I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

Dars rejasi:

1. 
   Olinishi.
   
2. 
   Fizikaviy xossalari.
   
3. 
   Vodorod bog‘lanish.
   
4. 
   Kimyoviy xossalari.
   
5. 
   Nukleofil o‘rin olish reaksiyasi.
   
6. 
   Ishlatilishi.
   
7. 
   Sanoatda metanol va etanol olish.
   

Darsni berilgan reja va quyidagilar asosida tushuntiriladi.

Olinishi		Ishlatilishi
R-X  R-CHCH2  C6H12O6 	R-OH	tibbiyotda dori-darmon
		parfyumeriya sanoatida
		sirka kislota olishda
		bo‘yoqlar
		erituvchi
		kauchuk olishda

Kimyoviy xossalari

ROH  O₂  CO₂  H₂O

ROH  Na  R-ONa  H₂
ROH  HCl  R-Cl  H₂O
ROH  R-CHCH₂  H₂O (t>140C, H₂SO₄)
ROH  R-O-R  H₂O (t<140C, H₂SO₄)
ROH  CuO  CH₃CHO  Cu  H₂O (t)
ROH  R-COOH  R-COOR  H₂O (t, H₂SO₄)

Darsni mustahkamlash uchun quyidagicha savollarga javob topiladi va masalalar ishlanadi.

1. 
   Spirtlarda vodorod bog‘lanish borligini qanday xossalari tasdiqlaydi?
   
2. 
   C₅H₁₁OH tarkibli formulaga qanday tuzilishdagi moddalar mos keladi? Nomlang.
   
3. 
   Quyidagi sxemalar bilan boradigan reaksiya tenglamalarini yozing:
   

1. 
   propanpropilbromidpropanol-1
   
2. 
   propilbromidpropenpropanol-2
   
3. 
   kalsiykarbonatkalsiyoksidkalsiykarbidetinetenetanoldietilefir
   
4. 
   metanetinetenetilbromidetanolbutadiyen
   

4. 
   Nima uchun spirtlarning molekulyar massasi ortgani sari tutab yona boshlaydi?
   
5. 
   230 g etanolning to‘liq yonishi uchun qancha hajm (n.sh.da) havo kerak?
   

Uyga vazifa: Darslikdan 93-94 betlardagi savollar va mashg, masalalar


28-DARS. Amaliy ish №4. Etanoldan brometan olish (Darslikdan 106-bet 3-amaliy ish)


-Izoh. O‘qituvchi o‘quv laboratoriyasi imkoniyatlariga qarab, ushbu amaliy ishni «Murakkab efirlar» bobidan so‘ng «Sirka etil efiri olish» amaliy ishiga almashtirishi mumkin.


Darsning maqsadi: O‘quvchilarga organik moddalar sinteziga doir amaliy ko‘nikmalarni singdirish.


Darsning jihozlari va kerakli reaktivlar:

1. 
   Тemir shtativ, spirt lampasi, yumaloq tubli kolba, nay o‘tkazilgan tiqin, shisha naychalar, ajratish voronkasi, stakanlar.
   
2. 
   Etanol, kaliy bromid, kons.H₂SO₄, suv va muz bo‘laklari.
   

Darsni borishi:

1. 
   O‘quvchilarni amaliy ishga tayyorgarligini tekshirish.
   
2. 
   Ishni bajarish.
   
3. 
   Qilingan ish yuzasidan hisobot tuzish.
   
4. 
   Ish o‘rnini yig‘ishtirish.
   

Uyga vazifa:

1. 
   Qilingan ishlar asosida hisobot tayyorlang.
   
2. 
   Uglevodorodlar va to‘yingan bir atomli spirtlar orasidagi genetik bog‘lanishni ifodalovchi sxema tayyorlang. Misollar yozing.