Ichki quloq kasalliklari

O`ZBEKISTONDA OTORINOLARINGOLOGIYA FANI RIVOJLANISHINING QISQACHA TARIXI
Otorinolaringologiya — bu quloq, tomoq, burun, halqum va hiqildoq kasalliklarini o‘rganadigan fan (yunoncha otos — quloq, rhinos — burun, laryngos — hiqildoq va logos — ilm). LOR so'zi (L — laryngos, O-otos, R — rhinos) akademik V.I. Voyachek tomonidan tibbiy muomalaga taklif qilingan. Otorinolaringologiya XIX asming o‘rtalaridan boshlab rivojlana boshlagan. Hozirgi vaqtda otorinolaringologiya o‘zida ko‘p sonli mikroxirurgik operatsiyalarni, shuningdek, bosh va bo'yin o‘smalarida xirurgik aralashuvlarni mujassamlashtirgan. Bu fandan audiologiya, vestibulogiya, surdologiya, foniatriya, LOR-onkologiya va otonevrologiya kabi yo‘nalishlar mustaqil fan sifatida ajralib chiqqan. Birinchi ToshTAning "quloq, tomoq va burun kasalliklari" kafedrasi 1920- yilning aprelida 0‘rta Osiyo davlat universiteti qoshida tashkil etilgan. 0‘shanda kafedra mudiri lavozimiga Rossiyaning atoqli olimlaridan biri, professor S.F Shteyn tayinlangan edi. 1922- yilda S.F. Shteyn vafotidan so‘ng kafedra mudiri lavozimini S.F Kaplan egallagan edi. l.M. Rozenfeld va N.M. Blum ham kafedraning xodimlari edilar. 0‘sha yili kafedra Poltoratskiy nomidagi kasalxonaning yangi binosiga ko'chirildi. Shu davrda kafedraga LOR asboblari, o‘quv anjomlari sotib olindi, laboratoriya tashkil qilindi. Kafedra shundan so'ng tuzilgan reja asosida pedagogik, ilmiy tekshirish va davolash ishini boshladi. 1925- yilda 0‘zbekiston Otorinolaringologlarining ilmiy tibbiyot jamiyatiga asos solindi, S.F. Kaplan uning birinchi raisi etib saylandi. S.F. Kaplan vafotidan so‘ng, 1927- yildan 1930- yilgacha kafedra mudiri vazifasini l.M. Rozenfeld bajarib keldi. 1930- yilda kafedraga professor S.G. Boijim rahbarlik qildi. U LOR kasalliklarini xirurgik davolash va diagnostika qilishning yangi usullarini amaliyotga tatbiq qildi. Shu yili uchta fakultet: davolash, sanitariyagigiyena va pediatriya fakultetlari ochildi, vrachlar malakasini oshirish kurslari tashkil qilindi. 1934- yilda dotsent N.B. Blumning "Tonzillar muammolar to‘g‘risida" nomli monografiyasi bosmadan chiqdi, 1937- 5 yilda esa assistent N.N. Krimnyov "Odam tanglay murtaklari yuzasining sezuvchanligi" monografiyasini nashrqildirdi. Xuddi shu yillarda dotsent N.A. Novikov birinchi marta bolalar hiqildog‘ida yot jismlarni bevosita laringoskopiya yordamida olib tashlashni amaliyotda qo‘lladi. 1939-1944- yillarda kafedraga professor V.P Chekurin mudirlik qildi, 1945- yilda uni professor S.I. Shumskiy boshqarib, mahalliy aholi o‘rtasidan ilmiy kadrlar tayyorlashga g‘oyat katta e’tibor bergan. Uning rahbarligi ostida 0‘zbekistonda professor Q.J. Mirazizov, dotsent S.A. A’zamov, dotsent R.A. Hamroyeva, dotsent L.G. Bussel, assistent R.N. Qayumova kabi ko‘plab taniqli otorinolaringologlar o‘z faoliyatini boshlaganlar. Ikkinchi Jahon urushi yillarida evakuatsiya qilingan olimlar L.T. Levin, D.I. Zimont, Ya.L. Kots, O.G. Kalina, A.A. Skrpt kabi professorlar kafedrada ishlashgan. Ular harbiy gospitallarda ishlab, quloq, burun va tomoqdagi o‘q yaralarni tashxis qilish va xirurgiya yo‘li bilan davolash uslubini joriy etishdi. 5.1. Shumskiy rahbarligi ostida kafedraning ilmiy-tadqiqot ishlari quloqni sanatsiya qiladigan operatsiyalardan so‘ng trepanatsion jarohatlarning bitishi va tonzillar muammosini chuqur o‘rganishdan iborat bo‘lgan. 1946-1948- yillarda eshitishning audiologik metodlari keng qoMlanila boshlandi, surdologiya xonasi tashkil etildi. Eshitish faoliyati buzilgan bemorlarni reabilitatsiya qilish usullari takomillashtirildi. Surdologik xizmat rivojlanishiga Yu.S. Krivitskaya katta hissa qo‘shdi. Professor S. I. Shumskiy rahbarligi ostida o‘zbeklardan birinchi bo'lib S.A. A’zamov "Eshitish o‘tkirligini nutq bilan tekshirish va o‘zbek tilining fonetik xususiyatlari to‘g‘risida"gi nomzodlik dissertatsiyasini yoqlagan. Yosh olim tadqiqotlarining natijalari faqat o‘zbek tilini biladigan mahalliy aholida eshitish funksiyasini aniqlash uchun muhim ahamiyatga ega bo'Idi. 0‘zbek tilida u yaratgan maxsus jadvallar eshitishni nutq bilan tekshirishda hanuzgacha qo‘llanilib kelinadi. 5.1. Shumskiy rahbarligi ostida klinikada LOR ambulatoriyasi ochildi va bemorlarni qabul qila boshladi. Klinikaning o‘rinlari 60 tagacha ko‘paytirildi. Shu yillarda kafedrada "Tonzillit va ichki quloq funksiyasi" degan mavzu bo‘yicha yo‘nalish ishlab chiqilayotgan edi. Professor S.I. Shumskiy kafedraga 10 yil davomida mudirlik qildi. Shu davr ichida u ko‘plab yuksak malakali mutaxassislarni yetishtirdi. S.l. Shumskiy boshchiligida E.A. Ladijenskaya (1944), Yu.D. Vasilenko (1951), S.A. 6 A’zamov (1953), R.A. Hamroyeva (1954), B.A. Kontuashvili (1956), G‘.J. Mirazizovlar (1957) nomzodlik dissertatsiyalarini yoqladilar. 1955- yilda uning vafotidan so‘ng kafedraga Omsk tibbiyot institutida ishlagan professor Yu.I. Laskov mudir etib tayinlandi. Uning rahbarligi ostida L.G. Bussel (1961), M.Sh. Milman (1961), G.A. Feygin (1961), Yu.S. Krivitskaya (1963), A.U. Usmonova (1966) nomzodlik dissertatsiyalarini muvaffaqiyatli yoqladilar. Yu.l. Laskov tobora rivoj topib borayotgan otorinolaringologiyaning talablarini to‘la-to‘kis qondira oladigan klinika qurish va uni kengaytirishga mablag‘lar ajratilishiga muvaffaq bo‘Idi. Shu yillarda klinika ko'pgina apparatlar, bronxoskoplar, xirurgik mikroskoplar xarid qildi. Kafedra binosi qo'shimcha imoratlar qurish hisobiga kengaytirildi, klinikada o‘rinlar soni ko‘paytirildi. 1965- yilda akademik B.S. Preobrajenskiy rahbarligi ostida birinchi o‘zbek otorinolaringologi, Q.J. Mirazizov "Otogen kalla suyagi ichi asoratlarining etimologiyasi, patogenezi, tashxisi va davolash" degan mavzuda doktorlik dissertatsiyasi yoqladi. 1968- yilda I.Yu. Laskov olamdan ko‘z yumganidan so‘ng Q.J. Mirazizov kafedra mudiri etib tayinlandi. Bu davrda kafedraning kengayishi boshlandi, yangi o‘quv xonalari, funksional tekshiruv xonalari tashkil etila boshlandi, zamonaviy tibbiyot asbob-uskunalari xarid qilindi. 1970- yilda foniatriya xonasi ochildi, unda tovush funksiyasida buzilishlari bo'lgan bemorlar (kasb-kori tovush bilan bog‘liq shaxslar), shuningdek traxeya va hiqildog‘ida og‘ir operatsiyalarni o‘tkazgan patsiyentlar ixtisoslashgan yordam olish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Foniatrik xizmatning asoschisi dotsent R.A. Hamroyeva edi. U boshlagan ishning davomchisi, shogirdi vrach-foniatr V.N. Savinkina bo‘ldi. 1972- yilda O'rta Osiyo Pediatriya meditsina instituti tashkil etildi. Shu institutning LOR kafedrasiga professor A.N. Dadamuhamedov boshchilik qildi. 70- yillarning o‘rtalarida otorinolaringologiyada eshitishni saqlaydigan va endolaringologik xirurgik aralashuvlar davri boshlandi. 1974-75- yillarda LOR bo‘limi operatsiya qiladigan mikroskopik mikroxirurgik instrumentariy — Klaynzasser laringoskopi bilan jihozlandi. 1976- yilda ToshMI klinikasida Markaziy Osiyoda birinchi marta krioxirurgiya metodi qo‘llanildi, 1979- yildan boshlab esa ultratovush 7 tolqinlari negizida ishlaydigan xirurgik apparatlardan foydalanish boshlandi. Kafedrada "Quloq va yuqori nafas yoilari kasalliklari asoratlarining tashxisi va davolash" degan mavzu ishlab chiqila boshlandi. Birinchi marta quloq, burunning yondosh bo‘shliqlari, hiqildoqning yiringli kasalliklarida anaerob infeksiyaning roli o‘rganildi. Shuningdek, o‘smirlarda burun-halqum angiofibromasining tashxisi va davolash muammosi hal etildi. Hiqildoq o‘smalarini erta tashxis qilish va lazer yordamida otorinogen yiringli asoratlarni davolash metodlari ishlab chiqildi. Yil sayin talabalar soni ko‘paygani bois, 1975- yilda ikkita mustaqil kafedra tashkil qilindi. Ikkinchi davolash va stomatologiya fakultetlari LOR kafedrasiga professor G‘.J. Mirazizov rahbarlik qilgan edi. Kafedra va klinikada dotsent L.G. Bussel, assistentlar R.N. Qayumova, M.M. Odilov, Z.S. Abdurahimova, V.P Osipov, l.M. Musayev, G‘.A. Xo‘jayeva, ordinatorlar V.M. Tobias, E.I. Ibodov, N.F.Gushinskaya, L.S. Demochko, A.M. Mirzarasulov, G.N. Bayazitova ishlaganlar. Birinchi davolash va sanitariya-gigiyena fakultetlarining kafedrasiga A.I. Mo'minov mudirlik qilgan. Kafedrada dotsentlar R.A. Hamroyeva, A.U. Usmonova, A.M. Hakimov, assistentlar Sh.A. Maxsumova, X.M. Matquliyev, X.E. Shayxova, ordinator K.J. Jabborov va boshqalar ishlaganlar. 70- yillaming o‘rtalaridan boshlab respublikada ilmiy-pedagogik kadrlarning tez sur’at bilan o‘sishi kuzatiladi. G.A. Feygin, A.I. Mo‘minov, G.T Ibragimov, A.N. Dadamuxamedov, S.A. Hasanov, L.G. Bussel va boshqalar professor unvoniga ega bo‘lishdi. 1990- yilda Toshkent tibbiyot instituti ikkita oliy o‘quv maskaniga bo‘lindi. Professor Q.J. Mirazizov rahbarligidagi kafedra Birinchi ToshDavTI da qoldi. Ikkinchi ToshDavTI otorinolaringologiya kafedrasini professor A.I. Mo‘minov boshqardi. Birinchi ToshDavTI LOR klinikasi bazasida yuqori nafas yo‘llari rekonstruksiyasi va quloq mikroxirurgiyasi markazi tashkil etildi. Markazda yumshoq va qattiq to‘qima transplantatlaridan foydalanilgan holda hiqildoq va traxeyada bir bosqichli rekonstruksiya va tiklaydigan operatsiyalaming metodlari ishlab chiqilgan edi. Xususan, hiqildoq va traxeyaning tekisligi bo‘yicha nuqsonlarni tiklash uchun birinchi marta qon aylanishi o‘qqa oid arteriallashgan laxtaklardan foydalanildi, bu V.V. Xromsovskiyning doktorlik va N.N. Abdullayevaning nomzodlik dissertatsiyalarida o‘z 8 ifodasini topgan. O'shanda hajmli nuqsonlarni tiklash uchun birinchi marta mineralsizlashtirilgan suyak transplantatlari qo‘llanilgan edi. Ikkinchi ToshDavTIda professor A.I. Mo‘minov tomonidan eshitish va nutqni tiklash ilmiy markazi ochildi. 1991- yilda Birinchi va Ikkinchi ToshDavTI filiallari, ularda esa o‘z navbatida LOR kasalliklari kafedralari ochilgan edi, bu filiallar Buxoro, Nukus, Urganch va Farg‘onada respublika aholisiga ixtisoslashgan tibbiy yordam ko‘rsatib kelmoqdalar. 1991- yil — O'zbekiston uchun muhim yil bo‘ldi: respublika mustaqillikka ega bo‘ldi. Mustaqillik yillarida respublikada milliy kadrlarning tez sur’at bilan o‘sishi kuzatildi. Istiqlolning ilk kunlarida otorinolaringologiyaga ixtisoslashgan Ilmiy kengash va ilmiy darajalar hamda unvonlar ta’sis etish bo‘yicha Oliy attestatsiya komissiyasi tashkil qilindi. Q.A. Xo‘jayeva, A.M. Hakimov, K.J. Jabborov, X.M. Matquliyev, S. Orifov, Sh.E. Omonov, VV Xramsovskiy, X.E. Shayxova, B.B. Palvanov va N.N. Abdullayevalar doktorlik dissertatsiyalarini yoqladilar va professor unvonini oldilar. 1997- yil sentabr oyidan boshlab Birinchi ToshDavTI "Quloq, tomoq va burun kasalliklari" kafedrasini professor Q.J. Mirazizov va professor L.G. Busselning shogirdi professor Q.A. Xo‘jayeva mohirlik bilan muvaffaqiyatli boshqarib kelmoqda. Hozirgi kunda professor Q.A. Xo‘jayevaning rahbarligida bitta doktorlik, o‘nta nomzodlik dissertatsiyalari yoqlangan. Kafedrada hiqildoq va traxeyaning surunkali stenozlari bilan kasallangan bemorlarni jarrohlik usuli bilan davolash ilmiy jihatdan asoslab berilgan va amaliyotga tatbiq etilgan. Hozirgi vaqtda hiqildoq va traxeyaning turg'un deformatsiyalarini, shuningdek, bunday bemorlarda immun status holatlariga doir tekshirishlar izchillik bilan davom ettirilyapti. Hiqildoq va traxeya nuqsonlarining plastikasi uchun transplantatlarning har xil turlaridan (kindik va b.) foydalanish bo'yicha tekshirishlar olib borilyapti. Fizik davolash metodlari (kriodestruksiya, kvant terapiyasi, ultratovush dezintegratsiyasi, bo‘shliqlardagi operatsiyalarda tomirlar koagulatsiyasi) va turli LOR patologiyalarida so‘nggi avlodga mansub antibiotiklar bilan davolash keng qo‘llanilmoqda. Eshitish va nutqni qayta tiklash bo‘yicha mikrojarrohlik amaliyotlari muvaffaqiyatli bajarilyapti. 9 CTzbekistonda tibbiy ta’limini isloh qilish sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilishning davlat dasturiga muvofiq holda, "umumiy amaliyot vrachi" ixtisosliginingjoriy qilinishi otorinolaringologiya fani bo‘yicha o'qitish dasturini o‘zgartirishni talab qildi. 0‘quv jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalar, obyektiv strukturalangan klinik imtihon (OSKI) qo‘llaniladi. Kafedraning moddiy-texnik bazasi ancha mustahkamlandi, yangi zamonaviy uskunalar, operatsion mikroskoplar, sinusoskoplar, kompyuter ensefaloaudiometri va boshqalar sotib olindi. Quloq va yuqori nafas yoilari kasalliklarini diagnostika qilish, konservativ va jarrohlik yoii bilan davolashning yangi, birmuncha takomillashgan usullarini ishlab chiqish davom ettirilyapti. Kafedra tashkil topganidan buyon 9 ta doktorlik va 50 dan ziyod nomzodlik dissertatsiyalari himoya qilindi, 1000 dan ortiq ilmiy maqolalar, ratsionalizatorlik takliflari nashr qilindi, mualliflik guvohnomalari, ixtirolarga patentlar olindi. Birinchi Toshkent Davlat tibbiyot instituti respublikada eng keksa, biroq yagona tibbiyot o‘quv yurti hisoblanmaydi. Chunki 1930- yilda Samarqand davlat universiteti tashkil etilganda, uning tarkibida davolash fakulteti bor edi. 1931- yilning fevralida respublika Samarqand kasalxonasining LOR bo‘Iimi bazasida otorinolaringologiya kafedrasi tashkil qilindi. Kafedraning tashkilotchisi va uning birinchi rahbari professor A.V Savelyev edi. Aytish kerakki, u davolash fakulteti dekani va ilmiy kotib lavozimlarini bir yo‘la muvaffaqiyatli va samarali ado etib kelgan. 1935- yilda fakultet Samarqand tibbiyot institutiga aylantirilgan va uning qoshida ochilgan LOR klinikasi ixtisoslashgan shoshilinch yordam ko‘rsatish bo‘yicha markaz bolib qolgan. Ikkinchi Jahon urushi yillarida (1941-1945- yillar) otorinolaringologiya kafedrasini professor V.I. Voyachek boshqargan, chunki o‘sha davrda harbiy-meditsina akademiyasi Leningraddan Samarqandga evakuatsiya qilingan edi. Akademiya Leningradga ko‘chirilgandan keyin kafedraga yana professor A.V Savelyev boshchilik qila boshlagan. Uning rahbarligi ostida ikkita nomzodlik dissertatsiyasi yozildi (S.K. Chengeri, M.V Kachurova). 1950- yilda A.V. Savelyev Kursk tibbiyot institutiga taklif qilingan edi. Undan keyin kafedraga dotsent S.K. Chengeri (1950- 1951- yillar va 1956-1965- yillar), professor M.S. Lure (1951-1956- 10 yillar), R.V. Sadriyeva (1965-1970- yillar), V.A. Gorchakov (1970- 1986- yillar) mudirlik qildilar. 1986- yili professor T.X. Nasriddinov kafedraga mudir etib tayinlandi. U bitta doktor va beshta tibbiyot fanlari nomzodlarini, shuningdek, ko‘p sonli ilmiy-pedagogik kadrlarni yetishtirdi. Qishloq tumanlarida otorinolaringologik xizmatni rivojlantirishga, mutaxassislaming malakasini oshirishga katta e’tibor berildi. 1995- yilda kafedra ikkiga bo‘lindi: davolash fakulteti kafedrasi (kafedra mudiri professor T.X. Nasriddinov), pediatriya fakulteti otorinolaringologiya kafedrasi va vrachlar malakasini oshirish kursi (kafedra mudiri professor A.I. Mo‘minov). 1997-yilda VMOF tashkil qilingandan so‘ng ikki kafedra birlashtirildi, unga professor T.X. Nasriddinov mudirlik qildi. 2002- yildan boshlab VMOF kafedrasini t.f.d., professor U. Lutfullayev boshqarib kelmoqda. V-VII bosqich talabalari uchun otorinolaringologiya kafedrasiga professor T.X. Nasriddinov mudirlik qilmoqda. Hozirgi vaqtda SamTIda uchta fan doktori va 20 dan ortiq tibbiyot fanlari nomzodlari faoliyat ko'rsatmoqdalar. 1932- yilda Toshkentda vrachlar malakasini oshirish instituti ochilgan edi. 1934- yilning 20 martida institut direktori M.I. Slonim quloq, tomoq va burun kasalliklari bo‘yicha sikl tashkil qilish to'g'risidagi buyruqni imzoladi. 8 yil o‘tgach, 1942- yilning 1 martida shoshilinch yordam instituti bazasiaa otorinolaringologiya kafedrasi ochildi. Kafedraning birinchi mudiri L.T. Levin edi. Ayni vaqtda if Tosh MI "Quloq, tomoq va burun kasalliklari" kafedrasining assistenti vazifasini hambajarardi, kafedraning birinchi assistenti B.E. Lubetskaya bo‘lgan. Professor L.T. Levin vafotidan so‘ng kafedraga professor S.I. Shumskiy boshchilik qilgan (1944-1948- y,). Undan keyin kafedraga K.A. Drennova rahbarlik qildi (1948-1963- y.). K.A. Drennova II Jahon urushi yillarida LOR xirurgiyadan katta tajriba to‘plagan iste’dodli va mohir jarroh edi. Kafedra uning rahbarligi ostida o‘rta quloqda, burun yondosh bo‘shliqlarida, burun-halqumda xirurgik aralashuvlami keng joriy eta boshladi. Kafedraning birinchi dotsenti E.A. Ladijenskaya, birinchi aspiranti G.T. Ibragimov bo‘lgan (1972-1994- y.). Keyinchalik, professor E.A. Ladijenskaya kafedraga rahbarlik qiladi (1963-1972- y.), undan keyin professor G.T. Ibragimov (1972-1994- y.), 1995- yildan to hozirgi vaqtgacha kafedraga dotsent T.Sh. Mamatova rahbarlik 11 qilib kelmoqda. Kafedra katta pedagogik va ilmiy-tadqiqot ishlarini olib boradi. Tinglovchilar bir necha shakllarda: ixtisoslashtirish, umumiy malaka oshirish, ko‘chma tematik sikllar, tematik malaka oshirish bo‘yicha o‘qitiladi. 1934- yildan 2003- yillargacha bo‘lgan davrda kafedrada qariyb 4000 nafar LOR mutaxassislar tayyorlandi. Kafedra xodimlari tomonidan 8 ta monografiya, qator risolalar, 443 ta bosma asarlar, 8 ta uslubiy tavsiyanomalar, 9 ta ratsionalizatorlik takliflari e’lon qilindi, ixtiro uchun bitta patent olindi, 3 ta doktorlik va 16 ta nomzodlik dissertatsiyalari himoya qilindi. Andijon tibbiyot instituti 1955-yilda ochilgan. Uning tarkibida 1959- yilda LOR kafedrasi tashkil etilib, viloyat kasalxonasining 40 o‘rinli LOR bo‘limi kafedraning bazasi bo‘lgan. Birinchi kafedra mudiri t.f.d., professor M.S. Lurye bo‘lgan, undan keyin 1959-1960- yillarda kafedraga bo‘lim mudiri E.A. Arutunova rahbarlik qilgan. 1960- yildan 1968- yilning apreligacha kafedrani dotsent S.M.Gordiyenko boshqargan. U nafaqaga chiqqanidan so‘ng I .A. Alimov kafedraga mudir etib tayinlangan, u hanuzgacha kafedrani boshqarib kelmoqda. Kafedra xodimlari t.f.d. K.K. Qosimov, dotsentlar F.B. Boltaboyev, K.P Norboyev, assistentlar N.V Saynazarov, N.N. Yusupov va boshqalardir. Kafedra yuqori nafas yo‘llarining fiziologiyasi va patologiyasi muammolari bilan shug‘ullanadi. Shu yillar ichida kafedraning 9 nafar xodimlari nomzodlik dissertatsiyalari yoqladilar. LOR ixtisosligi bo‘yicha 28 ta ilmiy maqolalar va 15 ta o‘quv-uslubiy qo'llanmalar chop etildi. Buxoro tibbiyot instituti 1991- yilda tashkil etilgan. Uning birinchi rektori va otorinolaringologiya kafedrasining mudiri, t.f.d., professor A.I. Mo'minov boMgan. Hozirgi vaqtda Buxoro tibbiyot instituti otorinolaringologiya kafedrasining xodimlari t.f.n., dotsent N.X. Vohidov va t.f.n. A.Nurov rahbarligida malakali kadrdlarni tayyorlash va yetishtirish, Buxoro viloyatining aholisiga ixtisoslashgan yordam ko‘rsatish bo‘yicha katta ilmiy -pedagogik ishlarni olib bormoqdalar. Respublikaning tibbiyot institutlaridagi "Quloq, burun va tomoq kasalliklari" kafedralarining xodimlari o‘z ilmiy va kasb mahoratlarini Rossiya, Ukraina, AQSH, Isroil, Janubiy Koreya, Germaniya, Avstraliyaning turli shaharlarida va boshqa mamlakatlarda oshirmoqdalar. Ular AQSH, Isroil, Janubiy Koreya, Germaniya, Avstraliya, 12 Rossiya, Turkiya va boshqa mamlakatlarda o‘tkaziladigan xalqaro anjumanlar va simpoziumlar ishida faol qatnashib kelmoqdalar. 2000- yilda 0‘zbekiston otorinolaringologlarining I syezdi, 2005- yil may oyida esa II syezdi bo‘lib o‘tdi, ularning ishida Rossiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va boshqa mamlakatlarning atoqli otorinolaringologlari ishtirok etdilar. Hozirgi kunda 0‘zbekistonda qishloq va shahar aholisiga ixtisoslashgan yordam ko‘rsatayotgan 1000 dan ortiq otorinolaringologlar astoydil xizmat qilmoqdalar, ulardan 16 tasi fan doktorlari va 60 dan ziyodrog‘i tibbiyot fanlari nomzodlaridir.