Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 95
uchun men qo‘rqqan narsaning eng qo‘rqinchlisi ilmli munofiqdir», deganlar. «Ilmli
munofiq qanday bo‘ladi?» deb so‘rashganda, u zot (r.a.): «Tilda olim, qalb va amalda
johil», deb javob berganlar.
Hasan Basriy (r.a.) aytadilarki: «Olimlarning ilmini, hakimlarning hikmatini o‘rganib,
amalda esi pastlar yo‘lida yuruvchilardan bo‘lma».
Bir kishi Abu Hurayraga (r.a.): «Men ilm o‘rganishni xohlayman, lekin uni zoe’ qilishdan
qo‘rqaman”, deganida, u kishi (r.a.): «Ilm o‘rganishni tark qilish uning zoe’ bo‘lishi
uchun kifoyadir», dedilar.
Ibrohim ibn Uyaynadan (r.a.): «Odamlar ichida eng ko‘p pushaymon bo‘luvchisi kim?»
deb so‘rashganda, u kishi: «Dunyoda qadriga yetmaydigan odamga yaxshilik qilgan
kishi, o‘lim vaqtida ilmiga amal qilmagan olim», dedilar.
Xalil ibn Ahmad (r.a.) shunday deganlar: «Odamlar to‘rt xil bo‘ladi:
1. Biladigan va bilishini ham biladigan kishi. U olimdir, unga ergashinglar.
2. Biladi, lekin bilishini bilmaydigan kishi. U uyqudadir, uni uyg‘otib qo‘yinglar.
3. Bilmaydigan va bilmasligini biladigan kishi. U yo‘l qidiruvchidir, uni yo‘lga solinglar.
4. Bilmaydigan va bilmasligini ham bilmaydigan kishi. U johildir, undan qochinglar».
Sufyon Savriy (r.a.) aytadilar: «Ilm amalni chorlaydi. Agar u (amal) javob bersa (ya’ni,
kelsa), yaxshi. Aks holda ilmning o‘zi ham ketib qoladi».
Ibn Muborak (r.a.) aytadilar: «Kishi modomiki ilm izlab yurgan ekan, u olimdir. Qachon
o‘zini olim bo‘ldim deb o‘ylasa, johil bo‘lib qoladi».
Fuzayl ibn Iyoz (r.a.) aytadilar: «Men uch kishiga achinaman: bir qavmning xor bo‘lgan
raisiga, qavmning faqir bo‘lib qolgan boyiga va dunyoning o‘yinchog‘i bo‘lib qolgan
olimga».
Hasan Basriy (r.a.) aytadilar: «Olimlarning jazosi qalblarining o‘lishidir. Qalbning o‘limi
esa, oxirat amali bilan dunyo talab qilishdir».
Bir shoir shunday ma’noda aytgan ekan: «Hidoyat evaziga zalolat sotib olganlarga
ajablanaman. Kim dini evaziga dunyoni sotib olsa, yanada ko‘proq ajablanarlidir. Bu
ikkalasidan ham ajablanarlirog‘i dinini birovning dunyosi uchun sotgan kishidir. Zero,
bu ish ikkalasidan ham ajabroqdir».
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Albatta, olim shunday azob bilan
azoblanadiki, azobining qattiqligidan do‘zax ahllari uning atrofini aylanadilar». Bu so‘zlari
bilan u zot (sollallohu alayhi vasallam) buzg‘unchi olimni iroda qildilar.
Usoma ibn Zayd (r.a.) aytadilar: «Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) shunday
deganlarini eshitganman: «Qiyomat kuni bir olim keltirilib, do‘zaxga tashlanadi. Shunda
ichak-chavog‘i chiqib ketadi va eshak tegirmon toshi atrofida aylangani kabi, u (olim)
ham o‘sha joyda aylanib turaveradi. Shunda do‘zax ahllari uning atrofini o‘rab olib:
«Senga nima bo‘ldi?» deb so‘rashadi. U: «Yaxshilikka buyurib, o‘zim qilmas edim,
yomonlikdan qaytarib, o‘zim qilar edim», deb javob beradi».143
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi 96
Olim kishining gunohiga oladigan azobi bir necha barobar bo‘ladi. Chunki u bilib turib
osiylik qildi. Shuning uchun ham Alloh taolo aytadi: