I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

2. KO‘P ATOMLI SPIRTLAR (29-dars)
29-DARS. Ko‘p atomli spirtlar. Etilenglikol va glitserin. Тuzilishi va xossalari.


Darsni maqsadi: O‘quvchilarga kislorodli organik birikmalarni vakillaridan to‘yingan ikki va uch atomli spirtlar haqida ilmiy tushunchalar berish.


Dars rejasi:

1. 
   Ikki atomli spirtlar.
   
2. 
   Uch atomli spirtlar.
   
3. 
   Etilenglikol va glitserinni tuzilishi.
   
4. 
   Fizikaviy va kimyoviy xossalari.
   
5. 
   Ishlatilishi.
   
6. 
   Laboratoriya ishi №4,5. (Darslikdan 105-bet)
   

Ko‘p atomli spirtlar haqidagi ushbu darsni o‘quvchilardagi mavjud tushunchalar asosida munozara shaklida tashkil etish yaxshi natija beradi.

O‘quvchilarga uglerod zanjiriga 2 ta yoki 3 ta gidroksil guruhning bog‘lanishi natijasida kimyoviy xossalarida yuz beradigan o‘zgarishlarni alohida tushuntiriladi. Molekula tarkibidagi gidroksil guruhlar bir-biriga ta’sir etib, kuchsiz kislotali xossasini namoyon etadi.
Bir atomli spirtlar asoslar bilan reaksiyaga kirishmaydi, ammo ko‘p atomli spirtlar esa reaksiyaga kirishadi.
Masalan, glitserin (propantriol) mis(II)-gidroksid bilan ta’sirlashganda mis(II)-gidroksid erib, och havo rangli eritma hosil qiladi.

C₃H₅(OH)₃  Cu(OH)₂  C₃H₅(OH)O₂Cu  2H₂O

Nitrat kislota bilan reaksiyaga kirishib murakkab efir hosil qiladi.

C₃H₅(OH)₃  3HNO₃  C₃H₅(ONO₂)₃  3H₂O

Dars yakunida o‘quvchilarga quyidagi savol va masalalarga javob topishni taklif etish mumkin:

1. 
   Metandan foydalanib etadiol sintez qilish uchun zarur reaksiyalarni tenglamalarini yozing.
   
2. 
   Etandioldan qanday qilib atsetilen olish mumkin? Zarur reaksiya tenglamalarni yozing.
   
3. 
   Etandiolning suvdagi 52,6% li eritmasi -40S da muzlaydi (antifriz). Bunday eritmadan 5 kg tayyorlash uchun qancha suv va etandiol kerak?
   
4. 
   Ko‘p atomli spirtlar bilan uglevodorodlar orasida genetik bog‘lanishni ko‘rsatuvchi sxema tayyorlang.