I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

Uyga vazifa:

1. 
   Quyidagi o‘zgarishlar natijasida atsetilen hosil qiling. Zarur reaksiyalar tenglamalarini yozing va reaksiyaning borish sharoitini tushuntiring:
   

a) etilen  xloretan  etilen
b) metan  xlormetan  etan  etilen  1,2-dixloretan  atsetilen?
c) CaCO₃  CaO  CaC₂  C₂H₂

2. 
   Atsetilen sanoatda ham, laboratoriyada ham kalsiy karbidga suv ta’sir ettirib olinadi. Тarkibida 20% bekorchi jinslar tutgan 20 kg karbiddan n.sh da o‘lchangan qancha hajm atsetilen olish mumkin?
   
3. 
   1 l noma’lum uglevodorodni yondirish uchun 2,5 l kislorod sarflanadi, natijada 2 l karbonat angidrid va 1 l suv bug‘i hosil bo‘lgan. Noma’lum uglevodorodning formulasini aniqlang?
   

18-DARS. Atsetilenni olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari.


Darsning maqsadi: O‘quvchilarga atsetilen va uning gomologlarini olinishi, fizik va kimyoviy xossalari, xalq xo‘jaligida ishlatilishi haqida ilmiy ma’lumotlar berish.


Dars rejasi:

1. 
   Atsetilen va uning gomologlarini olinishi.
   
2. 
   Atsetilen qatori uglevodorodlarni fizikaviy xossalari.
   
3. 
   Kimyoviy xossalari.
   
4. 
   Atsetilen asosida olinadigan moddalar va ularni ishlatilishi.
   
5. 
   Laboratoriya ishi №2. Atsetilenni olish va xossalarini o‘rganish
   

Olinishi.

1. 
   Kalsiy karbidga suv ta’sir ettirib atsetilen olinadi
   

2C₂H₂2HOHCHCHCa(OH)₂

2. 
   Metanni yuqori temperaturada parchalab olinadi. Metan yuqori temperaturada uglerod bilan vodorodga parchalanib ketadi. Ammo, bu reaksiyada oraliq modda atsetilen hosil bo‘ladi. Reaksiyani ana shu bosqichida to‘xtatilib, atsetilen olinadi:
   

3. 
   Digaloid alkanlarni o‘yuvchi kaliyning spirtdagi eritmasi orqali o‘tkazilsa atsetilen qatori uglevodorodlar hosil bo‘ladi:
   

CH₃-CH₂-CHCl₂2KOHCH₃-CCH2KCl2H₂O

CH₃-CHCl-CH₂Cl2KOHCH₃-CCH2KCl2H₂O


Fizik xossalari. Atsetilen xidsiz, havodan yengilroq, suvda kam eriydigan gaz modda bo‘lib, t_s-81,8S, t_q-83,8S. Atsetilen qatori uglevodorodlarini molekulyar massasi ortishi bilan qaynash temperaturasi ortadi.
Kimyoviy xossalari.

C₂H₂  Br₂  CHBrCHBr  Br₂  CHBr₂-CHBr₂ (sxematik tarzda)

C₂H₂  H₂  CH₂CH₂  H₂  CH₃-CH₃ (sxematik tarzda)
C₂H₂  HCl  CH₂CHCl  HCl  CH₂Cl-CH₂Cl (sxematik tarzda)
C₂H₂  HOH  CH₃-CHO
2C₂H₂  3O₂  4CO₂  2H₂O
C₂H₂  HCN  CH₂CH-CN
C₂H₂  [Ag(NH₃)₂]OH  Ag-C  C-Ag  H₂O  NH₃ (sxematik tarzda)
C₂H₂  C₆H₆
C₂H₂  [KMnO₄  H₂SO₄]  HOOC-COOH (sxematik tarzda)


Ishlatilishi.

sintetik kauchuk	C2H2	sintetik tola
etil spirti		sirka aldegid
polixlorvinil		sirka kislota
bo‘yoqlar		vinilatsetat
laklar		parfyumeriya
metall payvandlash		dori-darmonlar
 turli erituvchilar