Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 91
berish hurmat pardasini yirtib, ustozga qarshi chiqishga jur’at paydo qiladi hamda
qaysarlikka bo‘lgan maylini qo‘zg‘atadi. Zero, barcha muallimlar murshidi bo‘lgan zot
(sollallohu alayhi vasallam): «Agar odamlar go‘ngni titishdan qaytarilsalar, albatta, uni
titadilar hamda unda bir narsa bordirki, biz undan qaytarildik, deydilar»,133 deb
marhamat qilganlar.
Bu borada senga tanbeh bo‘ladigan misol Odam bilan Havo va ularga man’ qilingan
narsa haqidagi qissadir. Bu misollarni senga shunchaki emas, balki ibrat olishing,
g‘aflatdan uyg‘onishing uchun keltirdim.
Va yana ta’riz yo‘li bilan tarbiya berish fazilatli nafslar va zakovatli zehnlarni so‘zning
ma’nosini chaqib olishga undaydi. Natijada, bu so‘zning ma’nosi qo‘lim yetmaydigan
narsa emas, deb uni bilishga rag‘bat qiladi, anglaganida esa, xursand bo‘ladi.
133. Alboniy zaif degan.
Beshinchi vazifa: Ilmlardan ba’zilarini o‘rganayotgan talabaga boshqa ilmlarni yomon
ko‘rsatmaslik lozim. Masalan, til muallimi fiqh ilmini yomon ko‘rsatishga odatlangan, fiqh
muallimi esa, hadis va tafsir ilmini: «U faqat naql qilish va eshitishdan iborat. Bunday
qilish esa, kampirlarning ishi va unda qo‘lga tegishli narsa yo‘qdir», deb kamsitadi.
Kalom muallimi fiqhdan nafratlantirib: «Bu ilm far’iydir, u xotinlarning hayzi haqidagi
so‘zlar to‘plamidan iborat. Rahmonning sifatlari haqidagi kalom ilmi qaerda¬¬¬¬-yu bu
qaerda?» deydi.
Mana shu narsa muallimlar uchun eng yomon axloqdir, undan saqlanish lozim. Balki bir
ilmga mutaxassis bo‘lgan muallim talabalar uchun boshqa ilmlarning ta’lim yo‘llarini ham
ochib berishi lozim. Agar u bir necha ilmlardan ta’lim bersa, o‘quvchining bir ilmdan
ikkinchisiga o‘tishida bosqichlarga rioya qilsin.
Oltinchi vazifa: Talabaga ilmni uning fahm-farosati ko‘tarishiga qarab berish lozim. Aqli
yetmagan narsani o‘rganmasinki, uni ilmdan nafratlantirib qo‘yadi yoki aqlini
chalkashtirib yuboradi. Bu borada bashariyatning sayyidi bo‘lgan zotga (sollallohu alayhi
vasallam) ergashish lozimdirki, u zot (sollallohu alayhi vasallam): «Biz payg‘ambarlar
jamoasi odamlarni o‘z o‘rinlariga qo‘yishga va ularning aqllari yetadigan miqdorda
gapirishga buyurilganmiz»,134 deganlar.
Bas, qachonki talabaning haqiqatni anglashga yuzlanganini bilsa, unga haqiqatni
sochsin. Zero, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Bir qavmga ularning aqllari
yetmagan biror so‘zni gapirgan kishi ularning ba’zilari uchun fitnaga sabab bo‘ladi»,
deganlar.
Hazrat Ali (r.a.) ko‘ksiga ishora qilaturib, aytganlar: «Albatta, mana bu yerda juda ko‘p
ilm bor, koshkiydi unga munosib tolib topolsam». Naqadar to‘g‘ri so‘zlaganlar. Chunki
yaxshilarning qalbi sirlarning qabridir.
Olim kishi barcha bilgan narsalarini har kimga ham oshkor qilavermasligi lozim. Bu so‘z
talaba o‘sha ilmni tushunadigan, lekin undan foydalanishga loyiq bo‘lmagan holatda
tegishlidir. Endi u tushunmaydigan ilmlarni oshkor qilish qanday bo‘lar ekan?!
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy