I-bob. Turizm infratuzilmasiining ijtimoiy-nazariy asoslari
-rasm Umumiy ko’rsatilgan xizmatlar hajmi
Download 1.33 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekistonda turizm infratuzilmasini takomillashtirish
- Bu sahifa navigatsiya:
- 8-rasm Xizmatlar eksporti hajmi
- 3785 4021,9 4116,9 4564,7 4832,1
- 9-rasm Turistlarning oqimining dinamikasi
- 3.2. BUXODA TURIZM INFRATUZILMASINING TAHLILI
- 5-jadval
- 3.3. TURIZM INFRATUZILMASINI TAKOMILLASHTIRISH YO’LLARI
|
6-rasm Umumiy ko’rsatilgan xizmatlar hajmi
Ko‟rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar 261845,9 ming.sum ni tashkil etadi (7-rasm) 7-rasm Olingan daromadlarning umumiy hajmi
7066807,5 8344883,8 9172532,4 7988967,3 12300000,2 0 2000000
4000000 6000000
8000000 10000000
12000000 14000000
2009 2010
2011 2012
2013 1180000 1501152,6 1691422,8 1832452 2618459 0 500000 1000000 1500000
2000000 2500000
3000000 2009
2010 2011
2012 2013
39
Bu rasmdan ko‟rinib turibdiki olingan daromadlar summasi o‟tgan yillarga nisbatan 2013 yilda ancha yuqori. Bundan ko‟rinadiki 2013 yilda xizmatlar sifati va turistlar soni ancha yuqori bo‟lgan. Xizmatlar eksportidan olingan
tushum quyidagicha ko‟rinishga ega
(AQSh dollarida) (8-rasm): 8-rasm Xizmatlar eksporti hajmi
Bu rasmdan ko‟rinib turibdiki 2013 yil yakuniga qaraganda xizmatlar eksportidan kelgan tushum 2009 yilga qaraganda anchagina ko‟pangan. Turistlarning oqimiga qaraydigan bo‟lsak (kishi nafar) (9-rasm): Bu rasmdan ko‟rinib turubdiki, 2009 yilda turistlarning tashrif buyurishi eng katta ko‟rsatkichga teng. 2013 yilda jami 111460 turist tashrif qilgan, shulardan 77717 kishi (69,7 %) xorijiy turistlar va 33743 (30.3%) mahalliy turstlar bo‟lgan. Bu ko‟rsatkich 1995 yilga nisbatdan 1,7 marta o‟sgan. Shunday qilib xulosa qilishimi mumkinki, Buxoro viloyatida turisn cohasi jaddal sur‟atlar bilan rivojlanib kelmoqda.
4021,9 4116,9 4564,7 4832,1 0 1000 2000 3000
4000 5000
6000 2009
2010 2011
2012 2013
40
9-rasm Turistlarning oqimining dinamikasi
10079
14952 28211
31565 32515
35025 33143
22675 33461
48983 42455
55557 82609
90653 97879
83411 84856
75387 77717
22049 24462
34231 28290
33050 31643
23008 23043
19828 17420
16639 16133
18356 20495
28518 23829
28001 33644
33743 0 20000 40000 60000
80000 100000
120000 140000
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 xorijiy turistlar mahalliy turistlar
41
3.2. BUXODA TURIZM INFRATUZILMASINING TAHLILI Dunyo turizmidagi o„sish O„zbekiston Respublikasi turizmidagi o„sishga ham ta'sir etdi. Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlaboq, O„zbekiston dunyo turizm bozoriga dadil qadamlar bilan kirib borib, jahon turizmidagi o„z o„rnini egallamoqda. Respublikamizda xorijiy turistlarga asosan madaniy-tanishuv turlari taklif qilinmoqda. Ularningdavomida tarixiy, arxitektura, diniy obidalar va ziyoratgohlar bilan tanishtiriladi, mahalliy aholining turmush tarzi va madaniyati ko„rsatiladi. Bunday turlar davomida asosan Samarqand, Buxoro va Xivadagi obyektlarga tashrif buuriladi. Respublikamizda hammasi bo„lib 30 ga yaqin turlar taklif etiladiki, ularning ichida Toshkent va Farg„ona vodiysida amalga oshiriluvchi ko„ngilochar, sarguzasht, ov, dam olish – davolanish, tog„-chang„i va golf sporti bilan shug„ullanish turlari ham mavjud. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirishda qo„lga kiritilgan yutuqlarga nazar tashlaydigan bo„lsak, avvalo, o„lkamizga tashrif buurayotgan xorijiy mehmonlar sonining oshibborayotganligini inobatga olish zarur bo„ladi. Ammo ushbu soxaning rivojlanishi uchun hali ko‟pgina salbiy omillar ham mavjuddir. Buxoroga etib keluvchi turistik sayoxatlarni o‟sishiga salbiy ta‟sir etishi mumkin bo‟lgan ba‟zi xollarni sanab utish mumkin: - ko‟pgina mexmonxonalarda taomlarning zamonaviy talablarga javob bermasligi: - O‟zbekiston ichidagi mexmonxona xizmatlari narxlarining asosiy raqobatchilariga nisbatan qimmatligi; - turistlarning esdalik uchun xarid etiladigan milliy suvenirlarimizning kamligi va nisbatan qimmatligi; - joriy infratuzilmani takomillashtirish va yangilarini yaratish uchun xususiy soha vakillarida mablag‟larning etishmasligi; - targ‟ibot masalalariga etarlicha e‟tibor berilmaganligi tufayli xorijiy fukarolarning aksariyatida O‟zbekiston tugrisnda ma‟lumotning kamligi; - O‟zbekistondagi joriy narxlarning qimmatligidan tashqari, Ba‟zi xollarda, taklif etilayotgan tovar va xizmatlar sifatining shu narxga mos emasligi. Buxoro hududidagi turistik infratuzilmani tahlil qiladigan bo‟lsak, u quyidagi ko‟rinishga ega
Turstik mavsum paytida talab taklifdan oshib ketadi.Buxoro aeroportidan faqat Moskva, Sankt-Peterburg va Krasnodarga xalqaro avia reyslar amalga oshiriladi. Urgench aeroportidan Milan va Parijga reyslar mavjud.SHu bilan birga, Mamlaktning ichida shaxarlar aro avia reyslar yulga quyilmagan, faqaitgina Toshkent orqali uchish mumkin.
42
Temir yo’l transporti. Buxordan Samarkand va Toshkent shaxarlariga kunduzgi va kechki poezdlar bilan ulangan. Lekin temir yo‟l stantsiyasi Kogon shaxrida joylashgan bo‟lib, Buxoro markazidan 10 km uzoq.
Avtobuslar, mikroavtobuslar va taksilar Samarkand, Xiva va Toshkent yo‟nalishida o‟z xizmatlarini asoson norasmiy ravishda taklif qiladilar. Avtobuslar aniq jadval asosida qatnamaydi. SHu uchun kelajakda ichki turizmni rivojrantirish uchun yo‟llarni hamda transport infratuzilmasini yaxshilash keràk.
Buxoroda muzey ularning filiallari mavjud. (5-jadval) 2011 yilda ularga 410 ming kishi tashrif qilgan, ulardan 133,2 ming xorijiy mexmonlar. 2012 yilda - 329,1 mingta tashrif, ulardan 123,1 ming xorijiy mexmonlar. 2013 yilning birinchi yarmida Buxoro muzeylarning umumiy foydasi 683 mln. sum tashkil qilgan. Bu kursatkichni 80- 90 % Buxoro shaxrida ishlab topilgan. 5-jadval BUXORO VILOYATIDA MAVJUD MUZEYLARNINR RO‟YHATI 1 Buxoro Davlat badiiy-me'moriy muzey- qo‟riqxonasi Buxoro
shahar, Abu
Kabr ko‟chasi, 2 Zikrillaev Abdurashid Nematovich O‟r.: Kodirova Mavlyuda Burievna Qabulxona: 224-13-66; 224-14-04; 224-21-07 Faks: 224-37- 94; 224-21-
07; 224-24-37 Buxoro viloyat O‟lkashunoslik muzeyi Buxoro shahar,
Abu Kabr ko‟chasi, 2
Filiallari: 2 Abu Ali Ibn Sino memorial muzeyi Peshku tuman,
Afshona qishlog‟i Nurullaev Mansur
3 “Mohi-Xosa” Amaliy san'at muzeyi Mohi-xosa qishlog‟i Jumaev Koryog‟di Juraevich Qabulxona: 228-50-47
K.Behzod nomidagi san'at muzeyi Baxovuddin ko‟chasi Mavlonov Obid Olimovich Qabulxona: 224-58-53 5 Romitan Davlat muzeyi Romitan shahri,
Samosiy ko‟chasi, 17 Avezov Obid Qabulxona: 552-18-65
Fayzulla Xo‟jaev uy-muzeyi A.To‟qay ko‟chasi Po‟latova Munira
Sharipovna Qabulxona: 224-41-88
Naqshbandiya Tariqati muzeyi Kogon tumani,
Baxouddin kishlog‟i Sharipov Yusuf Zaripovich
43
8 Imom Al-Buxoriy xotira majmuasi Buxoro shahar,
“Istiroxat” bog‟i
Nasimov Baxodir
Qabulxona: 224-32-90 9 Temirchilik xunari tarixi muzeyi-ustoxonasi Xaqiqat ko‟chasi, 2 Kamalov Shokir Sharifovich Qabulxona: 224-57-65 10 "Zindon" muzeyi (
Mirzo
Usmon ko‟chasi, 20 Kobilov Bobir Amonovich Qabulxona: 224-95-02 11 Buxoro viloyati suv ta'minoti muzeyi Buxoro shahar,
“Istiroxat” bog‟i
Nasimov Baxrom
Qabulxona: 224-39-02 12 Qadimiy Poykend shaharchasi muzeyi Qorako‟l tumani,
“Sayot” qishlog‟i Sabirov Normamat Qabulxona: 300-95-33 13 Jondor tuman O‟lkashunoslik muzeyi Jondor tumani
Nurullaev Aleksey
Fayzullaevich Qabulxona: 292-33-97
Kogon shahar Zirobod O‟lkashunoslik xalq muzeyi Kogon
shahri Qurboniy Yusuf Rajabzoda Qabulxona: 522-63-82; f. 582-12-71 15 Qorako‟l tuman O‟lkashunoslik muzeyi Qorako‟l tumani
Abdullaeva Sofiya
Mamarajabovna Qabulxona: 565-31-34
G‟ijduvon tumani Sadriddin Ayniy hayoti va ijodi muzeyi G‟ijduvon tumani
Hududiy turizm infratuzilmasini rivojiga to`sqinlik qiluvchi muammolar katoriga kuyidagilarni keltirish mumkin: davlat iqtisodiy qudrati va siyosati bilan bog‟liq umumiqtisodiy ko`rsatkichlar; sohadagi yo`naltirilganlik (mavsumiylik, muayyan segment tanlash va hokazo) ijtimoiy-madaniy ko`rsatkichlar (tarixiylik, madaniyat va urf-odatlarning yo`qolib ketishi); ekologik va demografikko`rsatkichlar. Keltirilgan guruhlarga mansub muammolar mamlakatdagi turizm rivojiga to`sqinlik qiladi va hududlardagi samaradorlik ko`rsatkichlarini tushiradi. Buxoro hududidagi turistik infratuzilmasiga oid ko`rsatkichlarni, uning ahvolini va muammolarni tahlil qilaylik. Buxoro viloyati yuqori turistik potentsialga ega bo`lib geografik nazardan davlat markazida joylashgan. Buyuk Ipak Yo`li ustida joylashganligi sababli, Buxoro O`zbekistondagi eng asosiy turistik shaxarlardan biri bo`lib hisoblanadi. Buxoroning tarixiy arxitektura merosi 250 turli xildagi ob`ektlardan iboratdir. Diniy inshootlar, madrasalar, karvonsaroylar, maqbaralar, imperiya davri binolari, an`anaviy uylar
44
asosan Ýski shaxarning kichik bið hududida (200 ga) joylashgan. SHaharning eng asosiy diqqatga sazovor joylari bo`ylab sayohatni qiyinchiliksiz bir kunda piyoda amalga oshirish mumkin. Buxoro tarixiy markazi 1993 yildayoq YuNESKOning Umumjahon Tarixiy Merosi Ruyxatiga kiritilgan bo`lib, betakror va bebaho tarixiy destinatsiya bo`lib hisoblanadi. SHahar arxitektura yodgorliklari uning eng asosiy boyligi hisoblanib, madaniy turizmning rivojlanishida kuchli turtki sifatida xizmat qiladi. O`z navbatida turizm v uning rivoji viloyat iqtisodiy o`sishi uchun ulkanahamiyatga ega. Ushbu iqtisodiy o`sish turizmni rivojlantirish bo`yicha davlat strategiyasi bilan mos kelishi, turistik xizmatlar assortimentini kengaytirishi, shu bilan birga ekologik turizmga alohida e`tibor qaratilishi va albatta ichki turizmni rivojlantirishi va yuqoridagi barcha yo`nalishlarni aniq tizimga kiritishi lozim. Turizmda ma`lum bir yo`nalishlar rivojlanishi uchun eng asosiy muammolar shaharda ko`rsatkichlar y¢hligi, avtomobillar to`xtash joylari va xizmat ko`rsatish etarli sifat darajasida emasligidadir. Undan tashqari, Buxoroda turist va sayyohlar uchun biror bir axborot informatsion markazlari mavjud emasligi sababli, shaxar individual (yakka tarzda sayohat qiluvchi) turistlarni o`ziga etarli darajada jalb qila olmaydi. qolaversa, biror bir umumiy axborot beruvchi internet-portal ham hali ishga tushmagan. 2013 yil Buxoroda o`tkazilgan "Universiada 2013" tufayli viloyatda ko`plab qurilish va ta`mirlash ishlari olib borildi. Ma`lumotlarga qaraganda ushbu xarajatlar uchun davlat byudjetidan 99 mlrd. so`mga yaqií mablag‟ ajratilgan. SHunga qaramay, shahardagi asosiy avtomobil' yo`llaridan tashqari, qolgan qo`plab yo`llar ta`mirtalab ahvolda. Ularning muayyan qismi esa shaharning tarixiy markaziga to`g‟ri keladi. SHaxarning avtotransport xizmatini taxlil kisak, bugungi kunda 230 avtobus, 180 mikroavtobus (yo`nalish taksilari) va 1000 dan ortiq xususiy taksilar shahardagi umumiy transportni tashkil etadi. Avtobus va mikroavtobuslar jami 32 yo`nalishda xizmat ko`rsatadi. Ushbu yo`nalishlarning ko`pligiga qaramay, ko`plab hol larda shaharning ma`lum nuqtasiga etib borish uchun kamida 2 ta yo`nalish transportidan foydalanish kerak. Hozirgi kunda umumiy foydalanish transportining asosiy qismini avtobuslar tashkil etishiga qaramay, avtobus to`xtash bekatlari va yo`llar avtobuslar uchun moslashtirilmagan va transport aniq bir tizim asosida harakatlanmasligiga amin bo`lish mumkin. Faqatgina shahar markazida joylashgan bazi bekatlarda yo`nalishlar to`g‟risida axborot jadvali keltirilgan va qo`shimcha hech qanday informatsion ko`maklashuvchi manbalar mavjud emas. Bularning barchasi shaharda individual tarzda sayohat qilish imkoniyatini cheklashi tabiiy. Ko`plab sayyohlar ma`lumot olishi 45
uchun mahalliy ahol iga murojaat qilishga majbur, ammo ahol ining asosiy qismi xorijiy tillarni bilmaydi. Mustaqil tarzda sayohat qiluvchi turistlar uchun shaxardan 8 km uzoqda, Kogon shahrida joylashgan Buxoro-1 temir yo`l vokzalida va 4 km uzoqlikda joylashgan yangi Buxoro Xalqaro Aeroporti yon atrofida hech qanday axborot shahobchalari va xorijiy tildagi ko`rsatkichlar mavjud emas. Vokzal va aeroport yonidagi xususiy taksi haydovchilari shahar mehmonlari uchun yuqori narxlar belgilaydi bu esa sayyohlarda salbiy taasurot qoldirmoqda. Ta`kidlash joizki, 2015 yilga mo`ljallangan shaharning Umumiy arxitektura rejasi hozirgi kunda O`zbekiston Respublikasi arxitektura va qurilish komiteti tomonidan tasdiqlanishi kutilmoqda va ushbu reja Buxoroga tashrif buyuruvchi sayyohlar uchun qanday ta`sir ko`rsatishi nomalum. Buxoroning yangi umumiy shaxar rejasi amalga oshirilganidan keyin, turli xil informatsion ko`rsatkichlar va markazlashgan axborot markaziga bo`lgan talab yanada ortadi. Buxorodagi yana bir muxim muammolardan biri - elektr, gaz va suvta`minotidagi tez-tez takrorlanuvchi nosozliklardir. Buning natijasida shahar bo`ylab ko`plab tashkilotlar va oddiy ahol i yoqilg‟ili elektr generatorlarni ishlatishga majbur. O`z navbatida bu, shahar ekologiyasining ifloslanishiga sabab bo`ladi, qolaversa, etik va estetik qoidalarga zid keladi. SHundan kelib chiqib, turizmning rivojlanish bilan bir qatorda shahar elektr va gaz infrastrukturasini rivojlantirishga katta e`tibor qaratish zarur. Yaqindà o`tkazilgan Osiyo quyosh energiyasi forumida ushbu muammolarni bartaraf qilish yo`llari va quyosh energiyasidan foydalanish bo`yicha uzoq muddatli strategiya ishlab chiqildi. Turistik nfratuzilma ko`p jixatdan internet va yangi texnologiyalarga bog‟liq. Buxoro viloyati va umuman O`zbekistonda internet sifati jahon standartlariga nisbatan judayam past va jahonda tezligi bo`yichà atigi 170 o`rinni egallamoqda.[6]SHunga qaramay davlatda internet xizmatlari narxi judayam qimmatdir: internetga ulanishning o`rtacha narxi oyiga 75 000 so`mdan boshlanib, ma`lum bir cheklanishlar mavjud. Buxoroda 4 internet provayder mavjud bo`lib ularning barcha Uzbektelekom orqali faoliyat ko`rsatadi. Mobil operatorlar taklif etadigan 3G internet sifati ham hech bir jahon standartlariga mos kelmaydi va judayam yuqori narxlarda. Mobil operatorlar taklifi bo`yicha 1GB internet narxi o`rtacha 10 AqSH dollariga teng.[7]Yuridik shaxslar uchun esa internet provayderlar tomonidan judayam yuqori narxlar belgilanganligi("UZBEKTELEKOM" davlat internet provayderi narxlariga binoan nisbatan sifatli internet uchun o`rtacha oylik to`lov 1000 000 so`mdan yuqori) turistik tashkilotlar o`z mijozlariga sifatli internet xizmatlarini ko`rsatish imkoniyatiga ega emas. Yuqoridagi muammolarni bartaraf etish yirik mablag‟larni talab etishi o`z o`zidan hammamizga ma`lum. Infratuzilmani boshqarish davlat markaziy hokimiyati zimmasida. Mahalliy hokimiyatlar va o`zini o`zè boshqarish organlari infratuzilma rivoji uchun
46
imkoniyatlari markaziy hokimiyat tomonidan cheklatilgan. SHahar buning uchun etarli darajada iqtisodiy resurslarga ham, infratuzilma rivoji uchun qarz olish imkoniyatiga ham ega emas. SHahar hokimiyatining yuqoridagi masalalarda huquqlarining kengaytirilish, shubhasiz shahar ifrastrukturasi rivojiga ijobiy ta`sir etadi. Tahlillardan kelib chiqib, aytish mumkinki, Buxoro viloyati Yalpi Regional Byudjeti turistik infratuzilmadagi ba`zi bir ko`zga ko`ringan muammolarni bartaraf etishga qudrati etadi degan xulosaga kelish mumkin. Bunda asoson infratuzilmadagi informatsion-kommunikatsion muammolar nazarda tutilmoqda. Ushbu muammolarni shartli ravishda "shahar infotuzilmasidagi muammolar" deb nomlash mumkin.
O`zbekistonda turistik infratuzilma hududiy turizmning rivojlanishi bilan uzviy hamjihatlikda bo`lib, mamlakatdagi turizm va servisga qaratilgan e`tibor va munosabatni o`zida aks ettiradi. SHuning bilan bir qatorda, O`zbekiston turistik hududlari infratuzilmasidagi muammolar mavjudligi ularning o`zaro va xalqaro miqyosda raqobat qilish uchun etarli sifatda emasligini ta`kidlash joiz. Buxoroda turistik marshrutlarni rivojlantirish muammolari:
Avtomobillarni quyish joylarning mavjud emasligi
Internet portal mavjud emasligi O`z izlanish va tahlillarimdan kelib chiqib ushbu muammolar echimi uchun bir qancha takliflarim quyidagilardan iborat: shaharning tarixiy markazlaridan boshlab butun shaharda yagona dizayndagi informatsion ko`rsatkichlar o`rnatish (yakka tartibdagi mustaqil sayyohlar uchun qo`shimcha qo`layliklar yaratish maqsadida); Lyabi Xauz turistik kompleksi hududida yirik axborot
47
informatsion markazi, vokzal va aeroportlar, ahvoli gavjum joylarida esa uning shahobchalarini yaratish (axborot olish bilan bog‟liq bo`lgan muammolarini bartaraf etish maqsadida);
o`rnatish va
uni yangilab turish (mavjud
bo`lgan resurslardan ratsional tarzda foydalanib, ularni mul'tivazifali xususiyatlarini yaxshilash maqsadida);
Turistik ob‟ektlarda statsionar durbinlarni o‟rnatish ( 10-rasm)
Yagona internet portali yaratib, unda shaharda mavjud bo`lgan barcha turistik tashkilotlar, diqqatga sazovor joylar, do`konlar va hokazolar haqidagi barcha ma`lumotlarni joylashtirish (distantsion va tez ravishda ishonchli ma`lumot olishni osonlashtirish, umumiy axborot tizimini yaratish maqsadida); Turistlar uchun call markazni tashkil qilish. U quyidagi vazifalarni bajarishi mumkin, 1-chizma: Download 1.33 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|