Ii. Asosiy qism Soliq nazorati tushunchasi va ahamiyati

Soliq monitoringi
Soliq monitoringi doirasida soliq organlari soliq to'lovchining real soliq bazasini belgilaydi, shuningdek, moliya-xo'jalik faoliyatida qo'llaniladigan bozor narxlarini tekshirish orqali transfert narxlari belgilanishi ustidan nazoratni amalga oshiradi.
Soliq monitoringi turlari:
· yirik soliq toʻlovchilar
– tijorat tashkilotlari,
davlat korxonalari bundan mustasno, eng koʻp yillik jami daromadga ega boʻlgan korxonalarning monitoringi tekshiriladi;
Yirik soliq to‘lovchilarni monitoring qilish uchun soliq to‘lovchilarni tanlashning ma’lum mezonlari mavjud. Eng avvalo, soliq davri oxiridagi asosiy vositalarning qiymat balansi oylik hisob-kitob ko‘rsatkichining kamida 325 000 baravarini tashkil etuvchi va xodimlar soni kamida 250 kishi bo‘lgan korxonalar tanlanadi. So‘ngra yuqoridagi mezonlarga javob beradigan soliq to‘lovchilar orasidan tuzatishlarsiz eng yuqori umumiy yillik daromadga ega bo‘lgan dastlabki uch yuzta yirik soliq to‘lovchi tanlab olinadi.
Yuqoridagi mezonlarga rioya etilishidan qat’i nazar, yirik soliq to‘lovchilar monitoringi yer qa’ridan foydalanuvchilar va (yoki) operatorlar hamda to‘lanadigan soliqlarning yillik miqdori oylik hisob-kitob ko‘rsatkichining kamida 2 000 000 baravarini tashkil etuvchi soliq to‘lovchilarning ma’lum doirasiga ham tegishlidir.
Soliq to'lovchi 30 kun ichida soliq organining monitoring o'tkazishda zarur bo'lgan hujjatlar, yozma tushuntirishlar va moliyaviy hisobotlarni taqdim etish to'g'risidagi talabini bajarishi shart.
Agar qonunbuzarliklar aniqlansa, soliq organi bu haqda soliq to'lovchini xabardor qiladi, u o'z navbatida 15 kun ichida yozma tushuntirish berishga majburdir.
Soliq organi taqdim etilgan yozma tushuntirish bilan rozi bo'lmasligi va soliq to'lovchini qo'shimcha hujjatlar va tushuntirishlar taqdim etgan holda masalalarni muhokama qilishni taklif qilishi mumkin.
Monitoring natijalarini ko'rib chiqish natijasi soliq organi tomonidan 2 ish kuni ichida soliq to'lovchiga yuboriladigan asoslantirilgan qaror chiqarishdir.
Soliq to'lovchi qaror bilan kelishilganligi to'g'risida qaror qabul qilingan kundan boshlab 5 kun ichida bildirishnoma taqdim etadi.
· Gorizontal monitoring – soliq organi va soliq to‘lovchi o‘rtasida hamkorlik, ishonch, qonuniylik, shaffoflik, kengaytirilgan axborot hamkorligi tamoyillari asosida axborot va hujjatlar almashinuvi.
Gorizontal monitoring vakolatli organ va soliq to‘lovchi o‘rtasida axborot va hujjatlar almashinuvini nazarda tutadi, bu quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
hamkorlik;
oqilona ishonch;
qonuniylik;
shaffoflik;
kengaytirilgan axborot o'zaro ta'siri.
Gorizontal monitoring o'z daromadlarini yashirmasdan va soliq xavfini o'z-o'zidan kamaytirmasdan soliqlarni to'g'ri to'lashni xohlaydigan soliq to'lovchilar bilan soliq to'lovchilarga xarajatlarni minimallashtirish bilan birga soliq olishni xohlaydigan davlat o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning bir usuli sifatida.
Gorizontal monitoring vakolatli organ bilan shartnoma tuzilgandan keyin amalga oshiriladi. Ushbu shartnomani tuzishi mumkin bo'lgan soliq to'lovchilarning toifalari vakolatli organ tomonidan belgilanadi. Gorizontal monitoring shartnoma imzolangan yildan keyin 1 yanvardan boshlanadi va uzaytirish imkoniyati bilan uch yilga davom etadi va shu davrdan boshlab soliq to‘lovchi yirik soliq to‘lovchilar tomonidan monitoring qilinmaydi.
Gorizontal monitoring o'tkaziladigan soliq to'lovchi, agar u gorizontal monitoring natijalari bo'yicha bildirishnomaga rozi bo'lsa va u ustidan sudga shikoyat qilmasa, ma'muriy javobgarlikka tortilmaydi. Soliq to'lovchi gorizontal nazorat ostida bo'lgan davrda soliq tekshiruvi natijasida huquqbuzarlik aniqlangan taqdirda ham ma'muriy javobgarlik yuzaga kelmaydi.