Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

6.3.2.1 chizma 
Xo‘jalik sub’ektlarini (jumladan savdo korxonalari) moliyaviy resurslarini umumiy ko‘rinishdagi manbalari 
Moliyaviy resurslar 
O‘z 
(xususiy) 
va 
unga 
tenglashtirilgan 
mablag‘lar 
hisobidan shakllanuvchi 
Moliyaviy 
bozordan 
safarbar 
qilingan 
mablag‘lar 
Єayta 
taqsimlash 
natijasida 
keladigan daromadlar va tushumlar 
Daromadlar 
Tushumlar 
Kreditlashtirlgan 
investitsiyalar 
Sug‘urta kompaniyalaridan sug‘urta 
tushumlari 
Asosiy faoliyatdan olinadigan daromad 
Byudjetdan subsidiyalar 
Sotishdan 
olingan 
daromad 
Asosiy faoliyatdan 
olingan 
boshqa 
daromadlar 
Amortizatsiya 
ko‘chirmalari 
Sotilgan 
mol-
mulklardan 
tushumlar 
(chiqarilgan) 
o‘z 
aksiyalari, 
obligatsiyalari 
va 
boshqa 
qimmatbaho 
qog‘ozlarni 
sotishdan 
olingan mablag‘lar 
Assotsiatsiya, konsern yoki tarmoq 
boshqarmalaridan yordamlar
U
S
T
AV
KA
P
IT
A
LI
www.sies.uz
Page 134 of 356 

---

135 
Asosiy bo‘lmagan faoliyatdan olingan 
daromadlar 
o‘z aksiyalari, obligatsiyalari va 
boshqa qimmatbaho qog‘ozlaridan 
foizlar 
Moliyaviy 
faoliyatdan olingan 
daromadlar 
Favqulot-dagi 
daromadlar 
Mehnat 
jamoasidan 
badalalr (pay) va 
boshqa tushumlar 
Dividendlar hisobidan daromadlar 
www.sies.uz
Page 135 of 356 

---

136
Ijtimoiy mahsulotni taqsimlash nuqtai nazaridan qaralganda moliyaviy resurslar 
deganda, davlat va korxonalarda o‘z maqsad va vazifalarini bajarish uchun 
to‘planadigan, taqsimlanadigan va ishlatiladigan pul shaklidagi ijtimoiy mahsulot va 
milliy daromadning bir qismi tushuniladi.
Amaliy nuqtai nazardan savdo korxonalarini moliyaviy resurslari ular 
ixtiyorida bo‘lgan jami pul shaklidagi daromadlar va jamg‘armalar yig‘indisidir.
Moliyaviy resurslarni joriy faoliyat, kredit resurslar, pul mablag‘lari rezervlari 
bilan bog‘liq bo‘lgan harajatalrni qoplangandan keyin korxona ixtiyorida qoladigan 
pul mablag‘lari jamg‘armalari tashkil qiladi.
Moliyaviy resurslarga ma’lum miqdorda moddiy boyliklar mos keladi. Asosiy 
va aylanma fondlar, moddiy va mehnat resurslarini samarali ishlatish moliyaviy 
resurslar holatini belgilaydi.
Moliyaviy resurslar bilan ta’minlanish uch xil shaklda amalga oshiriladi: 
- o‘z-o‘zini moliyalashtirish; 
- kreditlashtirish; 
- davlat tomonidan moliyalashtirish. 
Moliyaviy resurslarning ko‘rsatkichlari 
Moliyaviy resurslar bir tomondan, pul mablag‘i sifatida jamg‘ariladi, ikkinchi 
tomondan avanslanadi – moddiy, nomoddiy resurslarga, investitsiya yoki kapital 
sifatida hamda qimmatbaho qog‘ozlarga, aksiyalarga va nihoyat badallar, to‘lovlar, 
soliqlar sifatida ishlatiladi.
Manbalari nuqtai nazaridan moliyaviy resurslar o‘z mablag‘lari, qarzga olingan 
mablag‘lar va jalb qilingan mablag‘lardan iborat bo‘ladi.
Ushbulardan kelib chiqib, moliyaviy resurslarning ko‘rsatkichlarini quyidagi 
guruhlarga ajratish lozim bo‘ladi: 
1. 
Moliyaviy resurslarning holati va tarkibini anglatuvchi ko‘rsatkichlar. 
www.sies.uz
Page 136 of 356 

---

137
2. 
Moliyaviy resurslarni samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar, ularga 
quyidagi to‘rt guruh ko‘rsatkichlarni tavsiya qilish mumkin: 
•
moliyaviy resurslarni barqarorligi; 
•
asosiy fondlar bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar; 
•
aylanma mablag‘lar bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar; 
•
nomoddiy aktivlar bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar.
Moliyaviy resurslarni holatini va tarkibini anglatuvchi ko‘rsatkichlar, ularni 
absolyut summasi va nisbiy ko‘rsatkichlar miqdori sifatida buxgalteriya va statistik 
hisobotlarda o‘z aksini topadi va ular asosida hisoblanadi. Ularga quyidagi hisobot 
shakllarini kiritish mumkin: 
- buxgalteriya balansi – 1 sonli shakl; 
- kassa aylanmasi to‘g‘risida hisobot – 11-torg shakli (Davlat statistika 
hisoboti); 
- debitorlik va kreditorlik qarzlar haqida ma’lumotnoma – 2a –sonli shakl; 
- pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot – 4 shakl; 
- korxona sarf-harajatlari to‘g‘risidagi hisobot 5-S shakl. 
Ushbu hisobotlardan moliyaviy resurslarni holatini belgilovchi ko‘rsatkichlarni 
ajratib olib, ularning holatiga, tarkibiga baho berish va tahlil qilish mumkin bo‘ladi.
Moliyaviy resurslarni barqarorlik ko‘rsatkichlari tizimi 6.3.3.1-chizmada 
keltiriladi.
Moliyaviy resurslarni asosiy fondlar va aylanma mablag‘lar bilan bog‘liq 
ko‘rsatkichlar. 
Ushbu 
kitobning 
6.1.3. 
va 
6.2.3.-paragraflarida 
ularning 
samaradorligini belgilovchi ko‘rsatkichlar tizimida berilgan.
Moliyaviy resurslarni shakllanishi, ishlatilishi xususiyatlari ko‘p qirrali 
bo‘lganligi sababli ularni jamg‘arilishi, avanslanishi va ishlatilishi nuqati nazardan, 
ushbu xususiyatlariga taalluqli ko‘rsatkichlar orqali ham tahlil qilish maqsadga 
muvofiq deb hisoblaymiz. 
Keltirilgan masalalarga hamda nomoddiy aktivlar bilan bog‘liq bo‘lgan 
www.sies.uz
Page 137 of 356 

---

138
ko‘rsatkichlariga bag‘ishlangan, o‘zbek tilida chop etilgan bir qator adabiyotlar 
mavjud
1
va bu masalalar ularda to‘liq yoritilganligini hisobga olib biz yuqoridagilar 
bilan chegaralanamiz.