I bob. Zamonaviy axborot komplekslari va texnologiyalari

Banking

Joriy nazorat

9-variant

MMT-80I guruhi talabasi G’ayratov Shohzod

06.04.2023

1-misol
To‘lov balansi — bu xalqaro operatsiyalarning balans hisob-varag'idir. Ya’ni, bu mamlakatning tovarlar, xizmatlar, kapitallar olib kirish
va olib chiqish ko'rsatkichlarining nisbati shaklidagi xalqaro xo‘jalik
aloqalari kompleksining qiymat ifodasidir. Xalqaro operatsiyalarning balans hisob-varag'i mamlakat tashqi
iqtisodiy operatsiyalarining ko‘lamlari, tarkibi va xarakterini qiymat
jihatidan miqdoriy hamda sifat ifodasidir. Amaliyotda odat sifatida
«to'lov balansi» atamasidan foydalanish, barcha operatsiyalar bo‘yicha
valuta oqimlarining ko‘rsatkichlarini esa to ‘lov va tushumlar sifatida
belgilash qabul qilingan.
Matbuotda chop etilayotgan to'lov balanslari nafaqat amalga
oshirilgan yoki m a’lum bir sanaga ijro etilishi kerak bo'lgan to'lov va
tushumlarni, balki xalqaro talablar hamda majburiyatlar bo'yicha
ko'rsatkichlarni ham qainrab oladi.
To'lov balanslarining zamonaviy jadvallari barcha qimrnatliklarni
mamlakatlararo harakati haqida yetarli m a’lumotlarga ega. Bunda
majburiyatlarning joriy davrda to'lanmaydigan va kelgusi davrga
o'tkazilib yuboriladigan qismi kapital yoki kreditlar harakatini aks
ettiruvchi to'lov balansi moddalariga kiritiladi.
So'nggi paytlarda to'lov balansiga qo'shimcha sifatida mamlakatlararo qimmatliklar harakati to'g'risidagi ma’lumotga ega mamlakatning
xalqaro aktivlar va passivlar balansi tuziladi.
Ushbu balans m am lakatning zaxira toifasidagi xalqaro moliyaviy holatini aks ettiradi va m amlakat jahon xo'jaligiga integratsiyalashuvining qanday bosqichida (pog'onasida) turganligini
ko'rsatadi.
Mazkur balansda ushbu davrga mamlakat tomonidan taqdim etilgan
va olingan kreditlar, investitsiyalar, boshqa moliyaviy aktivlar qiymatining nisbati aks etadi. Ayrim davlatlarda olingan resurslar hajmi
xorijdagi aktivlariga nisbatan katta. Boshqa mamlakatlarda bu ikkala
ko'rsatkich ham katta, ham turlichadir. Xorijiy moliyaviy resurslarni
netto-im portyori sifatida AQSH alohida o'rin egallaydi. Xalqaro
moliyaviy pozitsiya va to'lov balansi ko'rsatkichlarining o'zlari birbiri bilan bog'liqdir.Iqtisodiy mazmuniga ko‘ra m a’lum bir sanaga b o ig a n t o ‘lov
balansi va m a’lum bir davr to ‘lov balansi farqlanadi. M a ’lum bir
sanaga bo'lgan to ‘lov balansini statistik ko'rsatkichlar shaklida qayd
etishning ilojisi yo‘q.. Chunki u kundan-kunga o'zgarib turuvchi to'lov
va tushumlarning nisbat shakli sifatida mavjuddir.
T olov balartsining ahvoli, ushbu davrga milliy va xorijiy valutaga
bo‘lgan talabni belgilab beradi hamda valuta kursini shakllantiruvchi
omillardan biri bo‘lib hisoblanadi.
M a’lum bir davr uchun to'lov balansi (oy, chorak, yil) ushbu
davr mobaynida amalga oshirilgan tashqi iqtisodiy shartnom alar
bo‘yicha statistik ko'rsatkichlar asosida tuziladi va m am lakatning
xalqaro iqtisodiy munosabatlarida, uning jahon xo‘jaligidagi ishtiroki
ko‘lamlarida hamda xarakterida sodir bo'lgan o'zgarishlarni tahlil etish
imkoniyatini beradi.
Davr uchun to ‘lov balansining ko‘rsatkichlari iqtisodiy rivojlanishning agregat ko'rsatkichlari bilan bog'liqdir (yalpi ichki mahsulot,
milliy daromad va shu kabilar) va davlat tomonidan muvofiqlashtirish
obyekti bo‘lib hisoblanadi.
Davr uchun to ‘lov balansining ahvoli milliy valutaning uzoq
muddatdagi davrga bo'lgan holati, uning barqarorligi yoki valuta
kursining o ‘zgarish xarakteri bilan uzviy bog‘liqdir.
Buxgalteriya hisobi nuqtayi nazaridan t o ‘lov balansi doim o
muvozanatda bo‘ladi. Ammo o'zining asosiy bo'linmalari bo'yicha
agar tushumlar to’lovlardan ko‘p bo’lsa aktiv saldoga, aksincha
boMganda passiv saldoga ega bo‘ladi. Shu sababli to'lov balansini
tuzish va saldosini o ‘lchash uslublari m am lakat tashqi iqtisodiy
operatsiyalarini xarakterlovchi ko‘rsatkichlarni to ‘g‘ri tahlil qilishda
muhim ro‘l o'ynaydi.
To‘lov balansi tuzishning nazariyasi va amaliyoti jahon iqtisodiyotida bo'layotgan o'zgarishlarga muvofiq ravishda rivojlanib,
takomillashib bormoqda.
«Balans» atam asi xalqaro to‘lov muno sabatlarida bir q ato r
tushunchalarni xususan balans hisob-varag‘i, saldo yoki hisob-varaq
qoldig‘i, hisob-varaq ahvoli, muvozanat va boshqalarni ifoda etish
maqsadida ishlatiladi.
Shu sababli to ‘lov balansi — bu, nafaqat ikki tarafi bir-biriga
teng bo‘lgan mamlakat Xalqaro operatsiyalari hisob-varag‘i, balki
o‘z ichiga uning asosiy elementlarining sifat va tarkibiy xarakteristikalarini olgan, ushbu operatsiyalarning ma’lum bir ahvolidir.