I togayev yuksak o'simliklar sistematikasidan amaliy mashg’ulotlar

MAVZU: Yalpizdoshlar (Labguldoshlar) oilasi
• O'rganilayotgan vakilning sistematik o'rni
• Yalpiznamolar qabilasi - Lamiales
• Yalpizdoshlar oilasi - Lamiaceae 
Vakillari:
1. Osiyo yalpizi - Mentha asiatica
2. Maydagul tog'rayxon - Origanum tyttanthum
3. Gulbandli kiyiko't - Ziziphora pedicellata
4.Turkiston arslonqulog'i - Leonurus turkestanicus
5. Oq lamium - Lamium album
93

---

M avzu n in g m aqsadi: Oilaga mansub o'simliklarning 
anatom o-m orfologik tuzilishini, ko'payishini, turlar 
sonini, tarqalishi va ekologiyasini, tizim da tutgan 
o'rnini, m uhim vakillarining ilm iy (lotincha) nomlarini 
va aham iyatini o'rganish.
Kerakli jihozlar: Gerbariylar, o'sim liklar aniqlagi- 
chi, 
rasmlar, jadvallar, fiksatsiya qilingan gullar, 
mevalar, lupa, pintset, preproval nina va boshqalar.
Nazariy tushuncha: Bu oila o ‘z ichiga 200 dan ortiq 
turkum va 3500 turni o'z ichiga oladi. Ular asosan 
Yer sh arining issiq va m o''tadil iqlim li hududlarida 
tarqalgan bo'lib, bir va ko'p yillik o't. chalabuta, tropik 
m intaqalarda esa ba zi vakillari buta va daraxtsimon 
o'sim liklardir.
U larning poyasi 4 qirrali, barglari oddiy, povaga 
qaram a-qarshi 
joylashgan, 
yonbargchalari 
yo'q. 
To'pgullari 
barg 
qo'ltiqlarida 
joylashgan. 
Ikkita 
qaram a-qarshi barg qo'ltig'idan chiqqan dixaziy to'p- 
gullar o'zaro birlashib halqa to'pgul hosil qiladi. Har 
bir doira to'pgullar o'z navbatida boshoq, ro'vak, 
shingil ba'zan kallak to'pgullarda joylashgan. Gullari 
asosan noto'g'ri, ba'zan to'g'ri, 5 a'zoli qo'sh gulqo'r- 
g'onli. Gulkosa barglari 5 ta, birikib o'sgan 5 tishli 
bo'ladi. Gultojibarglari 5 ta, birikib o'sib 2 ta labni hosil 
qiladi.
Ustki labi ikkita, pastki labi uchta gultojibargning 
birikib o'sishidan hosil bo'lgan. Changchilari 4 ta, 
ulardan 2 tasi qisqa chang iplariga ega. B a'zan chang­
chilari 
ikkita 
bo'lib, 
qolgani 
qisqargan 
yoki 
shiradonlarga 
aylangan. 
Changchi 
iplari 
gultoji 
naylariga birikib o'sgan. Urug'chisi bitta, ikkita meva- 
bargli, tugunchasi ustki. Har qaysi urug'kurtak orasida 
ju d a barvaqt to'siq hosil bo'ladi. Natijada tuguncha 4 
bo'lakka ajraladi. Mevasi bir urug'li 4 ta yong'oq- 
chasim on mevachalarga ajraladigan uvoq meva.
6. Korolkov marmaragi - Salvia korolkovii (26-rasm)
94

---

Ahamiyati: 
Oila 
vakillari 
efir 
moylariga 
boy 
bo'lganligidan parfyum eriya va oziq-ovqat sanoatida 
ishlatiladi. Bulardan tashqari bir necha turlari 
dorivor o'sim liklar hisoblanib tibbiyotda qollaniladi.