I bob. Ta’LIMDA KOMPETENSIYAGA ASOSLANGAN YONDOSHISHNI Ta’limning yangi sifatga erish yo‘llari

1.3ona tilini o‘qitishda kompetensiyaga asoslangan yondashuv
Til o‘zining o‘ziga xosligi va ijtimoiy ahamiyatiga ko‘ra noyob hodisadir: u aloqa vositasi va axborot uzatish shakli, bilimlarni saqlash va o‘zlashtirish vositasi, xalq madaniyatining bir qismidir. Ona tilini bilish, muloqot qilish qobiliyati, muloqot jarayonida muvaffaqiyatga erishish - bu insonning hayotning deyarli barcha sohalarida erishgan yutuqlarini aniqlaydigan, uning zamonaviy dunyoning o‘zgaruvchan sharoitlariga ijtimoiy moslashishiga yordam beradigan shaxsiy xususiyatlar. [8; c.5].
Hozirgi vaqtda maqsadni belgilashda ustuvorliklarni o‘zgartirish masalasi ayniqsa dolzarbdir. Sifatli yangi mazmunga o‘tish muammosi uslubiy asoslashni, butun ta’lim tizimini “hayotiy ko‘nikmalar” – funksional savodxonlik, kasbiy kompetensiya, amaliy ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga yo‘naltirish imkonini beruvchi tamoyillarni aniqlashni taqozo etadi.
Mamlakatimizda kompetensiyaga asoslangan ta’limni joriy etishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda, ta’limdan kutilayotgan natijalar sifatida asosiy va asosiy kompetensiyalarni aniqlash bo‘yicha tadqiqotlar olib borilmoqda.
Ta'limga kompetensiyaviy yondashuv - bu o‘quvchining ijtimoiy harakatchanligini shakllantirish uchun zarur bo‘lgan, o‘zgaruvchan sharoitlarda faoliyatni amalga oshirish qobiliyatida namoyon bo‘ladigan o‘quvchilarning fazilatlari majmuini rivojlantirishga qaratilgan o‘qitish.
Til sohasidagi kompetensiya - o`quvchilarning til bilimlaridan, turli hayotiy nutqiy vaziyatlarda foydalanish malakasi.[9; c.44].
Hozirgi vaqtda maktabdaona tilini o‘qitish nazariyasi va amaliyotida quyidagi kompetensiyalar ajralib turadi: lingvistik va / yoki lingvistik, kommunikativ, madaniyatshunoslik.
Keling, har bir kompetentsiya turining mazmunini tavsiflaylik.
Til kompetensiyasi – o‘quvchilarning so‘zlardan, ularning shakllaridan, sintaktik tuzilmalaridan adabiy til me’yorlariga muvofiq foydalana olishi, uning sinonimik vositalaridan foydalana olishi, pirovardida til boyligiga ega bo‘lishi nutqni muvaffaqiyatli amalga oshirishning sharti hisoblanadi. faoliyat.[8; c.6].
Rus tilini ona tili va ona tili sifatida o‘rgatishda til kompetensiyasini shakllantirish tengsiz o‘rin tutadi. Birinchi holda, biz talabalar uchun yangi semiotik, belgilar tizimini o‘zlashtirish haqida gapiramiz. Bolalarona tilining tovush va leksik tizimini, uning grammatik kategoriyalarini o‘rganadilar,ona nutqini tushunishni o‘rganadilar va o‘z bayonotlarini tuzadilar.
Yana bir narsaona tilini ona tili sifatida o‘rgatishdir. Ma'lumki, 5-6 yoshda bolalar o‘z ona tilini deyarli bilishadi. Shuning uchun uning ta'limotida, aslida, endi til kompetentsiyasini shakllantirish emas, balki takomillashtirish haqida gap boradi. Ushbu vazifalar maktabda an'anaviy tarzda hal qilinadi: lug‘atning yangi qatlamlari kiritiladi, frazeologik zaxiralar to‘ldiriladi, o‘quvchilar nutqining grammatik tuzilishi boyitiladi: morfologik me'yorlar, muvofiqlashtirish, nazorat qilish normalari, har xil turdagi jumlalarni qurish o‘zlashtiriladi, maktab o‘quvchilarining nutqi. sinonimik shakllar va konstruksiyalar bilan boyitilgan (til kompetensiyasini shakllantirish va rivojlantirish, shubhasiz, "rus tili" fanining imtiyozi, ammo uni o‘rganish jarayonida takomillashtirilishi kerak bo‘lgan o‘ta predmetli kompetentsiya sifatida ham tan olish mumkin. maktabda barcha o‘quv fanlarini yagona nutq rejimida o‘rganish).[5; c.7].
Lingvistik kompetentsiyaona tilini o‘qitish metodologiyasida noaniq talqin qilinadi. Ba'zan bu atama til kompetensiyasining sinonimi sifatida ishlatiladi, ammoona tilini ona tili sifatida o‘rgatishda ularning farqi yanada istiqbolli.
Lingvistik kompetentsiya o‘quvchilarning nutq tajribasini anglash natijasidir. Uona tili fanining asoslarini bilishni o‘z ichiga oladi, lingvistik tushunchalar majmuasini assimilyatsiya qilishni o‘z ichiga oladi. Lekin nafaqat. Ta'limona tilida olib boriladigan maktabdaona tilini o‘qitishning o‘ziga xos xususiyatlari bu atamani keng tushunish uchun imkoniyat ochadi. Lingvistik kompetentsiya, shuningdek, "rus tilining qanday ishlashi, nima va qanday o‘zgarishi, qaysi orfologik jihatlari eng o‘tkirligi haqida" g‘oyalarni shakllantirishni o‘z ichiga oladi[23; 127-bet], tilning jamiyat va inson hayotidagi o‘rni haqidagi ma'lumotlarni o‘zlashtirish, ularda mavzuga doimiy qiziqish,ona tiliga hurmat va muhabbat tuyg‘ulari tarbiyalanadi. Nihoyat, lingvistik kompetentsiyaona tili haqidagi fan tarixi, uning ko‘zga ko‘ringan vakillari haqidagi elementlarni ham o‘z ichiga oladi. "Matematika, fizika, kimyo, biologiya fanlar sifatida", deb yozadi N.M. Shanskiyning taʼkidlashicha, “oʻquvchilar maktabni tark etib, maʼlum bir tasavvurga ega boʻladilar, tegishli sohaning taniqli olimlari, ularning kashfiyotlari va ishlari bilan tanishadilar, russhunoslik esa ular uchun uzluksiz terra inkognitadir” [24; c.7].
Lingvistik kompetentsiya ta'lim va til ko‘nikmalarini shakllantirishni ham nazarda tutadi.
Bularga, eng avvalo, aniqlash qobiliyatlari kiradi: tovushlarni, harflarni, so‘z qismlarini, morfemalarni, nutq qismlarini va boshqalarni tan olish, bir hodisani boshqasidan farqlash. Ikkinchi guruh malakalari - tasniflash malakalari: til hodisalarini guruhlarga bo‘lish qobiliyati. Nihoyat, uchinchi guruh - analitik ko‘nikmalar: fonetik, morfemik, so‘z yasash, morfologik, sintaktik, stilistik tahlil qilish. [20; c. 398].
Lingvistik kompetentsiya talaba shaxsining kognitiv madaniyatini, talabalarning mantiqiy tafakkurini, xotirasini, tasavvurini rivojlantirishni, o‘z-o‘zini tahlil qilish, o‘z-o‘zini baholash ko‘nikmalarini egallashni, shuningdek, o‘quvchining ongli jarayoni sifatida lingvistik aks ettirishni shakllantirishni ta'minlaydi. uning nutqiy faoliyati.
Shuni ta'kidlash kerakki, lingvistik va lingvistik kompetentsiyalarni ajratish ma'lum darajada shartli. Mustaqil kompetentsiya sifatida lingvistik kompetentsiyani tanlash ona tili predmetining kognitiv (kognitiv) funktsiyasini tushunish uchun muhim ahamiyatga ega. Bu uning ona tili bo‘lmagan tillarni o‘qitishdan asosiy farqidir.
Tilni o‘zlashtirish nafaqat til haqidagi bilimlarni o‘zlashtirish va lingvistik materialni o‘zlashtirishni o‘z ichiga oladi.
Ma’lumki, talaffuz me’yorlari, so‘z va ularning qo‘llanish qoidalari, grammatik shakl va konstruksiyalarni yaxshi bilishi, bir fikrni ifodalashning turli usullaridan foydalana olishi (sinonimiyaga ega bo‘lishi), boshqacha aytganda, lingvistik va lingvistik bo‘lishi mumkin. malakali, lekin bu bilim va ko‘nikmalardan foydalana olmaydiganlar real nutq vaziyatiga yoki olimlar aytganidek, kommunikativ vaziyatga mos keladi. Boshqacha qilib aytganda, tilni bilish uchun muayyan so‘zlarni, grammatik tuzilmalarni muloqotning muayyan sharoitlarida yoki muloqotda (aloqa - lotincha communico - bog‘layman, aloqa qilaman) foydalanish ko‘nikma va malakalari muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun tillarni o‘qitishda kompetentsiyaning uchinchi turi - kommunikativlik ajralib turadi. Adabiyotda bu atamaga yaqin maʼnoda nutq kompetensiyasi atamasi baʼzan ishlatiladi [5; c.13].
Kommunikativ kompetentsiya - maqsadlarga, sohalarga, muloqot sharoitlariga mos keladigan haqiqiy muloqot qilish qobiliyati, og‘zaki muloqotga va o‘zaro tushunishga tayyorlik; bular kim bilan gaplashayotganimizni, qayerda va nima maqsadda gaplashayotganimizni hisobga oladigan malaka va qobiliyatdir.[8; c.23].
Kommunikativ kompetentsiya - "boshqalarni tushunish va muloqotning maqsadlari, sohalari, muhitiga mos keladigan o‘z nutqiy xulq-atvor dasturlarini yaratish uchun zarur bo‘lgan bilimlar, ko‘nikmalar, ko‘nikmalar".
Kommunikativ kompetentsiyada hal qiluvchi o‘rinni haqiqiy kommunikativ ko‘nikma va qobiliyatlar egallaydi - kerakli til shaklini tanlash qobiliyati, kommunikativ harakat shartlariga qarab ifodalash usuli, ya'ni. kommunikativ vaziyat. Ularning shakllanishi faqat lingvistik va lingvistik kompetentsiya asosidagina mumkinligi shubhasizdir.[5; c.6].
Rus tili metodologiyasida o‘rnatilgan nutqni rivojlantirish bo‘yicha ishlashga kommunikativ yondashuv talabani nutq vaziyatiga va unda harakat qilish qobiliyatiga kiritishni o‘z ichiga oladi, ya'ni. suhbatdoshni, nutq shartlarini va muloqot vazifalarini aniq tasavvur qiling. Shuning uchun ham o`quvchilarning izchil nutqini rivojlantirishda o`quvchilarning matniy bilim olishlari uchun sharoit yaratishga ham, muloqot qilish maqsadida kommunikativ va nutqiy malakalarni egallashga ham e`tibor beriladi.
Rus tilini o‘qitishda nutq yo‘nalishini kuchaytirishona tilini o‘qitishning mazmunini ham, uslub va usullarini ham qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi, chunki hozirgacha dasturlarning mazmuni nutq emas, balki faqat til tizimi sifatida taqdim etilgan, ya'ni. mazmun tanlashda funksional prinsipga emas, tizimli tavsifga bo‘ysunadi, unga ko‘ra tilning har bir hodisasi nutqda amal qilish nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilishi kerak.[24; c. 8].
Kommunikativ kompetentsiyaning muhim tarkibiy qismi og‘zaki muloqot ko‘nikmalarini ikki darajada shakllantirish va rivojlantirishdir:
- reproduktiv bo‘yicha: og‘zaki va yozma xabarlar ma'lumotlarini etarli darajada tushunish, matnni ma'lum darajada qisqartirish bilan takrorlash, turli xil o‘qish turlarini o‘zlashtirish va h.k.;
- unumli: turli uslub va janrdagi matnlarni yaratish, monologning turli turlarini (hikoya qilish, tavsiflash, fikrlash) va dialogni o‘zlashtirish va boshqalar [8; c.14].
Kommunikativ kompetentsiyani o‘rgatishning maqsadi ko‘proq ko‘p qirrali bo‘lib, u nafaqat ma'lumotni uzatishga, balki, birinchi navbatda, insonning his-tuyg‘ularini, fikrlarini, irodasi, istaklarini ifoda etishga qaratilgan bo‘lib, u nafaqat boshqa tilni tanlashni talab qiladi. birliklar (monologdan farqli o‘laroq), shuningdek, muloqot sodir bo‘ladigan ekstralingvistik shartlar: kim gapiradi, nima uchun gapiradi, qanday nutq vazifasi bilan. Dialogik nutqning pedagogik va psixologik mazmuni turli vaziyatlarda muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirishga va bolaning axloqiy shaxsiga qaratilgan.
Rus tili darslarida kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish bolaning til shaxsining ko‘p qirrali rivojlanishiga yordam beradi, shuningdek, xususan, asosiy bilim, ko‘nikma va ko‘nikmalarni o‘z ichiga olgan haqiqiy ta'lim faoliyatining uyg‘un kombinatsiyasi zarurligini anglatadi. va qobiliyatlar shakllantiriladi, bunda o`quvchilarning individual moyilliklarini rivojlantirish, ularning bilish faolligi, ijodiy fikrlash, nostandart kommunikativ vazifalarni mustaqil hal qilish qobiliyati bilan bog`liq ijodiy faoliyatlar shakllanadi.[5; c.8].
Bugungi kunda maktabda kommunikativ kompetentsiyani shakllantirishning alohida ahamiyatini ta'kidlash kerak. Rossiya Federatsiyasi hukumati "2010 yilgacha bo‘lgan davrda Rossiya ta'limini modernizatsiya qilish kontseptsiyasi" da: "Rossiyaning ta'lim sohasidagi milliy manfaatlarini aks ettiruvchi va ularni jahon hamjamiyatiga taqdim etuvchi ta'lim siyosati. bir vaqtning o‘zida ta'lim tizimida jiddiy o‘zgarishlarni talab qiladigan jahon taraqqiyotining umumiy tendentsiyalarini hisobga oladi: ... madaniyatlararo o‘zaro ta'sir ko‘lamining sezilarli darajada kengayishi, bu bilan bog‘liq holda muloqotchanlik va bag‘rikenglik omillari alohida ahamiyatga ega. [14; c.9].
Maktab o‘quvchining yangi dinamik ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda o‘zini anglash, turli xil hayotiy sharoitlarga moslasha olish qobiliyatini rivojlantirish uchun mo‘ljallangan. Shubhasiz, bu shaxsning xususiyatlaridan biri uning muloqot qobiliyatlari, hamkorlik qilish va ijtimoiy og‘zaki o‘zaro ta'sir qilish qobiliyati, so‘z madaniyatini bilish, tilni qo‘llashning turli sohalarida og‘zaki va yozma nutqdir.
Madaniy kompetentsiya. Til o‘qitish metodikasi rivojlanishining zamonaviy davri tilning madaniy (kumulyativ) funktsiyasiga, tilni milliy madaniyat bilan tanishtirish vositasi sifatida o‘qitishga qiziqishning ortishi bilan tavsiflanadi. Tilni o‘rganish dunyoningona tilidagi rasmini shakllantirishni, milliy til birliklarini,ona nutqi etiketini o‘zlashtirishni ta'minlaydigan madaniy (etnomadaniy) kompetentsiyani rivojlantirishi kerak.
Shuni ta'kidlash kerakki, ona va ona bo‘lmagan tillarni o‘qitishda madaniy kompetentsiyani shakllantirish maqsadlari farqlanadi. Chet tillarni o‘qitishda bir xalqning hayotiga xos bo‘lgan va boshqalarga yot bo‘lgan xatti-harakatlarning stereotiplari va voqeliklarini bilish chet el madaniyatining o‘ziga xosligi bilan tanishishda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan madaniy zarbani bartaraf etish uchun amalga oshiriladi. [18; c.130].
Boshqa maqsadlar ona tilini o‘qitishda madaniy kompetentsiyani shakllantirishni o‘z ichiga oladi - bu o‘z xalqining milliy madaniyatini tushunish, uning o‘ziga xosligini bilish, eng muhim qadriyatlardan biri - ona tilining ahamiyatini anglash. xalq hayotidagi til, o‘quvchining ma’naviy-axloqiy olamining rivojlanishi, uning milliy o‘ziga xosligi.
Bizning ko‘p millatli davlatimiz sharoitida buona xalqining madaniyatini boshqa madaniyatlar bilan uchrashishda bilish, ma'naviy va moddiy dunyoning xilma-xilligini bilish, xalq madaniyati qadriyatlarini tan olish va tushunishdir. boshqa xalq, ko‘p millatli mamlakatda yashash va muloqot qilish qobiliyati.[8; c.17].