I bob. Transmilliy banklar tushunchasi va ularning xizmat turlari

II BOB. TRANSMILLIY BANKLAR - XALQARO BIZNESNING MOLIYAVIY BAZASI
2.1. Transmilliy banklar va ularning globallashuv sharoitida jahon iqtisodiyotiga ta’siri
Zamonaviy iqtisodiyot rivojlanishining eng muhim jihati globallashuv jarayonidir. Jahon iqtisodiyotining sub'ekti bo'lgan transmilliy banklar (TNB) yangi moliyaviy bozorlarni egallash uchun o'zlarining xalqaro faoliyatini kengaytirish imkoniyatlarini maksimal darajada oshirishga harakat qilmoqdalar.
Globallashuv jarayonining kuchayishi TNB rolining oshishiga olib keladi, bugungi kunda TNB xorijiy filiallar va sho'ba korxonalarning keng tarmog'iga ega bo'lgan eng yirik moliya-bank xoldingi hisoblanadi.
TNBlar mamlakatlar o'rtasida katta pul oqimlarini to'playdi va qayta taqsimlaydi, bu bilan mamlakatlararo kapital oqimlarining hajmi va yo'nalishlariga, boshqa moliyaviy aktivlarning ayirboshlash kurslari dinamikasiga ta'sir qiladi. Bu omillarning barchasi TNBni o'rganishning dolzarbligiga va ularning jahon iqtisodiyotidagi roliga ta'sir qiladi.
TNB o'z faoliyatida turli xalqaro strategiyalarning to'plangan tajribasidan foydalanadi. Shunga qaramay, shuni ta'kidlash kerakki, ularning faoliyati ko'p jihatdan inqiroz shoklari xavfini oshiradigan va milliy moliya bozorlarini parchalaydigan sharoitlarga olib kelishi mumkin. Zamonaviy xalqaro iqtisodiy munosabatlarda transmilliy banklar muhim o‘rin tutadi.
Ular xalqarolashuv jarayonining ko'rinishi bo'lib, iqtisodiyotning globallashuv jarayoniga katta ta'sir ko'rsatadi. Jahon iqtisodiyotidagi integratsiya darajasi va xalqaro raqobatbardoshligi ko'p jihatdan TNBning muvaffaqiyatli ishlashiga bog'liq. Faoliyat geografiyasini kengaytirgan TNB turli davlatlar poytaxtlarini birlashtiradi.
Aynan TNB tufayli iqtisodiyotning globallashuv jarayonlari sezilarli darajada tezlashdi. Ular o'zlari bilan iqtisodiyotda ham, vatandagi hayotning ijtimoiy sohalarida ham innovatsiyalarni olib kelishadi.
Hozirda TNB jahon bank-moliya bozorida yetakchi hisoblanadi. Shunday qilib, statistik ma'lumotlarga ko'ra, TNBlarning umumiy soni butun dunyo bo'ylab yaxshi rivojlangan filial tarmog'iga (5 ming filial) ega bo'lgan taxminan 150 birlik deb baholanadi.
Ularning umumiy kapitallashuvi taxminan 3 trillion AQSh dollarini tashkil etadi. TNB, birinchi navbatda, jahon bozorida faoliyat yurituvchi yetakchi davlatlarning investitsiyalar, moliyaviy resurslarning katta oqimiga egalik qiladi. Muhim moliyaviy oqimlarga ega bo'lgan TNB ularning raqobatbardoshligini sezilarli darajada oshiradi.
Transmilliy banklar kapitalning global harakatida vositachi vazifasini bajaradigan eng yirik universal banklardir. Qoida tariqasida, davlatlar ko'magida xorijiy korxonalarning keng tarmog'iga tayanadi jahon bozoridagi valyuta va kredit operatsiyalari ustidan nazoratni amalga oshirish.
TNB - bu bank sohasida faoliyat yurituvchi transmilliy korporatsiyalarning bir turi. TNB faoliyati butun dunyo bo'ylab tarqalgan va chegara bilmaydi, ular davlatlar o'rtasidagi moliyaviy va valyuta munosabatlarini nazorat qiladi. Ularning ixtiyorida katta boyliklari bor.
Xalqaro kapital bozori diapazonining jadal o'sishi, taklif etilayotgan bank operatsiyalarining kengayishi eng yirik banklarni imkon qadar tezroq xorijiy filiallar va sho'ba korxonalar tarmog'ini yaratishga undadi, o'z navbatida ularning boshqa mamlakatlar bank kapitali bilan aloqalari mustahkamlanishiga olib keldi.
Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgani ham xorijiy banklar tarmog‘ining jadal kengayishiga xizmat qilmoqda. Busiz qo'llab-quvvatlasa, banklar rivojlanishning bu darajasiga erisha olmaydilar.
TNB filiali mustaqil yuridik shaxs hisoblanmaydi va shunga muvofiq, uning faoliyati uchun barcha javobgarlik bosh bank zimmasiga yuklanadi.
Filial to'liq bosh bank tomonidan nazorat qilinadi, o'z navbatida u (filial) barcha bank operatsiyalarini amalga oshiradi.
Filial ham norezident hisoblanadi va qabul qiluvchi davlat qonunlariga bo‘ysunmaydi.
TNBni kengaytirishning uchinchi shakli sho'ba korxonalardir. Sho'ba banklar yuridik jihatdan mustaqil bo'linmalar bo'lib, ularni tashkil etish qabul qiluvchi davlat qonunchiligi bilan tartibga solinadi, ularning ishlash tartibi mahalliy banklarnikiga o'xshashdir.
Bosh bank o'z sho''ba korxonalarining majburiyatlari bo'yicha javobgar emas.
Sho'ba banklar noldan, shuningdek, qoida tariqasida, mavjud banklarning aktsiyalari paketini sotib olish yo'li bilan tuzilishi mumkin. Mamlakatimiz moliya bozorida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan sho‘ba banklar o‘z obro‘-e’tibori va nomidan foydalanib, o‘z bosh banki brendi ostida faoliyat yuritadi.
Qoidaga ko'ra, TNBlar moliya bozorida sho''ba korxonalar shaklida keng tarqalgan, vakolatxonalar kamroq tarqalgan.
Transmilliy banklar kapitalning xalqaro harakatida faol ishtirok etadilar, moliyaviy globallashuv sharoitlari va miqyosida hal qiluvchi rol o'ynaydilar.
Bundan tashqari, ular kredit risklarini aniqlaydilar va global miqyosda inqiroz jarayonlarini qayta taqsimlash, muvozanatni buzish va iqtisodiyotni optimallashtirishda ishtirok etadilar.