaridan ajratib olinadi.
Rangli metallar va ularning qotishmalari xalq xoʻjaligida, aviatsiya sanoatida, raketasozlik, elektrotexnika va radiotexnikada asosiy konstruksion material hisoblanadi.

Juda umumiy ma'noda rangli metallarni uch turga bo'lish mumkin: og'ir (qo'rg'oshin), engil (mis va alyuminiy) va o'ta engil (magniy). O'z navbatida, ular ikkita kichik sinfga bo'linadi: o'rtacha erish nuqtalari va yuqori erish nuqtalari.

Rangli metallarning boshqa turlari olijanob (yoki qimmatbaho) metallarga to'g'ri keladi. Bunga ccp tuzilishga ega metallarni misol keltirish mumkin (alyuminiy, nikel va boshqalar bundan mustasno).
Xuddi shunday, noyob tuproq metallari rangli (seriy, samarium, skandiy, itriyum, tulium, gadoliniy va boshqalar) hisoblanadi. Va nihoyat, radioaktiv metallar ham rangli hisoblanadi (polonyum, plutonyum, radiy, fransiy, astat, radon va boshqalar).
Xususiyatlari va xususiyatlari
Metalllarning xususiyatlari va xossalari ularning sof holatida va qotishmalarida turlicha bo'lishiga qaramay, ular ularni qora metallardan ajratib turadigan umumiyliklarni taqdim etadi:
- Ular yumshoq va mukammal elektr va issiqlik o'tkazgichlari.
- Ularga issiqlik bilan ishlov berish kamroq ta'sir qiladi.
- Ular oksidlanish va korroziyaga qarshi katta qarshilikka ega.
- Ularda juda ko'p paramagnetizm mavjud emas, bu ularga elektron ilovalar uchun ishlatiladigan materiallar bo'lishiga imkon beradi.
- Ishlab chiqarish jarayonlari osonroq, shu jumladan quyish, payvandlash, zarb qilish va prokatlash.
- Ular yanada jozibali ranglarga ega, shuning uchun ular bezak elementlari sifatida foydalanishni topadilar; Bundan tashqari, ular kamroq zichroq.
Uning qora metallarga nisbatan ba'zi kamchiliklari quyidagilardir: past qarshilik, yuqori xarajatlar, talablarning pastligi va minerallarning kamligi.
Metallurgiya sanoatida rangli metallar va qotishmalar ishlab chiqarishning ko'plab variantlari mavjud; eng keng tarqalgan: mis, alyuminiy, rux, magniy, titanium va nikel asosidagi superalloyimlar.

Mis o'zining yuqori issiqlik va elektr o'tkazuvchanligi kabi foydali xususiyatlari tufayli turli xil dasturlarda ishlatilgan.

U kuchli, yumshoq va egiluvchan, shuning uchun undan ko'plab amaliy dizaynlarni olish mumkin: quvurlardan bankalar va tangalarga. Bundan tashqari, u kemalar keelini mustahkamlash uchun ishlatilgan va elektrotexnika sanoatida juda ko'p foydalaniladi.
Sof holatda u juda yumshoq bo'lsa ham, uning qotishmalari (bu guruch va bronza o'rtasida) ancha chidamli va Cu qatlamlari bilan himoyalangan2O (qizg'ish zang).
Alyuminiy
Bu zichligi pastligi sababli engil deb hisoblanadigan metall; yuqori issiqlik va elektr o'tkazuvchanligiga ega va Al qatlami tufayli korroziyaga chidamli2Yoki3 uning yuzasini himoya qiladi.
Xususiyatlarini hisobga olgan holda, u ayniqsa aeronavtika, avtomobilsozlik va qurilish sanoatida va boshqalarda ideal metalldir.
Sink va magniy
Murakkab to'qimalarni ishlab chiqarish uchun sink qotishmalari (masalan, 4% alyuminiy va 3% mis bilan KAYEM) ishlatiladi. Bu qurilish va muhandislik ishlari uchun mo'ljallangan.
Magniyga kelsak, uning qotishmalari arxitekturada, shuningdek velosiped chig'anoqlarida, ko'prik parapetlarida va payvandlangan inshootlarda qo'llaniladi.
Shuningdek, u aerokosmik sohada, yuqori tezlikda ishlaydigan mashinalarda va transport uskunalarida foydalanishni topadi.
Titan ozgina engil qotishmalar hosil qiladi. Ular o'ta chidamli va TiO qatlami bilan korroziyadan himoyalangan2. Uning ekstraktsiyasi qimmat va 882 ºC dan yuqori bo'lgan bcc kristalli tuzilishga ega.
Bundan tashqari, u biologik mos keladi, shuning uchun uni tibbiy protezlar va implantlar uchun material sifatida ishlatish mumkin. Bundan tashqari, titanium va uning qotishmalari mashinasozlikda, dengizda, reaktiv tarkibiy qismlarda va kimyoviy reaktorlarda mavjud.
Superalloys
Superalloydlar nikel (asosiy metall sifatida) yoki kobaltdan tashkil topgan juda chidamli qattiq fazalardir.
Ular samolyot turbinalari va dvigatellarida, agressiv kimyoviy reaktsiyalarni qo'llab-quvvatlovchi reaktor materiallarida va issiqlik almashinuvchi uskunalarda vanalar sifatida ishlatiladi.