Ihyou ulumid-din

«Odamlarni yaxshilikka buyurasizlar-u, o‘zlaringizni unutasizlarmi?» (Baqara
surasi, 44-oyat).
Shuning uchun olimning gunoh qilgandagi yuki johilning yukidan ko‘proq bo‘ladi. Zero,
uning yo‘ldan toyishi bilan ko‘plab odamlar ham toyiladilar va unga ergashib ketadilar.
Kimki yomon bir odatni joriy qilsa, unga o‘sha ishning gunohi va uni qilgan barcha
odamlarning gunohi yoziladi. Shuning uchun Hazrati Ali (r.a.): «Mening belimni ikki toifa
sindirdi: ilmga amal qilmagan olim va ibodatga sho‘ng‘igan johil. Chunki johil odamlarni
ibodati bilan aldaydi, olim esa ilmiga amal qilmaslik bilan», deganlar.
Alloh bilguvchiroqdir.
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi 94
Oltinchi bob
Ilmning ofatlari hamda oxirat olimlari va yomon olimlarning alomatlari
Ilm va ulamo fazilati borasida vorid bo‘lgan oyat va hadislarni zikr qilib o‘tdik. Yomon
olimlar haqida ham qo‘rqinchli xabarlar kelganki, ularning qiyomat kunida eng og‘ir
azobga duchor bo‘lishlariga dalolat qiladi. Navbatdagi muhim vazifalardan biri dunyo
olimlari va oxirat olimlari o‘rtasini ajratuvchi alomatlarni yaxshi bilib olishdir.
Dunyo olimlari deganda ilmdan maqsadlari dunyo bilan ne’matlanish hamda dunyo
ahllari oldida obro‘ va maqomga erishish bo‘lgan yomon olimlarni nazarda tutdik. Zero,
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Odamlarning qiyomat kunida eng og‘ir
azoblanadigani Alloh taolo ilmidan o‘ziga manfaat bermagan olimdir», deganlar.
Yana aytadilar: «Hech bir kishi ilmiga amal qilmagunicha olim bo‘lolmaydi».136
Yana marhamat qiladilar: «Ilm ikki xildir: Tildagi ilm, u maxluqotlariga qarshi Alloh
taoloning hujjatidir. Qalbdagi ilm, bu manfaatli ilmdir».137
136. Ibn Hibbon va Bayhaqiylar Abu Dardodan mavquf holda rivoyat qilishgan.
137. Termiziy va Ibn Abdulbar mursal holda, sahih isnod ila rivoyat qilishgan.
Yana shunday deydilar: «Oxir zamonda johil obidlar va fosiq olimlar paydo bo‘ladi».138
Yana aytadilar: «Olimlarni lol qoldirish, esi pastlar bilan munozara qilish va odamlarning
nazarini o‘zingga jalb qilish uchun ilm o‘rganma. Kim shunday qilsa, joyi
jahannamdadir».139
Yana aytadilar: «Kim o‘zidagi ilmni yashirsa, Alloh taolo uni olovdan bo‘lgan yugan bilan
yuganlaydi».
Yana: «Sizlar uchun Dajjoldan ko‘ra boshqa birisidan qo‘rqaman», deganlarida,
sahobalar: «U kim?» deb so‘rashdi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Zalolatga
boshlovchi peshvolar (olimlar)»,140 dedilar.
Yana aytganlarki: «Kimning ilmi ziyodalashsa-yu, hidoyati ziyodalashmasa, faqat
Allohdan uzoqlashadi, xolos».141
138. Hokim Anasdan (r.a.) rivoyat qilgan, zaif.
139. Ibn Moja Jobirdan (r.a.) sahih isnod ila rivoyat qilgan.
140. Imom Ahmad Abu Zarrdan (r.a.) yaxshi isnodila rivoyat qilgan.
141. Abu Mansur Daylamiy «Musnadul firdavs» kitobida Alidan (r.a.) zaif isnod ila rivoyat qilgan.
Iso (a.s.) shunday degan ekanlar: «O‘zingiz yo‘l qidirganlar bilan turganingiz holda,
qachongacha to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatasizlar?»
Mazkur va boshqa ko‘plab xabarlar ilmning xatarlari buyukligiga dalolat qiladi. Demak,
olim yo abadiy halokatga, yo abadiy saodatga duch keluvchidir. Agar inson ilmga
sho‘ng‘ish bilan saodat topa olmagan bo‘lsa, salomatlikdan mahrum bo‘ladi.
Bu mavzuda hikmatli so‘zlar ham juda ko‘p. Jumladan, Hazrati Umar (r.a.): «Bu ummat
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy