Ichki suv havzalarining asosiy tiplari organizmlarning yashash muhiti. Suv osti yashash joylari

SUV VA SUVDAN FOYDALANISH MUAMMOLARI
Reja:

1. 
   Ichki suv havzalarining asosiy tiplari.
   
2. 
   organizmlarning yashash muhiti.
   
3. 
   Suv osti yashash joylari 
   

Suv osti yashash joylari bor suv ostida odamlar uzoq vaqt yashashi va ko'p qismini amalga oshirishi mumkin bo'lgan tuzilmalar 24 soatlik insonning asosiy funktsiyalari, masalan, ishlash, dam olish, ovqatlanish, shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish va uxlash. Shu nuqtai nazardan 'yashash joyi 'odatda tor ma'noda inshoot va uning moslamalarining ichki va tashqi ko'rinishini anglatadi, lekin uning atrofini anglatmaydi. dengiz muhiti. Erta suv osti yashash joylarining ko'pchiligida havo, suv, oziq-ovqat, elektr energiyasi va boshqa manbalarni qayta tiklash tizimlari yo'q edi. Biroq, yaqinda ba'zi yangi suv osti yashash joylari ushbu manbalarni qo'lda etkazib berish o'rniga quvurlar yordamida etkazib berish yoki yashash muhitida hosil qilish imkonini beradi.^[1]
Suv osti yashash joyi inson ehtiyojlarini qondirishi kerak fiziologiya va mos keladigan narsalarni taqdim eting atrof-muhit shartlari, va eng muhim bo'lgan nafas olish mos sifatli havo. Boshqalar bu bilan bog'liq jismoniy muhit (bosim, harorat, yorug'lik, namlik ), the kimyoviy muhit (ichimlik suvi, ovqat, chiqindi mahsulotlar, toksinlar ) va biologik muhit (xavfli dengiz jonzotlari, mikroorganizmlar, dengiz qo'ziqorinlari ). Ko'p narsa fan suv osti yashash joylarini va ularni qamrab olish texnologiya inson talablariga javob beradigan tarzda ishlab chiqilgan sho'ng'in, sho'ng'in qo'ng'iroqlari, suv osti transport vositalari va dengiz osti kemalari va kosmik kemalar.
1960-yillarning boshidan beri dunyo bo'ylab ko'plab suv osti yashash joylari xususiy shaxslar tomonidan yoki loyihalashtirilgan, qurilgan va foydalanilgan hukumat agentliklar.^[2] Ular deyarli faqat ishlatilgan tadqiqot va razvedka, ammo so'nggi yillarda kamida bitta suv osti yashash joyi ta'minlandi dam olish va turizm. Tadqiqotlar, ayniqsa, bosim ostida nafas olish gazlarining fiziologik jarayonlari va chegaralariga bag'ishlangan akuanaut va kosmonavt ta'lim, shuningdek, dengiz ekotizimlari bo'yicha tadqiqotlar uchun.
"Suv osti yashash joylari" atamasi bir qator dasturlarda, shu jumladan ish paytida faqat suv ostida bo'lmagan ba'zi tuzilmalarni o'z ichiga oladi, ammo barchasi muhim suv osti tarkibiy qismlarini o'z ichiga oladi. Suv osti yashash joylari bilan suv osti kemalari o'rtasida va to'liq suv ostida bo'lgan inshootlar bilan ishlayotganda ba'zi qismi sirt ustida cho'zilgan inshootlar o'rtasida bir-birining ustiga chiqib ketishi mumkin. Shu o'rinda shuni aytish kerakki, "suv osti laboratoriyasi" atamasini keskin aniqlash oson emas. "Man-in-Sea I" loyihasida ishlatilgan Linkning sho'ng'in kamerasini suv osti laboratoriyasi deb atash mumkinmi, degan bahs bo'lishi mumkin. Sovetlar tomonidan rejalashtirilgan Bentos 300 ni tasniflash unchalik oson emas, chunki u ma'lum bir harakat qilish qobiliyatiga ega. Shu sababli, ushbu sho'ng'in qobig'i boshqa joyda suv osti suvi sifatida tasniflanishi ehtimoli mavjud. Xo'sh, ma'lum bir saxiylik zarar etkaza olmaydi. Suv osti muhitida kuzatuvlar istalgan soat davomida kunduzgi va tungi organizmlarning xatti-harakatlarini o'rganish uchun o'tkazilishi mumkin.^[4] Sayoz suvdagi yashash joylari talab qilinadigan dekompressiyaning katta qismi uchun katta chuqurlikdagi g'avvoslarni joylashtirish uchun ishlatilishi mumkin. Ushbu printsip Conshelf II loyihasida ishlatilgan. Doygunlik sho'ng'inlari suv sathidan imkon qadar qisqa vaqt oralig'ida sho'ng'in qilish imkoniyatini beradi va tunda sho'ng'in va kema operatsiyalari bilan bog'liq xavflarni kamaytirish mumkin. Yashash joyida La Chalupa, Sho'ng'inlarning 35% kechasi sodir bo'lgan. Dan o'rniga bir xil miqdordagi foydali ishni sho'ng'in qilish La Chalupa, taxminan sakkiz soatlik dekompressiya vaqti har kuni zarur bo'lar edi. Ekskursiya - bu yashash muhitidan tashqaridagi atrof-muhitga tashrif. Sho'ng'in ekskursiyalari sho'ng'in yoki kindik ta'minotida amalga oshirilishi mumkin va ekskursiyada dekompressiya majburiyatlari bilan yuqoriga, ekskursiyadan qaytayotganda pastga dekompressiya majburiyatlari bilan cheklanadi.
Ochiq kontaktlarning zanglashiga olib chiqadigan suv o'tkazgichi yoki qayta tiklanadigan skuba harakatlanishning afzalliklariga ega, ammo yashash joyiga qaytish uchun to'yingan sho'ng'in xavfsizligi uchun juda muhimdir, chunki to'g'ridan-to'g'ri to'yinganlikdan yuzaga chiqish og'ir va ehtimol o'limga olib keladigan dekompressiya kasalligini keltirib chiqaradi. Shu sababli dasturlarning aksariyat qismida belgilar va ko'rsatmalar g'avvoslarning yo'qolishini oldini olish maqsadida yashash joylari atrofida o'rnatiladi.
Umbilikallar yoki aviakompaniyalarning shlanglari xavfsizroq, chunki nafas oladigan gaz ta'minoti cheksizdir va shlang yashash joyiga qaytish uchun ko'rsatma hisoblanadi, ammo ular harakat erkinligini cheklaydi va chigallashishi mumkin.^[7]
Ekskursiyalarning gorizontal kattaligi suv ostida havo ta'minoti yoki kindik uzunligi bilan chegaralanadi. Yashash joyi sathidan yuqoridagi va pastdagi masofa ham cheklangan va yashash joyining chuqurligiga va sho'ng'inchilar bilan bog'liq to'yinganligiga bog'liq. Chiqish uchun mavjud bo'lgan ochiq joy, yashash joyiga markazlashtirilgan vertikal o'qi silindr shaklini tavsiflaydi.
Misol tariqasida, Tektite I dasturida yashash joyi 13,1 metr (43 fut) chuqurlikda joylashgan edi. Chiqishlar vertikal ravishda 6,7 ​​metr (yashash joyidan 6,4 m) va 25,9 metr (yashash balandligidan 12,8 m past) chuqurlikka cheklangan va gorizontal ravishda 549 metr (1,801 fut) masofada cheklangan. yashash joyidan.
Suv osti yashash joylarining tarixi avvalgi rivojlanishidan kelib chiqadi sho'ng'in qo'ng'iroqlari va kessonlar va uzoq vaqt ta'sir qilish giperbarik atrof-muhit tanadagi to'qimalarni atrofdagi inert gazlar bilan to'yinganligiga olib keladi, shuningdek, bu tarix bilan chambarchas bog'liq to'yinganlik sho'ng'in. Suv osti yashash joylarini rivojlantirish uchun asl ilhom manbai bo'lgan Jorj F. Bond, giperbarik to'yinganlikning fiziologik va tibbiy ta'sirini o'rgangan Ibtido loyihasi 1957 yildan 1963 yilgacha.
Edvin Albert Link boshladi "Dengizdagi odam" loyihasi 1962 yilda sho'ng'in kamerasida suv osti giperbarik sharoitlarga duchor bo'lgan va birinchisi bilan yakunlangan akuanaut, Robert Stenuit, 24 soatdan ko'proq vaqtni 61 metr chuqurlikda o'tkazdi.^[5]
Shuningdek, Ibtido, Jak-Iv Kusto 1962 yilda Frantsiyada birinchi Conshelf loyihasini amalga oshirdi, u erda ikki g'avvos bir hafta davomida 10 metr (33 fut) chuqurlikda, keyin 1963 yilda II tokcha bir oy davomida 11 metrdan (36 fut) va ikki hafta davomida 25 metrdan (82 fut).^[8]
1964 yil iyun oyida Robert Stenuit va Jon Lindberg Linkning "In-the-Sea II" loyihasida 49 soat 126 metrda harakat qilishdi. Yashash joyi SPID deb nomlanadigan puflanadigan inshoot edi.
Buning ortidan bir necha hafta davomida odamlar chuqurlikda bo'lgan suv osti yashash joylari paydo bo'ldi. Sealab II 63 kvadrat metr (680 kvadrat fut) maydonga ega bo'lib, 60 metrdan (200 fut) ko'proq chuqurlikda ishlatilgan. Bir nechta mamlakatlar bir vaqtning o'zida o'zlarining yashash joylarini qurdilar va asosan sayoz suvlarda tajriba qilishni boshladilar. Conshelf III-da oltita akvavut bir necha hafta davomida 100 metr (330 fut) chuqurlikda yashadi. Germaniyada Helgoland UWL sovuq suvda ishlatilgan birinchi yashash joyi edi, Tektite stantsiyalari yanada keng va texnik jihatdan ancha rivojlangan edi. Eng ambitsiyali loyiha Sealab III, 186 metr (610 fut) da bajarilishi kerak bo'lgan Sealab II-ni qayta qurish edi. G'avvoslardan biri tayyorgarlik bosqichida inson xatosi tufayli vafot etganida, Amerika Qo'shma Shtatlari dengiz kuchlarining barcha shu kabi loyihalari bekor qilindi. Xalqaro miqyosda, bundan mustasno La Chalupa tadqiqot laboratoriyasi keng ko'lamli loyihalar amalga oshirildi, ammo kengaytirilmadi, shuning uchun keyingi yashash joylari kichikroq va sayoz chuqurliklarga mo'ljallangan edi. Katta chuqurliklar, uzoqroq vazifalar va texnik yutuqlar poygasi nihoyasiga yetganday tuyuldi.
Harakatlanishning etishmasligi, o'zini o'zi ta'minlay olmaslik, diqqatni kosmik sayohatga o'tkazish va sirtga to'yingan tizimlarga o'tish kabi sabablarga ko'ra, suv osti yashash joylariga bo'lgan qiziqish pasayib ketdi, natijada 1970 yildan keyin yirik loyihalar sezilarli pasayib ketdi. 80-yillarning o'rtalarida , Aquarius yashash joyi Sealab va Helgoland uslubida qurilgan va bugungi kunda ham ishlaydi. Dengiz osti koloniyasi havo, suv, oziq-ovqat, energiya, hayotning barcha zarur narsalari bilan ta'minlandi. Pastki qismdagi erkaklar dengiz tubida ishlashning amaliyligini aniqlashga qaratilgan bir qator tajribalarni o'tkazdilar va doimiy tibbiy ko'rikdan o'tkazildilar. Conshelf II sho'ng'in fiziologiyasi va texnologiyasini o'rganishda aniq harakat qildi va dramatikligi tufayli keng jamoatchilik murojaatiga ega bo'ldi "Jyul Vern "qarash va his qilish. Kusto tomonidan ishlab chiqarilgan sa'y-harakatlar haqida badiiy film (Quyoshsiz dunyo ) keyingi yil "Eng yaxshi hujjatli film" uchun Oskar mukofotiga sazovor bo'ldi.
Har qanday tirik organizm tabiatda muayyan yashash muhitiga ega va muhit ularga doimiy ravishda ta’sir etadi. Organizm, populatsiya yoki tur yashaydigan, ularga bevosita yoki bilvosita ta’sir etadigan, muhitning biotik va abiotik sharoitlarining majmuasi yashash muhiti deb ataladi. Yashash muhiti tirik organizm bilan uning butun hayoti davomida o‘zaro munosabatda bo‘ladigan tabiatning bir qismi hisoblanadi.
Har bir tirik organizmning yashash muhiti tabiatning biotik va abiotik tarkibiy qismlari - komponentidan tarkib topadi. Ekologiyada tabiatning biotik va abiotik komponentlari omillar deyiladi. Tabiatning tirik organizmlarga ta’sir ko‘rsatadigan va ularda moslanish reaksiyalari - adaptatsiyalarning hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladigan har qanday tarkibiy qismi yoki komponenti ekologik omillar deb ataladi.
Shunday qilib, muhit - tirik organizmlarni o‘rab turuvchi va ularga bevosita yoki bilvosita ta’sir etuvchi omillar yig‘indisidir. Organizmlar muhitdan hayotiy jarayonlar uchun zarur bo‘lgan barcha mahsulotlarni qabul qiladi hamda muhitga moddalar almashinuvi mahsulotlarini ajratadi.
Yashash muhiti organizmlarning nafaqat yashashiga, balki geografik jihatdan tarqalishiga ham ta’sir ko‘rsatadi. Tirik organizmlar uchun har bir ekologik omil turlicha ahamiyatga ega. Ayrim omillar organizmlar yashashi uchun juda muhim bo‘lsa, ayrim omillar organizmlar uchun kamroq ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin.
Evolutsiya jarayonida barcha tirik organizmlarda yashash muhitiga nisbatan o‘ziga xos morfologik, fiziologik, etologik va boshqa moslanishlar - adaptatsiyalar paydo bo‘lgan. Adaptatsiya (lotincha «adaptatio» - moslanish) - tirik organizmlarning muayyan yashash muhitida yashashi va ko‘payishni ta’minlovchi belgi yoki belgilar yig‘indisi hisoblanadi. Masalan, baliq tanasining suyri shakli ularning suv muhitida harakatlanishini yengillashtirsa, suvsiz muhitda o‘suvchi o‘simliklar barglarida (aloy) yoki poyasida (kaktus) suv to‘plashga moslashgan.
Ekologik omillar uchta guruhga: abiotik, biotik va antropogen omil- larga bo‘linadi. Muhit va tirik organizmlarning o‘zaro bog‘liqligi va o‘zaro ta’sirlari «organizm - muhit» sistemasidagi asosiy qonuniyatlardan hisoblanadi. Tirik organizmlar muhitdan o‘zlari uchun kerakli moddalarni oladi va muhitga turli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Natijada muhitning o‘zi ham o‘zgaradi.
«Organizm - muhit» tizimidagi asosiy qonuniyatlar V.I.Vernadskiy tomo­nidan kashf etilgan bo‘lib, organizm va uning yashash muhiti birligi qonuni deb ataladi. Hayot tirik organizmlar va yashash muhitining bir butunligi asosida ular o‘rtasidagi moddalar va energiya almashinuvi natijasida rivojlanib boradi. Bu qonundan kelib chiqadigan evolutsion-ekologik prinsipga binoan, har bir turning genetik imkoniyatlari o‘zi yashayotgan muhitga muvofiqdir.
Tirik organizmlar ham o‘z navbatida muhitga katta ta’sir ko‘rsatadi, bu birinchi navbatda organizmning shu muhitda yashayotgani bilan belgilanadi. Tirik organizmlar oziqlanadi, nafas oladi, atrof-muhitga moddalar almashinuvi qoldiqlarini ajratadi, o‘sadi, rivojlanadi, harakatlanadi. Organizmlarning bu hayotiy faoliyati tufayli yashash joyining havo tarkibi, tuproq strukturasi, suvning tozalik darajasi kabi ko‘rsatkichlari o‘zgaradi. Har bir organizmning muhitga alohida ta’siri sezilarli bo‘lmasa-da, shu muhitda yashovchi barcha organizmlarning ta’sirlari yig‘indisi juda ulkan. Tirik organizmlarning muhitga ta’siri ularning muhitni shakllantiruvchi faoliyati hisoblanadi.
Tirik organizmlar bir yoki bir nechta muhitda yashashi mumkin. Hayot dastlab paydo bo‘lgan muhit suv muhiti hisoblanadi. Tarixiy rivojlanish jarayonida tirik organizmlar quruqlik-havo muhitida yashashga o‘tgan. Natijada yangi muhit sharoitiga moslashgan o‘simlik va hayvonlar paydo bo‘lgan. Tirik organizmlarning hayotiy faoliyati natijasida tuproq shakllangan va ayrim organizmlar tuproqda hayot kechirishga moslashgan. Organizm muhitini parazit va simbiontlar egallagan.
Har qaysi muhitda o‘ziga xos shart-sharoitlari bilan o‘zaro farq qiladi- gan ma’lum hududlar, ya’ni biotoplar mavjud. Masalan, suv muhitining suv yuzasida, suv qa’rida, suv tubida, suvo‘tlar orasida yashash hududlari mavjud.
Suv muhiti. Yer yuzida eng keng tarqalgan yashash muhiti bo‘lib, okeanlar, kontinentlarning suv havzalari va yerosti suvlarini o‘z ichiga oladi.
Suv muhitida yashovchi organizmlar gidrobiontlar (yunoncha «hydor» - suv, «bios» - hayot) deyiladi.
Yashash muhiti sifatida suv bir qancha xususiyatlarga ega. Suv yuqori zichlik, shaffoflik, katta issiqlik sig‘imi va issiqlik o‘tkazuvchanlik, muzlagan- da kengayish kabi xususiyatlar bilan bir qatorda, kislorod miqdorining nisbatan kamligi, yorug‘likni kam o‘tkazishi bilan ham xarakterlanadi. Suv harakatchan, ya’ni oquvchan muhit. Uning harakatlanishi natijasida suv muhitida yashaydigan organizmlar kislorod va oziq moddalar bilan ta’minlanadi. Suv havzasining barcha qismi bo‘ylab harorat deyarli bir xil taqsimlanadi.
Katta issiqlik sig‘imiga egaligi va issiqlikni o‘tkazuvchanligi tufayli quruqlik muhitiga nisbatan suv muhitida harorat kam darajada o‘zgaradi. Havo harorati 10°C ga ko‘tarilganda, suv harorati faqat 1°C ga ko‘tariladi. Suv qa’rida harorat nisbatan doimiy, +4°C atrofida bo‘ladi. Suv havzasining eng yuza qismida sutkalik va mavsumiy harorat o‘zgarishi 0 dan +36°C gacha bo‘lishi mumkin.
Suvning zichligi katta (havodan 700 marta yuqori) bo‘lgani uchun suv muhitida yashaydigan organizmlar uchun u tayanch vazifasini bajaradi. Bir hujayrali hayvonlar, suvo‘tlar, meduzalar, mayda qisqichbaqasimonlar tanasidagi turli o‘simtalar suv bilan ta’sirlashish yuzasini oshiradi va ularning suzuvchanligini ta’minlaydi. Baliqlarning suv yuzasiga ko‘tarilishi, suvning tubiga tushishi, yoki suvning ma’lum qatlamida muallaq turishi suzgich pufagi bilan bog‘liq. Suvda faol harakatlanuvchi hayvonlar tanasi suyri shaklda bo‘lgani va maxsus suzgichlarga egaligi tufayli suvning qarshiligini oson yenga oladilar.
Suv muhitida yorug‘lik havoga nisbatan kam. Quyosh nurining bir qismi suv yuzasidan qaytariladi, bir qismi esa suvga yutiladi.