I kirish korxona moliyasini tashkil etish tamoyillari Tashkilotdagi moliyaviy ishlar. II. Asosiy qism

2.1.Korxona moliyasining xususiyatlari
Korxonalar moliyasining ishlash tamoyillari barcha turdagi xo'jalik yurituvchi sub'ektlar uchun bir xil. Shu bilan birga, moliyani tashkil etishda, ustav fondini (kapitalni) shakllantirishda, moliyaviy resurslar manbalari tarkibida, foydani taqsimlash va foydalanishda, byudjet bilan o'zaro hisob-kitoblarda ma'lum farqlar mavjud. Bu farqlar faoliyat turi, mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko'rsatish jarayonining texnologik xususiyatlari bilan bog'liq.
Mulkchilik shakliga ko'ra korxonalar davlat, jamoa va xususiy korxonalarga bo'linadi. Xo'jalik yuritishning tashkiliy-huquqiy shakliga ko'ra ijara, aktsiyadorlik, jamoaviy, qo'shma, yakka tartibdagi va boshqa korxonalar tuziladi. Korxona moliyasining ishlash xususiyatlari, birinchi navbatda, moliyaviy resurslarni shakllantirish va ulardan foydalanish manbalari bilan bog'liq.
Davlat mulk shaklidagi korxonalarda ularni yaratishda byudjet mablag'laridan foydalaniladi. Davlat ushbu mablag'larning egasi bo'lib, ularga egalik qilish va ularni tasarruf etish huquqini faqat vaqtincha tegishli shartnoma tuzilgan korxona rahbariyatiga beradi.
Shu bilan birga, bozor sharoitida korxonalar, hatto davlat mulkchilik shakli ham, turli maqsadlar uchun byudjetdan ajratmalar sezilarli darajada kamayadi. Boshqa tomondan, ko'pgina korxonalar qimmatli qog'ozlar bo'yicha dividendlar va foizlar, boshqa korxonalar faoliyatida ishtirok etishdan olinadigan foyda, valyuta va valyuta qiymatlari bilan operatsiyalardan olingan foyda va boshqalar kabi moliyaviy manbalarga ega. Davlat korxonalari moliyaviy resurslar manbai sifatida bank krediti, davlat subsidiyalari va boshqalardan foydalanishi mumkin.
Davlat korxonasi faoliyati natijasida olingan foyda davlat mulki hisoblanadi va amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq foydalaniladi. Davlat davlat va munitsipal mulk korxonalari faoliyatini tartibga solishning boshqa shakllarini ham qo'llashi mumkin: soliq solish, mulkni ijaraga berish, ijaraga berish, davlat dasturlarini amalga oshirishga jalb qilish va boshqalar.
Nodavlat mulk shaklidagi korxonalar moliyasini tashkil etish moliyaviy resurslarni shakllantirish va ulardan foydalanish bo'yicha katta imkoniyatlar bilan tavsiflanadi. Ular korxona ta'sischilaridan aktsiyalarni chiqarish yo'li bilan mablag'larni, aktsiyalar, homiylik mablag'lari, ham davlat, ham nodavlat moliya institutlarining moliyaviy yordami sifatida jalb qilishlari mumkin. Xo'jalik faoliyati natijasi (qabul qilingan foyda miqdori) korxona aktsiyadorlari yoki ta'sischilarining mulkidir. Soliqlar to'langandan keyin foyda korxona egalarining qarorlariga muvofiq foydalaniladi.
Boshqaruvning asosiy shakli aksiyadorlik jamiyatidir.
Aksiyadorlik jamiyati – yuridik va jismoniy shaxslarning moliyaviy va moddiy resurslarini birlashtirgan hamda foyda olish maqsadida aksiyalar chiqargan ixtiyoriy shartnoma asosida tuzilgan birlashmaning tashkiliy-huquqiy shaklidir.
Aksiyadorlik jamiyati yuridik shaxs bo‘lib, o‘z nomi, ustavi, muhri va balansiga ega. Ustavga muvofiq u amaldagi qonun hujjatlariga zid bo‘lmagan har qanday faoliyat turini amalga oshirishi mumkin. Ustavda faoliyat turlari bilan bir qatorda chiqarilishi kerak bo‘lgan aksiyalarning turlari, ularning soni, muassislar tomonidan sotib olingan aksiyalar soni, shuningdek aksiyalarning o‘z vaqtida chiqarilmaganligi uchun javobgarlik ko‘rsatilishi shart.
Aksiya - aktsiyadorlik jamiyati mulkiga ma'lum pul mablag'larining kiritilishini ko'rsatuvchi va ustav kapitalidagi ulushga egalik huquqini tasdiqlovchi qimmatli qog'ozlar turi. Aktsiya o'z egasiga aksiyadorlik jamiyati faoliyatidan olingan foydaning (dividend) bir qismini olish va, qoida tariqasida, uni boshqarishda ishtirok etish huquqini beradi.
Aksiyadorlik jamiyati mahsulot ishlab chiqarish va taqsimlashda, o'z xodimlarining mehnatiga haq to'lashda, narxlarni belgilashda, sof foydani taqsimlash va undan foydalanish tartibida va hokazolarda to'liq iqtisodiy mustaqillikka ega.
Aksiyadorlik jamiyatlari ochiq va yopiq turdagi bo'lishi mumkin. Ularning farqi shundaki, yopiq turdagi aktsiyadorlik jamiyatlari cheklangan miqdordagi aktsiyadorlarni yaratishi mumkin, ochiq turdagi jamiyat aktsiyadorlarining soni va tarkibi esa cheklanmagan.
Ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatining ustav kapitali aksiyalarni ochiq obuna shaklida sotish yo‘li bilan shakllantiriladi, yopiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlarida esa ustav kapitali faqat muassislarning badallari hisobiga yaratiladi. , chunki aktsiyalarning ochiq savdosi mavjud emas. Ochiq aktsiyadorlik jamiyatining ustav kapitalining miqdori eng kam ish haqining kamida 1250 baravarini, mas’uliyati cheklangan jamiyatniki esa – 625 baravaridan kam bo‘lmagan miqdorni tashkil etadi.
Yaratilgan ustav kapitali hisobidan aktsiyadorlik jamiyatlarida aylanma mablag'lar ham yaratiladi - ishlab chiqarish jarayonining moddiy asosi.
Aksiyadorlik jamiyati o'z faoliyatini amalga oshirar ekan, ma'lum xarajatlarga duchor bo'ladi, daromad va foyda oladi. Foyda boshqa mulkchilik shaklidagi korxonalarda bo'lgani kabi - mahsulotni (ishlarni, xizmatlarni) sotishdan tushgan tushum va sarflangan xarajatlar o'rtasidagi farq ko'rinishida hisoblanadi. Agar xarajatlar daromad miqdoridan oshsa (tegishli soliqlar bundan mustasno), kompaniya zarar ko'radi.
Olingan foyda, birinchi navbatda, belgilangan soliqlar va byudjetga to'lovlarni to'lash uchun ishlatiladi. Qolgan foyda sof deb hisoblanadi va aktsiyadorlik jamiyatining ixtiyoriga ko'ra taqsimlanadi. Sof foydaning bir qismi aksiyadorlarga dividendlar to‘lashga, ustav fondini to‘ldirishga, zaxira fondiga va hokazolarga yo‘naltirilishi mumkin.Bu sohalarda sof foydadan ajratmalar miqdori jamiyat aksiyadorlarining umumiy yig‘ilishi tomonidan belgilanadi. .
Moliyani tashkil etishning xususiyatlari ham ishlab chiqarish xarakteri bilan belgilanadi, ya'ni. ishlab chiqarishning texnologik xususiyatlari, ishlab chiqarish tsiklining davomiyligi, ishlab chiqarishning tabiiy yoki iqlim sharoitiga bog'liqligi. Ayrim ishlab chiqarish turlarining har xil kapital va moddiy zichligi mahsulot ishlab chiqarish va sotish uchun xarajatlar tarkibini, asosiy fondlar va aylanma mablag‘lar nisbatini belgilaydi va bu o‘z navbatida moliyaviy resurslarga bo‘lgan har xil ehtiyojlarni belgilaydi. Uzoq ishlab chiqarish tsikliga ega bo'lgan (kemasozlik, samolyotsozlik), shuningdek, ishlab chiqarish mavsumiy xarakterga ega bo'lgan korxonalarda (qishloq xo'jaligi) qo'shimcha moliyaviy resurslarga ehtiyoj paydo bo'ladi, bu esa bank krediti shaklida mablag'larni jalb qilishga olib keladi. .
Ayrim turdagi xo'jalik tuzilmalarida ishlab chiqarish jarayonining xususiyatlari moliyaviy resurslarning aylanish tezligiga, bu jarayonga xizmat ko'rsatuvchi pul fondlarining tarkibiga, xo'jalik yurituvchi subyektlarning byudjet va davlat maqsadli jamg'armalari bilan munosabatlariga ta'sir qiladi.
Ijtimoiy sohadagi muassasa va tashkilotlarning moliyasi biroz boshqacha xarakterga ega. Byudjet hisobidan moliyalashtiriladigan muassasalar (maktablar, kasalxonalar, poliklinikalar, madaniyat muassasalari, maktabgacha ta’lim muassasalari, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari va boshqalar) byudjet deb ataladi. Ularning moliyaviy faoliyati tashqi moliyalashtirishdan xarajatlarni ta'minlashdan iborat hisoblangan moliyalashtirish bilan bog'liq. Moliyaviy faoliyatni tashkil etish usuli sifatida smeta moliyalashtirish o'z-o'zini ta'minlash va rentabellikni ta'minlash qiyin bo'lgan sohalarda qo'llaniladi. Ayrim hollarda bir korxona yoki tashkilot doirasida smetaviy moliyalashtirish va tijorat faoliyati bir vaqtda qo‘llanilishi mumkin. Masalan, davlat oliy o‘quv yurtlarida talabalar byudjetdan ajratilgan mablag‘lar hisobiga va to‘lov asosida ta’lim oladilar.