I qism. Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari

Ҳужжат	Миқдори, т.	Баҳоси
Суммаси
	№	Сана
125	5 май	30	85000	2550000
142	15 май	20	90000	1800000

Май ойида 55 тонна цемент қурилиш ишларига сарфланган бўлса, у ҳолда цементнинг қурилиш таннархига киритилган қиймати ФИФО усул бўйича 4700000 сўмни ( 10*80000 + 30*85000 + 15*90000), 1 июн ҳолатига омборда қолган цементнинг қиймати 450000 сўмни (5*90000) ташкил этади.
АВЭКО усулида материалларнинг бош қолдиғи ва кирими асосида уларнинг ўртача баҳоси аниқланади. Кейин ушбу ўртача баҳо сарфланган ва қолдиқ материалларга кўпайтирилиб, мос равишда уларнинг қурилиш қиймати (таннархи)га киритилган ҳамда қолдиқда қолган қисмларининг қиймати топилади. Юқоридаги маълумотларга кўра 1 тонна цементнинг АВЭКО усул бўйича ўртача баҳоси 85833,33 сўмни ( 800000 + 2550000 + 1800000) : (10 + 30 + 20), қурилишга сарфланган цементнинг қиймати 4720833 сўмни (55*85833,33), ой охирида қолган цементнинг қиймати эса 429167 сўмни (5*85833,33)ни ташкил қилади.
Материаллар қийматини баҳолашнинг бир ўзини идентификация қилиш усули, одатда, якка (индивидуал) тарзда яратилган ва ўз аналогига эга бўлмаган материалларга (мосламалар, конструкцияларга) тааллуқлидир. Бундай материаллар қайси баҳоларда олинган бўлса, ўша баҳоларда ҳисобдан чиқарилади.
Қурилиш ташкилотларида материаллар ҳаракатини ҳужжатлаштириш уларнинг келиб тушиш манбаларига, ташиб келтириш шартлари ва усулларига, шунингдек нима мақсадларда чиқим қилинганлиги ва бошқа ҳолатларга бевосита боғлиқдир. Ушбу мақсадларда қўлланиладиган бошланғич ҳужжатлар тўғрисидаги умумий маълумотлар 4.1-жадвалда келтирилган. Қуйида материаллар ҳаракатига доир айрим асосий бошланғич ҳужжатларни тузиш ва улардан фойдаланиш тартибларига қисқача тўхталамиз.
Қурилиш ташкилотларига материаллар асосан таъминотчилардан, бош пудратчи ва субпудратчилардан, буюртмачилардан, таъминот-савдо корхоналаридан келиб тушади. Материаллар таъсисчилардан уларнинг устав капиталидаги улуши сифатида, шунингдек бошқа юридик ва жисмоний шахслардан беғараз молиявий ёрдам сифатида олиниши ҳам мумкин.
Таъминотчилардан (қурилиш материаллари комбинатлари, заводлар, таъминот-савдо корхоналари ва бошқалардан) қурилиш материаллари шартномалар асосида сотиб олинади. Қурилиш ташкилоти таъминотчилардан материалларни олиш учун ўзининг ишончли вакили (экспедитор) номига ишончнома беради. Бу вакил қурилиш материалларини таъминотчидан қабул қилиб олиш, уни юклаш, жўнатиш, етказиб келишга масъул шахс ҳисобланади. Таъминотчи корхона қурилиш ташкилоти вакили қўлига юклаб жўнатилган материаллар бўйича счёт-фактура ва унга илова қилинадиган юк-транспорт ҳужжатларини (ТТН, темир йўл наклоднойи, вагон спецификацияси, сифат сертификати ва бошқаларни) тақдим этади.