Idrok haqida tushuncha, idrokning nerv-fiziologik asoslari, idrokning murakkabligi

Idrokda kuzatish va kuzatuvchanlik, idrokning xossalari.

Borliqdagi narsa va hodisalarning yashash shakli, uzluksiz ravishda harakatda bo`lishi, muayyan obektiv vaqt birligida hukm surishi inson ongida bevosita inikos qilinadi. Odatda inson tomonidan vaqtni idrok qilish, asosan ruhiy hodisalar, holatlar, vaziyatlar, xususiyatlarning o`zaro o`rin almashinuvi tufayli namoyon bo`ladi va o`ziga xos tuzilishi bilan mazkur jarayonning boshqa shakllaridan farq qilib turadi.

Idrok jarayonida uning fenomenlari muayyan hodisalarni aks ettirishda ishtirok etadi, in’ikosning turlicha aniqlikda namoyon bo`lishi mumkinligi to`g`risida ma’lumot beradi. Ular jahon psixologiyasi fanida gallyutsinatsiya ya’ny yo`q narsalarning ko`rinishi, eshitilishi, sezilishi, illyuziya, adashish, yanglishish degan ma’noni bildiradi, attraktsiya o`ziga tortish, mahliyo etish, tushunchalar orqali nomlanadi.

Yaqqol voqealikdagi narsa va hodisalarning tana a’zolarini qabul qilish analizatorlariga bevosita ta’sir etmasdan inson ongida turli obrazlarning yani ovozlarning eshitilishi, sharpalarniig sezilishi xayolan, fikran paydo bo`lishidan iborat idrokning psixopatologik hodisasiga gallyutsinatsiya deyiladi.

Gallyutsinatsiya hodisasi muvaqqat ruhiy xastalikning alomati bo`lib, ba’zan qo`rqinch hissi mahsuli hisoblanib, bosh miya katta yarim sharlari qobig`idagi qo`zg`alish jarayonlarining nuqsonli, sust harakati natijasida, goho asab tizimining zaharlanishi, zaiflashuvi, haddan tashqari toliqishi tufayli yuzaga kelish mumkin.

Bizningcha, gallyutsinatsiya hodisasi bir necha xil ko`rinishga ega bo`lishi mumkin ularning eng asosiylari quyidagilardan iboratdir:

a)yo`q narsalarning ko`zga ko`rinishi;

b) u yoki bu ovozlar, tovushlar, kuylar eshitilishi;

v) yo`q sharpalar, hidlar sezilishi kabilar.

Illyuziya hissiy a’zolarimizga bevosita ta’sir etib turgan narsa va xodisalarning noto`g`ri idrok qilishdan iborat jarayonning noyob hodisasidir.

Ba’zan psixologiya fanida noto`g`ri idrok qilishga olib keluvchi qo`zg`atuvchilar konfiguratsiyasining o`zi ham illyuziya deb ataladi. Tasvirlar yorug` fonda qora fonga nisbatan qoraroq tuyuladi, ya’ni holat mahsuli deyiladi.

Kontrast frantsuzcha keskin qarama-qarshilik demakdir, boshqacha so`z bilan aytganda yorug`lik bilan fon o`rtasidagi munosabat ifodasidir. «Fon» tushunchasi asos, negiz ma’nosini bildiradi.

Aksariyat illyuziyalar ko`rinadigan harakatlar bilan bog`liqdir,

a) qorong`ilikda harakatsiz yorug`lik manbaidan nurlarning tartibsiz tarqalishi;

b) fazoviy jihatdai yaqin joylashgan ikki harakatsiz stimulning tez sur’atlar bilan

namoyon etib turish harakat taassurotini vujudga keltiradi;

v) harakatsiz obektni uni qurshab turgan fonga qarama-qarshi yo`nalishga qo`yish harakat tuyg`usini paydo qiladi.

Attraktsiya insonni o`zi bilan o`zga o`rtasidagi munosabatda namoyon bo`lib, o`ziga maxliyo qilish, qalbni «jiz» ettirishdan iborat, ongsizlikka taalluqli insonni inson tomonidan idrok qilish hodisasidir.

Bu hodisa bir qancha manbalar, qo`zg`atuvchilar, motivlar ta’sirida vujudga keladi, jumladan:

1) dastlabki tashqi ko`rinish, istarasining issiqligi;

2) subektga nisbatan rishtasiz bog`lanib qolishlik, ongsizlik darajasidagi anglashilmagan ichki noaniq moyillik;

3) shaxslarning xarakteridagi o`xshashlikning mavjudligi;

4.sheriklarning muomala maromidagi yaqinlik va boshqalar.