I kirish II. Asosiy qism ishonchlilik nazariyasi togrisida asosiy tushunchalar

2.2.1. Ishonchlilikning asosiy atama va ta’riflari
Ishonchlilik deb transport vositasining ma’lum ekspluatasiya sharoitlarida o‘z vazifalarini normal bajarishini ta’minlash xususi-yatiga aytiladi.
Avval aytilgandek ishonchlilik nazariyasining asosiy tushunchasi buzilishdir.
Buzilish deb transport vositasi ishlash qobiliyatining to‘liq yoki qisman yo‘qotilishi tushuniladi.Bu shunday holatki, bunda transport vositasi o‘z vazifalarini me’yoriy-texnik xujjatlarda ko‘rsatilgan parametrlar talablari darajasida bajara olmaydi.
Ishonchlilikning xususiyatlari.Transport vositasining ishonchlilik xususiyati uning buzilmaslik, chidamlilik, ta’mirlashga moyillik va saqlanishlik xususiyatlari bilan baholanadi. Ularni ayrim-ayrim ko‘rib chiqamiz.
2.2.2.Buzilmasdan ishlash ehtimolligi
Buzilmaslik xususiyati - transport vositasining ma’lum vaqt yoki yo‘l o‘tishi davomida o‘zining ishlash qobiliyatini uzluksiz saqlash xusu-siyatidir.
Buzilmasdan ishlash ehtimolligi - bu ma’lum ekspluatasiya sharoitlarida va belgilangan ish davomiyligi chegaralarida buzilishning sodir bo‘lmaslik ehtimolligidir. Uning qiymati tasodifiy kattalikdir, chunki unga juda ko‘p omillar ta’sir qiladi (yo‘l sharoitlari, haydov sifati, TXK va JT sifati), shuning uchun uni baholashda ehtimollik tushunchasi ishlatiladi.
Buzilmasdan ishlash ehtimolligi - R(L) ma’lum davr yoki o‘tilgan yo‘l ichidagi (L) buzilmasdan ishlashlar hodisalar soning umumiy (hodi-salar) soniniga nisbati bilan aniqlanadi
N_o - m(L)
R(L)  , (3)
N_o
bunda: m(L) - o‘sha davr (L masofa) ichida buzilgan buyumlar soni.
Buzilish ehtimolligi (funksiyasi) F(L)- buzilmasdan ishlash ehtimolligiga teskari hodisadir.
m(L)
F(L)  1- R(L)  , (4)
N_o
Buzilishgacha yurilgan o‘rtacha yo‘l
_ _ _ _ _ _ _k_
L_k L₁ L_1,2 L_2,3 ...  L_k-1,k L₁L_k-1,k (5)
^k2 _
bunda: L₁ - birinchi buzilishgacha yurilgan o‘rtacha yo‘l:
_ L_1,2 - birinchi va ikkinchi buzilishlar orasida yurilgan o‘rtacha yo‘l va h.k.
n - sonli transport vositalari uchun buzilishlar oralarida yurilgan o‘rtacha yo‘l
_n L_k-1,k L_k-1,₁ N_o , (6)
^i1
Buzilishlar jadalligi (tiklanmaydigan buyumlar uchun).
(L) - buzilish sodir bo‘lishi ehtimolligining shartli zichligi, buzilishbuyum ming km;
f(L) - buzilish ehtimolligi zichligi;
R(L) - buzilmasdan ishlash ehtimolligi;
yoki - buzilish ehtimolligi zichligining buzilmasdan ishlash ehtimol-ligiga nisbati (muayyan vaqt yoki yurilgan yo‘l uchun)
_L f (L) _-(L)dL
(L)  , R(L)  e ⁰ , (7)
R (L)
Agar buzilishlar jadalligi  (L) ma’lum bo‘lsa, xoxlagan vaqt uchun buzilmasdan ishlash ehtimolligini R(L) aniqlash mumkin.
Boshqacha aytganda, buzilishlar jadalligi transport vositasining yo‘l birligi davomidagi buzilishlar sonining soz ishlayotgan transport vositalari o‘rtacha soniga nisbati bilan baholanadi (bunda buzilgan transport vositasi yangilanmaydi va ta’mirlanmaydi) n
(L)  , (8)
N_o‘rL

bunda: n - buzilishlar soni;

N_o‘r- yo‘l birligi davomida soz ishlayotgan transport vositalari- ning o‘rtacha soni;
L - oraliq qiymati, ming km;
Buzilishlar oqimining parametri (tiklanadigan buyumlar uchun) -bu vaqt birligidagi buyumlar buzilishlarining o‘rtacha miqdori
1(L)  , (9)
Lo‘r
bunda: Lo‘r - bir buzilishga to‘g‘ri keladigan yo‘l yoki vaqt

yoki m(L)

(L)  , (10 )
N_oL
bunda: N_o - nazorat ostidagi buyumlar soni;
m(L) - vaqt birligi davomida buzilgan buyumlar soni;
L - vaqt birligi (oraliq qiymati).
Boshqacha aytganda (L) - buzilishlar sodir bo‘lishi ehtimolligi-ning xuddi shu vaqt uchun aniqlangan zichligidir (buzilishbuyum ming km).

(L) f_k(L) , (11)
_k1
f_k(L) - k- buzilish sodir bo‘lishi ehtimolligining zichligi.
Agar ayrim buyumning ishonchliligini baholashda buzilishlar sonining o‘tilgan yo‘lga nisbati olinsa, bartaraf qilish uchun tushayot-gan buzilishlar oqimini baholashda esa ularning tegishli ishlab chiqar-ish bo‘linmalarining ish vaqtiga nisbatini oladilar.
Transport vositasi va uning agregatlarini ishonchliligini taxlil qilinayotganda har doim buzilishlar tasnifi o‘tkaziladi. Buzilish va nosozliklar quyidagicha tasniflanadi

Buzilishlar tasnifi

Ob’yektning ish		Ob’yekt elementlarining buzilishi
qobiliyatiga
ta’siri bo‘yicha		Ob’yekt nosozligi yoki buzilishi

Yuzaga kelish manbai bo‘yicha		Konstruksion omil
		Ishlab chiqarish(texnologik) omili
		Ekspluatasion omil

Boshqa elementlarning		Bog‘liq bo‘lgan
buzilishi bilan bog‘-
liqligi bo‘yicha		Bog‘liq bo‘lmagan

Yuzaga kelish		Asta-sekin(tadrijiy)
xarakteri bo‘yicha		To‘satdan (tasodifiy)

Qaytalanish		Har 3....4ming kmda sodir bo‘ladigan
darajasi bo‘yicha		Har 12...16ming kmda sodir bo‘ladigan
		16ming kmdan yuqori xollarda sodir bo‘ladigan

Bartaraf etish mehnat		Kam mehnat hajmi talab etadigan (2 ishchi-soatgacha)
hajmi bo‘yicha		O‘rta mehnat hajmi talab etadigan (2ishchi-soatdan 40 ishchi-soatgacha)
		Katta mehnat hajmi talab etadigan (40 ishchi-soatdan yuqori)

Transport vositasining vaqt yo‘qotish lariga		Ish vaqtini yo‘qotishlarsiz bartaraf etiladigan
ta’siri bo‘yicha		Ish vaqtini yo‘qotib bartaraf etiladigan

Yuzaga kelish joyi		Yo‘lda sodir bo‘ladigan
bo‘yicha
		Korxonada sodir bo‘ladigan (talab nomaga asosan)