I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

Uyga vazifa:
Amaliy ishga tayyorgarlik ko‘rish. Darslikdan 71,72-betdagi 1-4 mashq va masalalarni yechish, 7-15 savollarga javob berish. 68-betdagi 6-jadvaldagi nazariy bilimlarni o‘rganish.


21-DARS. Amaliy ish №2. Nitrobenzolni sintez qilish. Reaksiya mahsulotini tozalash. Amaliy unumini hisoblash.


Dars rejasi:

1. 
   O‘quvchilarni darsga tayyorgarligini munozara asosida aniqlab olish.
   
2. 
   Nitrobenzol sintezi.
   
3. 
   Olingan nitrobenzolni tozalash.
   
4. 
   Olingan mahsulotni nazariy hisoblanganda chiqishi kerak bo‘lgan miqdorga nisbatan unumini hisoblash.
   
5. 
   Ish o‘rinlarini yig‘ishtirish.
   
6. 
   Qilingan amaliy va nazariy ishlar yuzasidan hisobot tayyorlash.
   

Dars nihoyasida o‘quvchilarga uglevodorodlar sinflari orasidagi genetik bog‘lanishga doir savol-topshiriqlar beriladi.

1. 
   Ohaktoshdan va zarur reaktivlardan foydalanib brom benzol oling. Тegishli reaksiya tenglamasini yozing.
   
2. 
   Quyidagi sxema bo‘yicha boradigan reaksiyalarning tenglamalarini yozing.
   

a) CH₄  C₂H₂  C₂H₃Cl  polivinilxlorid
b) CH₄  C₂H₆  C₂H₅Cl  C₂H₄  polietilen.

3. 
   6,72 l atsetilendan 6,2 g benzol olindi. Bu miqdor nazariyga nisbatan necha foizni tashkil etadi?
   

Uyga vazifa:
Darslikdan 65-betdagi nazariy bilimlarni o‘rganish.


7. UGLEVODORODLARNING TABIIY MANBALARI (22,23,24,25-darslar)

Uglevodorodlarning tabiiy manbalari haqida ma’lumotlarni 22,23-darslarda va 24-dars «Uglevodorodlar mavzulari bo‘yicha tajribaviy masalalar yechish» amaliy ishda, 25-dars «Uglevodorodlar sinflari orasida genetik bog‘lanish. Hisoblashga doir, nazariy masalalar va test topshiriqlari yechish» larda o‘rganiladi.

22,23-darslarda o‘quvchilar neft, tabiiy gaz va toshko‘mir haqida, ularning tabiiy zahiralari, qayta ishlash korxonalari, texnologik jarayonlar, ulardan olinadigan mahsulotlar haqida to‘liq ma’lumotlar oladilar.
Ushbu darslarda I.A.Karimovning «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: havfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asaridan, 7,8,9-sinf geografiya darsliklaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Shuningdek o‘quvchilarni mustaqil faoliyatidan samarali foydalanish maqsadga muvofiqdir. Chunki o‘quvchilar metan, etan, propan, sikloparafinlar, benzol, toluol kabi moddalarni qanday maqsadlarda ishlatilishini va ular asosida sintez jarayonlarini o‘rgangan.
O‘zbekiston hududida joylashgan tabiiy gaz, neft, ko‘mir konlari haqida, ularning tabiiy zahiralari, qayta ishlash korxonalari, olinayotgan mahsulotlar haqida ma’lumotlar o‘quvchilarga beriladi. Sanoatning bu sohalaridagi muammolar va rivojlanishning istiqbollari haqida to‘xtaladi.

Тabiiy gaz
tarkibi		ishlatilishi
metan etan propan butan		arzon va sifatli yoqilg‘i
		atsetilen olinadi
		etilen olinadi
		plastmassalar olinadi
		bo‘yoqlar, dori-darmonlar
		vodorod, qurum va b.sh. lar olinadi

Neft
tarkibi		ishlatilishi
to‘yingan uglevodorodlar sikloparafinlar aromatik uglevodorodlar		yo‘ldosh gazlar
		benzin, ligroin, kerosin, gazoil, mazut
		kimyo sanoati uchun eng muhim xom ashyo
		turli xildagi surkov moylari
		parafin, vazelin, gudron

Тoshko‘mir
tarkibi		ishlatilishi
koks toshko‘mir ammiakli eritma koks gazi		metallurgiya korxonalarida yoqilg‘i
		benzol va uning gomologlari, fenol va uning gomologlari
		ammiak, mineral o‘g‘itlar
		H2,CH4,NH3,C2H4
		kimyo sanoati uchun xom ashyo

3-Laboratoriya ishini bajarish (darslikdan 83-bet)