Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 24
3) tasarruf o‘rnining e’tibori bilan bilinadi. Zargarlik ko‘nchilikdan afzaldir, chunki
zargarning ish o‘rni oltin, teri oshlovchining ishi o‘lgan hayvonning terisi ustidadir.
Shubhasiz, oxirat yo‘lining fiqhi bo‘lgan diniy ilmlar yetuk aql va sof zakovat bilan qo‘lga
kiritiladi. Aql insoniy sifatlarning eng ulug‘i va sharaflisidir. Buning bayoni keyinroq
keladi. Zero, aql bilan Allohning omonati qabul qilinadi, Uning roziligiga erishiladi.
Ilmning umumiy manfaatlari xususida hech qanday shubha yo‘q. U oxirat saodatini
qozontiradi. Ilmning ulug‘ligi hech kimga maxfiy emas, chunki muallim kishilarning qalbi
va ruhiga ta’sir o‘tkazib, ularni boshqaradi. Yer yuzidagi mavjudotlarning eng sharaflisi
inson bo‘lsa, undagi eng ulug‘ va aziz javhar qalbdir. Muallim shu qalbni kamolga
yetkazish, unga jilo berish, uni polash va Allohga yaqin bo‘lishga chorlash bilan
mashg‘uldir.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, ilm o‘rgatish bir jihatdan Allohga ibodat bo‘lsa, ikkinchi
jihatdan Allohga xalifa-vakil bo‘lishdir. Alloh xalifasi bo‘lgani uchun olimning qalbiga
O‘zining xos sifati bo‘lmish ilmni beradi. Olim Allohning eng qimmatbaho xazinasiga
xazinachi demakdir. Bu xazinaga muhtoj bo‘lgan har qanday kishiga undan ulashish,
ehson qilish huquqi muallimga berilgan.
Alloh taologa yaqinlik hosil qilishda va jannatga yetaklashda banda bilan Allohning
orasida vositachi bo‘lishdan-da ulug‘ martaba bo‘lishi mumkinmi?! Alloh taolo fazlu
karami bilan bizni shunday ulug‘ vositachilar jumlasidan aylasin. Barcha
payg‘ambarlarga Uning salotu salomi bo‘lsin.
Ikkinchi bob
Mahmud va mazmum ilm, ularning qism va hukmlari haqida
Bu bobda o‘rganish farzi ayn va farzi kifoya ilmlar, din ilmida kalom va fiqhning tutgan
o‘rni, oxirat ilmining afzalligi haqida so‘z yuritiladi.
Farzi ayn, ya’ni, har bir musulmon uchun o‘rganish shart bo‘lgan ilmlar haqida
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) shunday marhamat qiladilar: «Ilm talab
qilish (o‘rganish) har bir musulmonga farzdir».
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) yana aytadilar: «Ilmni Chinda bo‘lsa ham
o‘rganinglar».
Har bir musulmon kishi bilishi farz bo‘lgan ilmlar haqida ulamolar turlicha fikr
bildirganlar. Ularni batafsil aytib o‘tirmasdan, quyidagicha xulosa qilamiz: Har bir guruh,
firqa o‘ziga tegishli ilmni o‘rganishni farzi ayn deb qabul qilgan.
Mutakallimlar, kalom ilmi farzi ayn, zero, u bilan tavhid, Allohning zoti va sifatlari
o‘rganiladi, deydilar.
Fuqaholar fiqh ilmini farzi ayn bilishadi. Zero, fiqh bilan ibodatlar, haromu halol va
boshqa muammolardagi harom-halol ham bilinadi, deydilar.
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy