I умумий бўлим

Турли вариантлар бўйича хом ашё олиш усулини таққослаш жадвали

№	Кўрсаткичларнинг номланиши	1 - вариант	2 - вариант
1	Хом ашё тури	Прутокдан	Болғалаб
2	Аниқлик синфи	I	I
3	Мураккаблик гуруҳи	II	II
4	Хом ашё массаси Q, кг	17.5	17.9
5	1 тонна хом ашёнинг базавий таннархи, Сi сўм	13500000	13500000
6	1 тонна қириндининг таннархи, Sотх. сўм	945000	945000

Деталимизнинг материали пластик деформациялаш орқали ишлов беришга лаёқатли бўлганлиги сабабли биз штамлашнинг икки турини танлаймиз.

1) Прутокдан;
2) Болғалаб;
Прутокдан олинган хом ашёнинг таннархи қуйидагича аниқланади:

Болғалаб олинган хом ашёнинг таннархи қуйидагича аниқланади:

Хом ашё олиш усуллари таннархи ўртасидаги фарқ унчалик катта эмас, лекин биринчи усулда хом ашёнинг аниқлиги бир поғона юқори ва юза тозалиги сифатли бўлади.
Мы выбираем первый способ так как, при этом способе заготовка получается точнее и дешевле. Экономический эффект от выбранного способа получения заготовки:
Э_з= (S_заг2 – S _заг1)N = (161617.95–157851.45)20 000 = 75330000 сум.

ҚУЙИМЛАРНИ ҲИСОБЛАШ
Машинасозликда талаб этилган аниқлик ва сифат кўрсатгичларига жавоб берадиган деталларни тайёрлаш хомашёдан маълум бир катталикдаги металл қатлами-куйимни кесувчи асбоблар ёрдамида кесиб олиб ташлаш усуллари ёрдамида амалга оширилади.
Шундай қилиб қуйим – бу хом ашёга механик ишлов бериш жарёнида талаб этилган ўлчамларини уларни четланишлар доирасида ва юза ғадир-будирлигини таъминлаш мақсадида олиб ташландиган металл қатлами.
Детал чизмасида кўрсатилган ўлчамларини четланишларига ва юза ғадир-будирлигига қуйилган талаб қанча юқори бўлса, шунча кўп марта механик ишлов бериш (технологик ўтишлар) шарт бўлади. Ўз навбатида ҳар бир технологик ўтиш учун қуйимлар миқдори ҳисобланади. Детал юзасининг талаб этилган тозалигини ва аниқлигини таъминлаш мақсадида ҳар бир технологик ўтишда олиб ташланган қуйимларнинг йиғиндиси умумий қуйим миқдорини ташкил қилади. Қуйимлар миқдори аналитик усулда ва жадваллар ёрдамида аниқланади.
65 ташки юзасига механик ишлов бериш учун қуйимларни ва оралиқ ўлчамларни ҳисоблаймиз. Хом ашё 1-синф аниқлигига таълуқли куйма бўлиб массаси 17.5 кг ни ташкил қилади. Деталга механик ишлов беришнинг технологик ўтишлари қуйидагича: детални бир ўрнатишда хомаки, тозалаб ва йупқа ўтишдан иборат. Детални базаси бўлиб маркази ҳисобланади.
65 юзага қуйимларни ҳисоблашни қуйим элементларини ва технологик ўтишларни жадвалга киритишдан бошлаймиз. Куйма хом ашёнинг ҳолатини ҳисобга олувчи Rz ва Т ларнинг қиймати мос равишда 200 мкм ва 300 мкм ни ташкил қилади [1.63]. Хомаки ишлов беришдан кейин Rz=Т=50 мкм, тозалаб ишлов беришдан кейин Rz=Т=30 мкм. йупқа ўтув учун Rz=3 мкм. Олинган натижаларни ҳисоблаш жадвалига киритамиз.
Механик ишлов бериш технологик ўтишларининг оралиқ ўлчамлари ва қуйимларни ҳисоблаш жадвали

65мм ли юзага механик ишлов беришнинг технологик ўтишлари	Қуйим элементлари, мкм.				Ҳисобий қуйим 2Zmin, мкм	Ҳисобий ўлчам dp, мкм	Допуск , мкм	Оралиқ ўлчам, мм			Қуйимнинг оралиқ қийматлари, мкм
	Rz	T						dmin	dmax	пр 2Zmin		пр 2Zmах
Хом ашё	200	300	309	–	–	67,464	600	67,464	68,064	–		–
Хомаки йўниб кенгайтириш	50	50	15.45	423	21024	65,416	160	65,416	65,576	2,048		2,488
Тозалаб йўниб кенгайтириш	30	30	1.545	25	2129	65,158	60	65,158	65,218	0,258		0,358
Yupqa o`tuv	3	–	–	8	268	65,022	19	65,022	65,041	0,136		0,177
ЖАМИ											2,442		3,023

Бу турдаги хом ашё учун фазовий четланишларнинг йиғинди қиймати қуйидагича топилади

бу ерда – хом ашёнинг буралиш хатолиги
_к – хом ашёнинг нисбий буралиши _к=1 [1.71]
D – хом ашёнинг диаметри D=69 мм
- «d» ўлчамнинг допуски
= mkm
[4.34]

Биринчи технологик ўтишдан кейинги қолдиқ фазовий четланиш
₁=0,05=0,05309=15.45 мкм
Иккинчи технологик ўтишдан кейинги қолдиқ фазовий четланиш
₂=0,005=0,005309= 1.545 мкм
Ўрнатиш хатолигини қуйидаги формула орқали ҳисоблаймиз:

Бу ерда
- асослаш хатолиги = 50 мкм [3.34]
- Маҳкамлаш хатолиги = 420 мкм [1.75]
Асослаш хатолиги мазкур ҳолатда хом ашёнинг горизонтал ва вертикал текисликда қийшиқ ўрнатиш ва маҳкамлаш натижасида келиб чиқади.

Иккинчи технологик ўтишда қолдиқ ўрнатиш хатолиги
₂=0,06₁ = 0,06423 =25 мкм
Yupqa o`tish хатолиги
₃=8 мкм
Олинган натижаларни ҳисоблашлар жадвалига киритамиз.
Жадвалга ёзилган натижалар асосида операциялараро қуйимларнинг минимал қийматларини аниқлаймиз:

Минималь қуйим:
Хомаки йўниб кенгайтириш учун

Тозалаб йўниб кенгайтириш учун

Yupqa o`tuv учун

Ҳисобий ўлчам охирги тайёр деталнинг ўлчамидан бошлаб аниқланиб, ҳар бир технологик ўтишнинг минимал припуски айриш орқали топилади.
Шундай қилиб, yupqa o`tuv учун ҳисобий ўлчамни (чизмада кўрсатилган ўлчам) билган ҳолда (бизнинг ҳолатимизда d_p3=65.022 мм) қолган технологик ўтишлар учун ҳисобий ўлчамларни аниқлаймиз:
Тозалаб йўниш учун ҳисобий ўлчам d_p2=65,022+0,136=65,158 мм
Хомаки йўниш учун ҳисобий ўлчам d_p1=65,158+0,258=65,416мм
Хом ашё учун ҳисобий ўлчам d_{p заг.}= 65,416+2,048=67,464 мм