Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 122
yaqiyn talab etadigan narsani bilmasam, uni talab etishga ham qodir bo‘lmayman-ku,
deb aytsang, javob bunday. Bilgilki, anbiyolar (solavatullohi va salamuhu alayhim)
boshidan-oxirigacha keltirgan narsalarning barchasi yaqiynning o‘zanlaridandir. Albatta,
yaqiyn xos ma’rifatdan iborat va shariatlar keltirgan ma’lumotlarga taalluqlidir. Ularni
sanashni tama’ etmaymiz, lekin ulardan ba’zilariga, ya’ni, asosiylariga ishora qilamiz.
Ulardan biri tavhiddir. Tavhid hamma ashyolarni Musabbibul asbobdan ko‘rish,
vositalarga e’tibor bermaslik, balki ularni hukmga haqsiz va musaxxar (bo‘ysunuvchi)
bilishdir. Mana shuni tasdiqlagan kishi muvqin, ya’ni, iymonlidir. Agar iymon bilan birga
qalbida shakning imkonini ixtiyor etsa, u bir ma’nodagi muvqindir. Agar iymon bilan
birga qalbida nafsidan vositalarga nafratni ketkizadigan, ulardan rozi bo‘lib, tashakkur
aytadigan bir kayfiyat g‘olib kelsa, vositalarni Mun’im (in’om etuvchi zot – Alloh)
huzuridagi qalam va qo‘l kabi musaxxar va sababchi deb bilsa, u ikkinchi ma’nodagi
muvqin bo‘ladi. Bunisi sharafliroq va u birinchi yaqiynning samarasi, ruhi hamda
foydasidir. Quyosh, oy, yulduzlar, jamodot – jonsiz narsalar, nabotot, hayvonot va
barcha maxluqlar kotib qo‘lida biriktirilgan qalam kabi, Uning amriga musaxxardir.
Albatta, azaliy qudrat hamma narsaning masdaridir. Qalbini tavakkul, rozilik va taslim
bo‘lish kayfiyati egallagan kishi, g‘azab, yovuzlik, hasad va yomon xulqdan pok
muvqinga aylanadi.
Yaqiynning o‘zanlaridan yana biri Alloh subhonahuning rizqqa kafil ekaniga ishonchdir.
Alloh taolo shunday degan:
«O‘rmalagan narsa borki, barchasining rizqi Allohning zimmasidadir» (Hud
surasi, 6-oyat). Rizq, albatta kelishiga, unga taqdir qilingan narsa u tomon haydalishiga
yaqiyni bo‘lsa, bu kayfiyat qalbida qanchalik g‘olib kelsa, talabni shunchalik chiroyli
qiladi. Hirsi, ishtahasi va yo‘qotganiga taassufi kuchaymaydi.
Bu yaqiyn, shuningdek, bir qancha toat va mahmud axloqlarni keltirib chiqaradi.
O‘zanlardan yana biri qalbda «Bas, kim (hayoti dunyodalik paytida) zarra