I ma’ruza: Kompyuter kommunikasiyalari: kommunikasion kanal va aloqa prosessori

Kо„p mashinali hisoblash kompleksi - qator о‗rnatilgan hisoblash mashinalari guruhi 
bо‗lib, maxsus tutashtiruvchi vosita yordamida birlashtirilgan. Ular birgalikda yagona 
axborot jarayonini bajaradi.
Kо‗p mashinali hisoblash kompleksi quyidagicha bо‗lishi mumkin:
* lokal-kompyuterlar bitta binoda о‗rnatilgan sharoitda о‗zaro aloqa uchun maxsus 
asbob-uskuna va alohida aloqa kanali talab qilmaydi;
* masofali (distansion) - kompleksning ayrim kompyuterlari markaziy EHMdan 
ma‘lum masofada о‗rnatilgan bо‗ladi va bu ma‘lumotlarni uzatish uchun telefon aloqa 
kanallaridan foydalaniladi.
Lokal hisoblash tarmog„ining asosiy topologiyasi. LHT tarkibiga kiruvchi hisoblash 
mashinalari hisoblash tarmog‗i tashkil etiladigan hududda eng tasodifiy holatda joylashishi 
mumkin. LHT topologiyasi - bu tarmoq uzellari birlashuvining о‘rtacha geometrik 
sxemasi.
Hisoblash tarmoqlari topologiyasi turlicha bо‗lishi mumkin, lekin lokal hisoblash 
tarmog‗i uchun uchta tur umumiy hisoblanadi. Bular: aylanma, shinali va yulduzsimon 
turlardir. Ba‘zan soddalashtirib aylana, shina, yulduz degan atamalar ishlatiladi. Biroq bu 
atamalar topologiya turi tom ma‘noda aylana, tо‗g‗ri chiziqli yoki aynan yulduz shaklida 
degan fikrni bildirmaydi. Har qanday kompyuter tarmog‗ini uzellar majmui sifatida 
kо‗rishi mumkin. Uzel - tarmoqning uzatish vositasiga ulangan har qanday qurilma.
Topologiya tarmoq uzellarini ulash sistemasini о‗rtalashtiradi. Masalan, ellips ham 
yopiq egri, ham yopiq siniq chiziq aylanma topologiyaga, yopiq bо‗lmagan siniq chiziq 
esa - shina topologiyaga mansub.
Aylana (doira) topologiya - tarmoq uzellarining yopiq egri (uzatish о‗rtasidagi) kabel 
bilan birlashuvini hosil qiladi. Uzatish (peredatchik) va qabul qilish (priyomnik) 
о‗rtasidagi har bir oraliq uzel yuborgan xabarni retranslyatsiya qiladi. +abul qiluvchi uzel 
faqat о‗ziga yuborilgan ma‘lumotnigina aniqlaydi va qabul qiladi.
Aylana topologiya nisbatan kichikroq kenglikda shug‗ullanuvchi tarmoq uchun juda 
mos keladi. Unda markaziy uzel yо‗qligi bois tarmoqning ishonchliligini oshiradi. 
Axborotni retranslyatsiya qilish uzatish vositasi sifatida har qanday turdagi kabeldan 
foydalanish imkonini beradi. Bunday tarmoq uzellari xizmat kо‗rsatish tartibining 
ketmaketligi uning tezkorligini susaytiradi, uzellardan birining ishdan chiqishi aylana 

---

20 
butunligini buzadi va axborotni uzatish traktini saqlash uchun choralar kо‗rishni talab 
qiladi.