I-bob. Turizm infratuzilmasiining ijtimoiy-nazariy asoslari
Download 1.33 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekistonda turizm infratuzilmasini takomillashtirish
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2-rasm. 14 Turizm uchligi
- Maxsuslashtirilgan joylashish vositalariga
- Individual joylashish vositasiga
- 1-jadval Mehmonxonalarning tipi bo’yicha tavsiflanishi Tipi Raz meri Joylashg
- Boshqaru v kompaniy asi Mehmo nxona (o’rtacha klass)
- Boshqaru v kompaniy asi Apartament - mehmonxon a
- Boshqaru v kompaniy asi Motel
- Boshq aruv kompaniy asi, franstizli yoki xo’jayinli
- Indivi dual yoki fanchez Shaxsiy mehmonxon a (kechki
- Shaxs iy mehmonx ona tarmog’id agi Oromgo h
- Erkin prof, boshqaru v organi
- Kondom inimum mehmonxon a (taymsher)
- Feder alli hokimiyat , mahalliy hokimiyat , prof.
- Rasm 3. Joylashish vositalarining Butundunyo turistik tashkiloti ekspertlari tomonidan ishlangan standart klassifikatori
|
1.2. IQTISODIYOTDA TURIZM INFRATUZILMASINING SHAKLLANISH OMILLARI VA SABABLARI Bozor iqtisodiyotining shakllanish jarayoni ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarda ma‟lum bir darajada o‟zgarishlar sodir bo‟lishini taqozo etib, sifat ko‟rsatkichlarida o‟z aksini topadi. Mamlakatda sodir bo‟layotgan o‟zgarishlar eng avvalo iqtisodiy islohotlarning izchillik bilan amalga oshirilishi natijasida ko‟zga tashlanib bormoqda. Ayniqsa, iqtisodiyotning muhim tarmog‟i hisoblangan noishlab chiqarish sohalari Respublika iqtisodiyotining rivojlanishida, aholini ish bilan ta‟minlashda, ularning moddiy farovonligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Aynan shuning uchun ham noishlab chiqarish sohalari faoliyatini zamon talablari asosida tashkil etish maqsadida moddiy, mehnat va moliyaviy resurslar ajratilib, uning rivojlanishi uchun zarur chora- tadbirlar belgilanmoqda. Agar rivojlangan mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi samaradorligiga e‟tiborni qaratadigan bo‟lsak, keyingi yillarda noishlab chiqarish sohalarining ijtimoiy mehnat taqsimotida yirik tarmoqqa aylanib borayotganligining guvohi bo‟lamiz. 90- yillarning ikkinchi yarmidan ba‟zi mamlakatlarda ishga yaroqli umumiy aholining o‟rtacha 71 % dan ortig‟i noishlab chiqarish sohalarida faol ishtirok etmoqda va shu orqali mamlakat iqtisodiyoti va aholi turmush farovonligiga sezilarli darajada ta‟sir ko‟rsatmoqda. Insonning qobiliyatini saqlash va rivojlanishi uchun qaratilgan ijtimoiy strategiyaning muhim pallalaridan biri bo‟lgan turizm infratuzilmasining sezilarli darajada faoliyat ko‟rsatishi uchun etarli shart-sharoitlar va imkoniyatlar mavjud. Xizmat ko‟rsatishning asosiy elementlari va omillarini uchburchak shaklida ifodalashimiz va quyidagi nuqtalarda tasvirlanganidek turizm tarmog‟i ichki-maishiy xizmat ko‟rsatishi mumkin (2-rasml).
Transport Iste‟mol, hordiq chiqarish
14
Turizm uchligi
Hozirgi kunda fan-texnika taraqqiyoti insonlarning jismoniy charchashini kamaytirib, asab tarangligini kuchaytiryapti. Bu esa o‟z navbatida insonlarning ko‟ngilli hordiq chiqarishlarini va dam olishlarini yaxshi tashkil etishni taqozo etadi. SHuni hisobga olib, turizm bo‟yicha Gaaga deklarasiyasida «dam olish, bo‟sh vaqt va muntazam berib boriladigan, to‟lanadigan ta‟til, shuningdek, bu vaqtni dam olish uchun sarflash, ta‟lim olish va o‟yin-kulgi bilan o‟tkazish maqsadida erkin yurish, ichki va xalqaro turizmdan olinadigan ne‟matlardan foydalanish» (52) huquqini belgilab qo‟yishi, eng zarur bo‟lgan talablardan biridir. CHunki turizm rang-barang taassurotlardan hosil bo‟lgan fikrni yanada boyitib, insonlarning ruhiy holatiga ijobiy ta‟sir etadi va keyingi mehnat faoliyatlarida faol ishtirok etish uchun zamin yaratadi. Insonlarning shaxs sifatida kamol topishida turizm infratuzilmasining ham roli va ahamiyati muqarrardir. Ularning intellektual madaniyatini atrof-muxit, safardan olgan taassurotlari asosida oshirishga va shu orqali kishini ijtimoiy madaniyatini ham qanday darajada bo‟lishini ko‟rsatib bermoqda. Rivojlangan mamlakatlar oilalari byudjetining salmoqli hissasi turizm sohasi uchun sarflanayotgani buning yorqin dalili bo‟ladi. Yuqoridagi fikrlardan va mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida turizmning tutgan o‟rnini hisobga olib, u davlatning ijtimoiy hayotida muhim rol o‟ynashi, insonlarning bo‟sh vaqtlarini samarali o‟tkazishi, olamni bilishi, davlatlar bilan davlatlar o‟rtasidagi iqtisodiy, siyosiy, ma‟naviy aloqalarni kuchaytirishi, jahon xo‟jaligida eng foydali tarmoqlardan biriga aylanishi mumkin degan xulosani qilishimiz mumkin. Haqiqatan ham turizm, jumladan xalqaro turizm orqali mamlakat ravnaqida juda katta ishlarni amalga oshirish mumkin. Dunyo miqyosida turistik aloqalarning paydo bo‟lishi va shakllanish omillari har xil bo‟lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat. Turizm sohasi uchun birinchi omil kadrlarning bilim va tajriba salohiyati hisoblanadi (ishchi mutaxassis bo‟lishi mumkin, lekin maxsus bilim va tajriba bo‟lmasa, turizmda ish ketmaydi). Turmahsulotning soni va sifati, turistik rekreasion resurslariga, iqlim sharoitlariga, tarixiy va arxeologik hamda arxitektura joylarining sifat ko‟rsatkichlariga, milliy o‟yinlarning, bayramlarning va milliy tovarlarning soni va sifatiga, milliy taomlarning dunyo andozalariga javob berishiga, transport sifatiga va soniga qarab yo‟nalishlar shakllanadi. Turistik aloqalarni shakllantirish asosiy omillarining umumlashtirilgan shakli quyidagi guruhlar hisoblanadi: turistlarni qabul qiluvchi transportlar, mehmonxona va restorandagi joylar, kadrlarning soni va sifat-standartlari, ko‟rsatiladigan turmahsulotlar soni va sifati, turmahsulotlarni reklama qilish soni va sifati. Turizmda xalqaro hamkorliklarni rivojlantirishning ijtimoiy va iqtisodiy o‟sishiga quyidagi omillar ta‟sir qiladi: Siyosiy omillar - davlatlar o‟rtasidagi munosabatlar, shartnomalar, mahsulot va turist almashish va davlatdagi barqarorlik.
15
Iqtisodiy omillar - turistik tashkilotlar, infratuzilmaning sifati, iqtisodiy engilliklar, moliyaviy investisiyalar, bank ssudalari. Tabiiy omillar - tarixiy va arxeologik inshootlar, daryo, dengiz va ko‟llar, er osti davolovchi suvlari, tog‟lardagi chiroyli manzaralar. Ilmiy-texnik omillar - zamonaviy xizmat ko‟rsatish yo‟llari va usullari, yangicha texnika va texnologiyalar, ilmiy tajribalar, yangi turistik menejment, marketing bilimlari, turistlarga maxsus qo‟llanmalarning mavjudligi va h.k.
korxonalarini shinamlik darajasiga qarab tasniflash katta rol o‟ynaydi. Shinamlik darajasi - kompleks mezon bo‟lib, u quyidagilardan tarkib topadi: nomerlar fondining holati: nomerlar maydoni (m 2 ), bir o‟rinli (bir xonali), ko‟p xonali nomerlar, apartament nomerlarning ulushi, kommunal qulayliklarning mavjudligi va hokazo; mebel, inventar, sanitariya-gigiena ashyolari va h.k.ning holati; ovqatlanish korxonalari: restoranlar, qahvaxonalar, barlar va h.k.ning mavjudligi va holati;
binoning, unga keladigan yo‟llarning holati, mehmonxonaga yondosh hududning obodonlashtirilganligi;
televizorlar, muzlatkichlar, mini-barlar, mini-seyflar va h.k.ning mavjudligi; ayrim qo‟shimcha bepul va pullik xizmatlar ko‟rsatish imkoniyatining mavjudligi. Sanab o‟tilgan mezonlar hozirgi kunda dunyoda mavjud bo‟lgan barcha mehmonxonalarni tasniflash tizimlarida qo‟llaniladi. Bundan tashqari, xodimlarga va ularning tayyorgarligi: ma‟lumoti, malakasi, yoshi, soғligi, chet tillarni bilishi, tashqi ko‟rinishiga ham bir qancha talablar qo‟yiladi. Hozirda jahonda ma‟lum 30 dan ortiq, tasniflash tizimlari zamirida shinamlik darajasi yotadi. Ular orasida quyidagi tasniflash tizimlari ayniqsa keng tarqalgan: Evropa tasniflash tizimi yoki «yulduzlar» tizimi» Franstiya milliy tasniflash tizimi asosida tuzilgan. Uning zamirida mehmonxonalarni 1 dan 5 yulduzgacha bo‟lgan toifalarga ajratish yotadi, Bunday tizim Franstiya, Avstraliya, Vengriya, Misr, Rossiyada, O‟zbekistonda va boshqa bir qancha mamlakatlarda qo‟llanadi; harflar tizimi (A, V, S, D). Grestiyada qo‟llanadi;
«tojlar» tizimi. Buyuk Britaniyada amal qiladi; hind tizimi. 16
Rivojlanayotgan mamlakatlarda mehmonxonalarni tasniflashning hind tizimi ayniqsa keng tarqalgan. Bu tizim ham mehmonxonalarni besh toifaga: «bir yulduzli», «ikki yulduzli», «uch yulduzli», «to‟rt yulduzli», «besh yulduzli» toifalarga ajratishni nazarda tutadi. Bu toifalarni maxsus komissiya ballar bo‟yicha baholash asosida belgilaydi. Ma‟lum toifa mehmonxonalariga tizim tomonidan qo‟yilgan talablar ballarda baholanadi. Bunda har bir band bo‟yicha mumkin bo‟lgan maksimal baho belgilanadi. Komissiya o‟z ixtiyoriga ko‟ra tasniflash talablarida nazarda tutilmagan har qanday qo‟shimcha xizmatlar uchun 15 ballgacha baho qo‟yishi mumkin. Muayyan toifani olish uchun mehmonxona ayni toifa uchun belgilangan ballarning minimal miqdorini to‟plashi lozim. Bunda har bir band bo‟yicha to‟plangan ballar miqdori maksimal bahoning 50% dan kam bo‟lmasligi kerak. Ammo oxirgi shart alohida hollarda komissiya tomonidan bir yoki ikki band uchun majburiy emas deb topilishi mumkin, basharti mehmonxona bungacha ballarning zarur minimal miqdorini to‟plagan bo‟lsa. Mehmonxonalarni tasniflashning hind tizimi umumiy ovqatlanish korxonasini «restoran» toifasiga kiritish uchun zarur talablarning alohida ro‟yxatini o‟z ichiga oladi. Bu toifaga mansub deb topishlari uchun umumiy ovqatlanish korxonasi ham ballarning minimal miqdorini hamda har bir band bo‟yicha ballar maksimal miqdorining kamida 50% ni to‟plashi lozim.
Butun dunyo turistik tashkiloti ekspertlari tomonidan ishlab chiqilgan joylashish vositalari standart klassifikatori bo‟yicha, barcha joylashish vositalari kollektiv (jamoaviy) va individual qismlarga bo‟linadi.
bo‟linadi.
Jamoaviy (kollektiv) joylashish vositasi bo‟lgan
mehmonxona tipidagilarga: mehmonxonalar; motellar; yashash mumkin bo‟lgan klublar; pansionatlar; mebellashtirilgan xonalar; yotoqxonalar kiradi.
uylari, turistik qo‟noqlar va to‟xtash joyi, turistik sport bazalari, dam olish bazalari, ovchilar (baliqchilar) uylari, kongress markazlari, kempinglar, botellar, flotellar, rotellar kiradi.
uylar, kottedjlar va boshqalar kiradi.
1-jadval da yuqorida keltirilgan joylashish vositalarining klassifikator sxemasi keltirilgan. Ushbu sxemadan ko‟rinib turibdiki, mehmonxona korxonalari joylashish vositasining asosiy turi hisoblanadi va ular turistik kompleks xizmat ko‟rsatishda o‟zining turliligi bilan har xil tipda bo‟ladi. Mehmonxonalarning umumiy klassifikastiyasi 1-rasmda keltirilgan. Mehmonxonalarning tipi bo‟yicha tavsiflanishi X.I.Axmedov, A.A.Allaberganov tomonidan tuzilgan jadvalda, o‟zgartirilgan holda keltirildi.
17
“Lyuks” oteli – yuqori darajali mebellar bilan, yaxshi jihozlangan jamoaviy xonalar va nomerlar soniga nisbatan xizmatchilar sonining ko‟pligi bilan tavsiflanadi.
“Lyuks” otellarida nomerlar soni ham ularning darajasini belgilaydi. Ularning atalishida ham, ichki jihozlanishi, tuzilishi va xizmat ko‟rsatish turlarining bo‟lishligidan kelib chiqadi.
O‟rtacha darajada otel bo‟lsa, uning keng tabaqali iste‟molchilarga mo‟ljallangan bo‟lib, yashashning o‟rtacha narx belgilangan bo‟ladi. Xuddi shuningdek, iqtisodchilar sinfi uchun otel, ya‟ni nomerlar soni kamroq (10 dan 150 gacha) bo‟lib, ishbilarmonlarning samarali ishlashlari, yaxshi xordiq
18
1-jadval Mehmonxonalarning tipi bo’yicha tavsiflanishi Tipi Raz meri Joylashg an joyi Xizmat ko’rsatish Bah osi Iste’mol chi Sharo iti Boshq aruvi 1 2 3 4 5 6 7 8 Otel- lyuks Katta
bo‟lmaga n o‟rtacha 100-400 nomerda
Katta shaharda kuchli iqtisodi bilan Yuqori sifat yaxshi o‟rnatilgan personal Nom er bahosi juda yuqori,
barcha xizmatlar turi mavjud
Korporas tiya
rahbarlari, professionall ar, kichik
konferenstiya lar
yuqori darajada Elitar xonalardag i qimmatli jihozlash, bezash
Katta
400- 2000
nomer Shaharda
, katta
shaharlar markazi
Xizmatl arni
katta tanlovi, barcha xizmat
uchun xodimlarnin g borligi Umumiy
baho, o‟rtachad an yuqori,
barcha qulaylikl ar Tadbirko
rlar shaxslar konferenstiya a‟zolari va
h.k. Qimm
atli mebel va
jihozlar, katta
foyda restoranlar Boshqaru v kompaniy asi Apartament - mehmonxon a Katta
bo‟lmaga n o‟rtacha razmerda 100-400
nomer Aholisi
doimiy bo‟lmagan katta shaharda O‟rtacha daraja,
vaqitnchalik yashash
uchun qo‟llaniladi Joyla shish
muddati bo‟yicha bahosi Kommer
santlar va
oilaviy turistlar, vaqtincha yashovchilar To‟la mebellash- tirilgan xonalar
Boshqaru v kompaniy asi Motel O‟rta
cha razmerda
, 150-
400 nomer
Shaharda n tashqari, magistral bo‟yida, katta shaharlarga kirishda O‟rtacha darajadagi kichik personal soni O‟rta
cha Mehmon
xonadek, lekin
avto turizm
bo‟yicha Mehm
on- xonalardek , uichik
foydali oshxonali, kafeteriyli
Kich
ik razmerla
rda 10-
150 nomerga
cha Qishloq
joylarda yoki shahar
chetida, magistralga yaqin Xodimla
r soni,
darajasi chegaralang an Katt
a emas, klientlar ga qiziqarli Avto turistlarning kechasini o‟tkazish uchun Foyda
si va
ovqatlanis h bloki yo‟q, oddiy
va tez xizmat ko‟rsatish
Katta
emas 10- 150
nomerli Shahar
cheti, qishloq joyi
Kontane ntal tushlik va ertagi
engil uy
obstanovkad agi
O‟rta cha
darajada, o‟z
ichiga gazak va tushlik Kommer
santlar, marshrutli turistlar Qulaylik, ko‟klamzo rli
Shaxs iy mehmonx ona tarmog’id agi Oromgo h mehmonxon asi 100-
500 nomerli, farq bo‟lishi Izolyasti yalangan, tog‟lar, okeanlar, ko‟llar va
To‟la xizmat
turlari, oddiy mehmonxon adan O‟rta
cha bahodan
yuqori, komplek
Yakka yoki
oila bilan,
guruhda simpozium, Katta miqdorda, sport qurilmalari , katta
Erkin prof, boshqaru v organi 19
ham mumkin
h.k. oldida kattaroq s baho
ham bo‟lishi mumkin kogress
va h.k.
foye, qimmatli restoranlar , nomerlar appartame nt tipida Kondom inimum mehmonxon a (taymsher) 50-
250 nomerli, 4-5 alohida
nomerlar ham
bo‟lishi mumkin
Katta tashkilot harbiy baza, kollej va PK bo‟linmas bir qismi
O‟z- o‟ziga
xizmat ko‟rsatish chegaralang an
Kom pleks
bahosida ovqati
ham kiradi,
oldindan pul
to‟lovi Katta
spektrda Xarakt
eri bo‟yicha komfor- tabelli
kvartalga yaqin
Feder alli hokimiyat , mahalliy hokimiyat , prof. boshqaru v kompaniy asi Tashkilo tga qarashli uy xo’jaligi Katt a, nomerla rga bo’llash yo’q Katta tashkilot, harbiy baza, kollej va h.k. bo’linmas qismi Chegar alangan o’z- o’ziga xizmat ko’rsatish Kom pleks bahosid a ovqatlan ish kritiladi, to’lovi oldinda n Keng spektrda Tradi stionga yaqin, komforta belli kvartalda Federalli, mahalliy hokimiyat , prof. boshqaru v kompaniy asi
20
ishlangan standart klassifikatori
Jamoaviy (kollektiv) Individual Mehmonxona tipida Maxsuslashgan Mehmonxonalar; Motellar; Yashash mumkin
bo‟lgan klublar; Pansionatlar; Mebellashgan xonalar; Yotoqxonalar Sanatoriylar; Profilaktoriylar; Dam olish uylari; Turistik қo‟noқlar, to‟xtash joylari
va boshqalar; Turistik sport
byurosi, dam
olish bazasi;
Ovchilar (baliqchilar) uylari; Kongress markazi; Kempinglar; Botellar; Flotellar; Rotellar Ijaraga beriladigan: Kvartiralar; Kvartiradagi xonalar; Uylar;
Kottedjlar |
