I. U. Raxmonov, K. M. Reymov, N. N. Niyozov

1лп 
. .
10.1- rasm. Yoritish quvvatini ravon rostlash tizimining 
ishlash prinsipi
Oxirgi o ‘n yillarda k o ‘p chet el firm alari tom onidan ichki 
yoritishni boshqarishni avtomatlashtirish uchun uskunalar ishlab 
chiqarish o ‘zlashtirildi. Zamonaviy tizimlar, foydalanuvchi uchun 
maksimal qulaylik bilan elektr energiyani iqtisod qilish imkoniyatini 
o ‘z ichiga oladi.
Yoritishni avtom atik boshqarish tizim larini ikkita asosiy 
sinflarga bo‘lish mumkin: lokal va markazlashgan.
Binolarni yoritishning lokal tizim lari konstruktiv jihatdan 
elektr taqsim lagich shitlariga tirkalgan yoki osiluvchi shitlar 
oralig‘iga o ‘matiladigan bloklardan iborat. Bunday turdagi tizimlar 
odatda bitta funksiyani yoki ularning qayd etilgan qatorini amalga 
oshiradi. Bu funksiyalar qatoriga, masalan, xonada inson borligi va 
tabiiy yoritilganlik darajasini hisobga olish hamda simsiz masofani
160

---

boshqarish tizim lari bilan ishlash kiradi. Lokal «yoritgichlam i 
boshqarish tizim lari» k o ‘p hollarda q o ‘shimcha sim o ‘tkazishni 
talab qilmaydi, b a’zida simlar yotqizish zarurligini qisqartiradi. 
Konstruktiv jihatdan ular bevosita yoritgichlarda yoki bitta lampa 
kolbasida mahkamlangan kichik gabaritli korpuslarda bajariladi.
Y o ritish n in g tn a rk a z la sh g a n b o sh q a r ish tiz im la r i, 
«intellektual» nom iga to ‘liq ja v o b bergan holda, k o ‘p sonli 
yoritgichlam i (bir necha yuzgacha) bir vaqtda k o ‘p variantli 
boshqarish imkoniyatini ta’minlaydi. Bunday tizim lar y o rug iik ni 
boshqarish yoki binolaming boshqa tizimlari bilan birga ishlashda 
(masalan, telefon tarm og‘i, xavfsizlik tizimlari, ventilyatsiya, isitish 
va quyoshdan himoyalovchi to ‘siqlar) qo‘llaniladi.
H o zird a is te ’m o lc h ila r to m o n id a n e n e rg iy a te jo v c h i 
yoritgichlardan va yorugMik texnikasi buyumlaridan foydalanish 
rivojlanmoqda. Yaxshilangan iste’mol qilish sifatlariga ega bo'lgan 
holda (yuqori y o ru g iik berish, spektr bo‘yicha qulay va chiroyli, 
lipillamaydigan yorug‘lik va h.k.), zam onaviy energiya tejovchi 
yoritgichlar iqtisodiyotligi va ishlatishda ishonchliligi jihatidan 
barcha talablarga javob beradi.
1. Lyuminestsentli yoritgichlar;
2. Galogen yoritgichlar;
3. Maxsus yoritgichlar.
Elektron ishga tushirish - rostlash apparatli lyum inestsentli 
yoritgichlar (EPRA) cos(p>0,93 bilan osiluvchi va shitli bajarishga 
ega bo‘lib, quyidagi afzalliklarga ega:
- elektr magnit ishga tushirish-rostlash apparatdan (EmPRA) 
ta ’minlanadiganga nisbatan 30% dan ortiq elektr energiyani iqtisod 
qilishga va shunga o ‘xshash qizdirish lampaga nisbatan olti karra 
elektr energiyani iqtisod qilish;
- lampaning xizmat ko‘rsatish muddatini 20% va undan ortiq- 
cha, qizdirish iplarini (katodlarini) ravon qizdirishli optimal rejim 
hisobiga oshirish;
161

---

- q o ‘shim cha startyorsiz, k afolatli zudlik bilan ulash va 
shovqinsiz ishlash;
- lipillamaydigan, uzoq muddatli yuklamada lyuminestsentli 
la m p a la rn in g y u q o ri c h a s to ta li ish la sh i h iso b ig a k o ‘zni 
charchatmaydigan tekis vorug'lik;
- stroboskopik hodisaning bo‘lmasligi, ya’ni qandaydir narsa 
yoki rasmni kuzatish uzluksiz emas;
- elektr magnit to‘lqinlarning xalal bermasligi.
Kompakt (bejirim) lyum inestsent lampalar shu kabi yoritish 
texnik tavsiflarga ega bo‘lgan qizitish lampalariga nisbatan 5 marta 
kam elektr energiya iste’mol qiladilar, ularda xizm at k o ‘rsatish 
muddati 8 marta k o ‘p. Aks panjarali va yorug‘likni qaytaradigan 
yoritgichlar ham mavjud.