Ii б о б «шажараи турк»да тарихий вокеалар тасвири ва унинг бадийй хусусиятлари


Download 64.07 Kb.
bet4/6
Sana16.06.2023
Hajmi64.07 Kb.
#1516382
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
41-69

Халк ораевда вайдо булган урф-одатнинг (яъни туздан фойдаланиш одатининг) вайдо булиши берилган булса, сунгра то дозирги куиларга кахар халкимиз орасида цхлланиб келинаетгак «туддиз-туддиз» расмрусумларининг туддиз мугул хонидан келиб чидиш тарихи баён этилади. Биз тарихий вокеалариинг афсона ва ривоятлар билан доришиб кетган долда берилишини назардак утказар эканмиз, Абулгозининг уруг номларининг келиб чидиши этимологиясини хам мана тхтарзда асослашга интилганини курамиз. Мхгул хонлари дукмронлик килган дудудлардаги жуда кхп уругларнинг номи маъносини беришда жуда куп афсоналар берилган булса хам биз улардан баъзилари устида тухталиб хтмодчимиз.
Асарда муаллиф куп уругларни эл деб тавсия этади. Бир-бирларй билан ораси бузилиб кетган хариндошлардан уйгур элининг юзага келиши дадидаги афеона дицдатга моликдир. Ана шхуслуб, яъни тарихий вокеалар баенида афсона ва ривоятларнинг доришид холла берилнши то XVII аср тарихий вокеаларининг баёнига кахар давом этади. XVII аср вокеаларн баёнига келиб, тасвир услуби узгаради, яъни тарихий вокеалар баёнини афсона ва ривоятлар урнини бевосита булиб утгая тарихий вокеа-додисалар тасвири эгаллайди. Муаллиф афсонавнй, мифологии, ярим афсонавий, диний, тарихий шахслар циёфаларини каламга олганда хам уларни датъиян икки гурудга булади. Уз идеалига мос тушганларни улуглайди. Баъзи соф тарихий шахслар диефаларини яратганда холис нудтаи назарда туради. Улар циёфаларидаги яхши ва ёмон томонларни бир бутунликда олиб курсатади. Асарнинг дастлабки. бобларида халк афсоналари тасвири тарихий вокеаларга нисбатан устунлик килган булса, кейинчалик тарихий вокеаларнинг афсона ва ривоятлар билан


47




цоригпнц холда берилишида тарихий факт ва далилларппнг аста-секин салмохли урин згаллай борганини кхрамиз.
Лсарнинг саккизинчи-тухцизничи боблари конкрет вокеа ва материалларга асосланган. Энди муаллиф фольклор ва тарихий манбалардан фойдаланишдан воз кечиб, уз кузи бнлан курган, Узи иштирок этган ёхуд ота-оналари, ака-укалари, цариндош-уруглари билан боглик саргузаштларни баён килишга киришади. Бундай тарихий вокеалардан бири сифатида «]\ожимхоннинг зикри» вокеасини курсатиб утиш мумкин. Муаллиф бутарихий вокеа баёнида Хожимхоннннг ёшлик йиллари, авлод-аждодлари, тахтга чициш тарихи, Абдуллахон ва унинг ота-инилари билан тож-тахт талашишларини зикр хилади.
Абулгози XVII асрга оид бошка тарихий вокеаларнинг баёнини берар экан, Уз синфий манфаатларини унутмайди. Хгарчи асарнинг' дастлабки сахифалари_дан то сунгги сахифаларига кахар тарихий вокеаларга холис муносабатда булишга интилиб, халк отзаки ижодиёти материалларига, афсоналарга, тарихий манбаларга нихоятда эхтиёткорлик ва хурмат билан ёндашса-да, айрим тарихий шахслар ва фактларни шархлашда Узининг синфий йУлидан четга чихолмайди. Чунки хузи хам феодал булгани учун Чингизхонни куп Уринларда идеаллаштиради, ?;атто унинг босцинчилигини хам цораламайди. Лекин Абулгози узининг ёшлик йилларидаги саргузаштларини тасвирлар экан, ота ва 1 акалари уртасидаги тож-тахт учун юз берган хунрезлик урушларини з(ам, Узининг жанглардаги ютук, ва матлубиятларини хам, цочокликда юрган йидларини ва буйиллардаги дУст ва душманларини \ам очиьройдин тасвирлайди. Биз асарни Ухир эканмиз, Абулвозининг Хабаш ва Элюаре султон -номли уз акаларига царши, отаси тарафида туриб жанг ткилганини хам, ёв голиб келгач, хочганини хам, энгагидан Уц еб, суяклари пора-пора булганини хам, улим холатидан базур цутулиб, бир 1$анча вакт хувтинда яшаганини хам билиб оламнз. «Абулгозининг 20 ёшидан то 23 ёшигача бошидап Утказганининг зикри» сарлавхаси остида бернлгап вокеалар тасвирида ана шххолислик яццол кУзг<| ташланиб туради.
Аднб уч йиллик вокеалар тафсилотини баён 1;илар дшп, узи билан 1хУл остидаги кишилар уртасида юз




берган зиддиятларнн хам очих-ойдин ифодалайди. Бузпизодларда Абулгози Баходирхон тарихий вокеаларни буямай, аник баён этади: «Виз йигирма ёшимизда эрдук. Келур йил сичхон Йили куз экинин олгандин сунг барча халк Асфандиерхонни бориб курмакликни муносиб курдилар. Мухаммад Шариф султон бирлан Ххшулиб, отланур булганда бир кеча Шариф Мухаммадни уч яхши кишиси бирлан узумнинг икки яхши кишимни чадирдим. Тади айтдим, энди борамиз. Сизлар не айтасизлар. Барчалари бормодни муносиб курди­лар. Асфандиёрхондан хеч дурцунчингиз борму?— теб сурадум. Иуд, тедилар. Мен айтдим, сизлар шарт цилинг кишига айтмасликка, мен кунглимга келганнн айтайин, онт ичдилар. Мен айтдим, Асфандиёрхон юрт олгали бир йил булди. Кардан келган туркманларнинг яхшиларин не учун рухсат бермай садлаб турур. Албатта онларга килган бир ваъдасн бор. Бнз борган сунг Узбек,ни дирар. Иложи не турур?—теб схрдилар эрса, айтдим, Асфандиёрхон датига биз бормасак. Хевадда турган узбекни дира билмас, бормагали.. Агар бормот­ни ххшатсангмз, Хевадга ядин етганда узбек ва туркман Асфандиёрхоннинг навкарларининг барчаси бизга Карши келурлар. Туркманни шул ерда дирали, Асфандиёрхоннинг олдина борали. Б’уйнимизиа фхта солиб, арз дилали: «туркман фикрсиз, кам адл халк; ва хам бизнинг бирлан дири душман. Анинг учун жонимиздин дурдтук. Та ди сиздин рухсатсиз бир ишни дилхук. Анда Шариф Мухаммад киноя юзиндин айтди: «Асфандиёрхонни хлтурали Абул₽ози акамни хон кутарали», ултурган кишиларнинг барчаси менинг с;?зумни ёмон курдилар. Шариф Мухаммаднинг схзин яхши курдилар. Уйгур халкиндин Курбон х°жи теганнинг угли хулмухаммад теган менинг оталицим эрди. Ул айтди: «Мундох сузни айтманг. Агар айтхудек булсангиз, Асфандиёрхонни кхрмакка келдук айтурмиз» («Шажараи турк», 170бет).
Буэпизодлар Абулгозининг тарихий вокеалар баёнида холис йул тутганлигига далилдир. Бирох хаР бир ижодкор хз даврининг фарзанди булганидек, Абулгози Хам Урта Осиёда феодал тузум инхирозга юз тута бошлаган даврнинг фарзанди эди. }хар ханДай муаллифнинг хам дунёхараши даври ижтнмоий тафаккури ва маданий савияси билан чамбарчас боглик 6Jлади. Бошхача дилнб айтганда, давр ижодкор дунёха4—15 49г




■рашида $чмас из долдиради. Шхтуфайли уша ижодкориииг яратган асарларида уз даври билан боглид булган айрим чекланганликлар содир булиши табиийдир. Абулгозининг «Шажараи турк» асари хам, албатта, бундан муетасно эмас.
Муаллиф тарихий воеваларни холис тасвирлашга хар данча уринмасин, унинг дунёхарашидаги заифлик хамда айрим иккиланишлар баъзи тарихий вокеалар тафсилотларини беришда муаллифни тарафбозлик йули томон тойдиради. Бунинг эса хзига хос тарихийсиёсий илдизлари ёки сабаблари мавжуддир.
Кучли марказлашган давлат тузиш, айрим майда хонликлар ва бекликлар Уртасидаги диргин урушларга бархам бериш, злхюртса осойишталкк бахш этншга интилиш Абулгозихон даври учун ижобий ахамиятга эга эди. «Хуллас, Абулгозихон шахслар, вокеа ва додисаларга Ja салтанати нудтаи назармдан ёндашиб бахо беради, узига маъдул хонларй ва амалдорларни мадтаб кхкларга кхтаради, ёдмаганлари устидак кулади. Асарнинг айрим уринларида халк кучига ишониш майлини издор этса хам, баъзан халкни назар-писанд дилмай камситади»1. Ёки котибларга берилган бахода хам ана шундай бир томонламаликни курамиз: «Котиблар деган бемурувват адмодлар,— деб ёзади у,— букитобнинг юзидан ул китобига битди. Андин бири уч ёки икки йил булурдур, худой билур, йигирма битилнб турур ва уттуз бир нусхага утказган сайин неча cj-зни галат дила-дила тамом тарихларнинг учдик бирин, балки ярмини галат килиб турурлар»... («Шажа­раи турк», 61-бет.)
Абулгози -хШажараи турк» китобида Угузхоннинг Турон, Эрон, хиндистон, Миер, Шом, Хитой каби давлатлар билан уруш олиб бориб, доимо унинг душини галаба дозонишини Угузхоннинг Татархон душинларини енгганликларини бир санъаткор сифатида баён этади: «Чурчит теган бир улуг юрт турур. Шахарлари ва кентларн Kjn. Хитойнинг Темир дозид тарафинда 6Jлур. Хинд ва тожик ани чин дерлар. Угузхон бориб Татарии чобти. Татар хони кхп черик бирлан урушти. Угузхон бости. Тадн лашкарларин дирди. Угузхоннинг лашкарининг холина ул чодли улук -мол тушдиким, юкламакка кулук озлид днлди. Бир яхши чибар киши


1 Абдуллаев В. А. Узбек адабнёти тарихи. Т,, 1964, 15-бет. 50




бор эди. Ул фикр хнлиб арабани ясади. Андин курмакча барча араба ясадилар. Молларини юклаб кайтдилар,. араба цанш£ от ь;уйдилар. Андин илгарц оти-да эрди, хзи-да йух эрди. Анинг учун ханид тедилар ким, юруганда данид-данид хилиб овоз дилур, ани ясаган кишнни цаннцли тедилар. Барча данндли эли ул кишининг углонлари турур» («Шажараи турк», 21-бет).
Умуман олганда, Абулвози тарихни билиш содасида узи яшаган даврда тенги йуд бир шахсдир. Хтуркий халклар тарихига оид афсона ва ривоятларни хам> машдур тарихчиларнинг китобларинй хам анча мукаммал Урганган ва уз салафларя анъаналарини рмвожлантириб, Уз сулоласининг ёзилмай колган тарихинн. ёзиб, уз авлодларига тудфа килган тарихнависдир.
«Абулгози уз асаринннг кенг тардалишннн таъминлаш ва таъсир кучини ошириш мадсадида 'мадол ва эртаклардан ижодий фойдаланади, бадиий тасвир воситаларини ишлатади. Буларнинг хаммаси «Шажараю турк»нинг маърифий ахамиятини оширади, содда жумлаларда харорат билан тасвирланган вокеа ва хотиралар кишнни Узига мафтун этади... Табиат манзараларини, жанг лавдаларини, дилич товуши, отнинг дупурлашн . ва кишиларнинг дайдиригини тасвирлаганда ишлатиладиган схзлар хам, бадиий ифода услуби хам китобуонни завдлантиради»5.
«Шажараи турк» узикинг ана шхжидатлари билан бошда тарих китобларидан фард килади. Абулгозининг тарихий манбаларидан энг ншончлиларини танлаб ола билиши, хар цандай уйдирмаларга берилиб кетмаЙх кхпинча холис йул тутиши унга шухрат келтирган булса, тарихий вокеалар баёнини образли жумлаларда бериши, бадиий тасвир воситаларидан унумли фойдалаяиши, тарихий ходисаларни афсона ва ривоятлар билан далхллашдаги мохирлиги, тарихий шахслар capгузаштларини китобуонларни мафтун дилувчи таъсирчан новеллалар шаклида ижод др!ла олиши муаллифнинг адиблик истеъдодини намойиш килган. Буларнинг барчаси г$шилиб, «Шажараи турк» соф тарихий асар булиб холмасдан, балки тарихий-адабий асар шаклини олганлигидан далолат беради.
«Шажараи турк»да тарихий вокеалар баёнининг бадиий инъикосида икки хил йхналишни кхриш мум-


1 Абдуллаев В. А. Узбек адабиёти тарихй. Т., 1964, 16-бег.


51




кин: биринчиси—уруш ва кабилалар, элу. элатлар хаётн тхгрисидаги бадиий лавхалар, иккинчися— тарихий шахсларнинг саргузаштлари ва фаолиятлари билан боглик булган тарихий вокеаларнинг бадиий тасвиридир. Бадиий тасвирдаги буикки йуналиш бир-бирини узлуксиз тулдириб боради, элхэлатларга тегишли бУлган бадиий лавхаларда уша элатларнинг касб-кори, турмуш тирикчилиги хам каламга олинган. Масалам, «Х°РЛУК элининг зикри» номли лавхада хуйидагича тасвирни учратамиз: «Х°РЛУК эли Мугулистонда Берк торларининг ичинда юрт килиб ултурдилар. Экин экарлар эрди ва моллари .уам булур эрди. Бир яхшисини подшох кутариб, ул Улса яна бирисини, ва куп эрмаслар эрди» («Шажараи турк», 32-бет).
Яна шуни хам алохида таъкидлашлозимкй, «Щажараи турк» асаринияг дастлабки сахифаларидаги элатларнинг турмуши хакидаги хар бир тарихий во* :j\ea тасвири уша элатларнинг турмушинй ёрдин буёхларда кУрсатувчи хикоялар харажасига ку'тарилгандир. Бунга мисол хилиб, «Уйгур элининг зикри», «Най­ман элининг зикри» «Жалоир элининг зикри» ва бошха жуда кхпгина шхтахлитдаги зикрларни курсатиб Утиш мумкин. «Урманхит элининг зикри»да «Буэлнинг юртлари цалин егочнинг ичинда турур. Анинг учун Урманхит от цуйдилар. Буларнинг юртлари циргиз вилоятина яхин булур... Булардан бошца Таки бир Урманхит отли эл булур. Иккисииинг бир-бирина д£еч хариндошлики булмас. Бкайта турганимиз уз олдина бир бошда эл турур. Таки бири мхгул, нукуз углонлариндин турур. Урман ичинда куп ултурган учун онларга хам Урманцит от цолиб турур»,— дейилган булса, («Шажараи турк», 34-бет), «Татар элининг зикри»да эртак услубини эслатадиган цуйидагича тасвирга дуч келамиз:
«Анинг оти цадимда ва бувактда хам машхур ту­рур. К,адим етмиш минг эвлик эрдилар. Кхп уруд эрдилар, Хар цайсиси фалон элмиз теб айтурлар эрди. ХаР ypyiyiapH бошца-бонца хар ерда ултурурлар. Аммо яхшилари ва купраки Хитойга ядия. Буюрнавур тегин ерда удтурурлар эрди. Хитой подшохларина итоат 1;илиб хизмат цилурлар эрди. Го?;-гох Хитой билан. ёв булурлар эрди. Анда Хитой подтоки лаижарлар юбориб, Ултуртиб ва чаптуртуб, Таки узига боцитурур эр­ди. Бир неча куп эллари Айцирамуран теган сувнинг


£2




ёдасинда $тлтурурлар эрди. Айдирамуран диргиз вилоятининг тушиндин уткандин сунг к?п сувлар' аига душулур, тади улуг сув булур. Тади бориб Ачи (Аму> тенгизига дуяр. Куйган еринда, тенгсиз ёдасинда бир> улуг шадр булур. Кентлари куп, кхчиб юруган моли, эли кхп. Иилдисининг барчаси ола, хзга ранг булмас. Ул шадрнинг отини Аладчин дерлар. Анииг ядинида кумуш кони булур. Ул элнинг дозони, табади ва оёги бар­часи кумушдин булур. Узбекнинг олали йилдили, олтунли ■учохли эл булур эрмиш тегани бутурур» («Шажараи турю», 34-35бетлар).
Муаллифнинг асаридаги тарихий вокеалар баёнини год «зикр», год «дикоя», год «достон» деб аташида хам «Шажараи турк»нинг бадиий услубига тегишли булган мулодазалар мавжудлигини вайдаб олиш мумкин. Гарчи муаллиф деярли сарлавдаларда зикр номини дулласа-да, вокеалар баени давомида уни ёки «дикоят» ёки «достон» деб атайди. Шубдасиз «дикоят» ва «достон» терминлари бууринда шартлидир. Виз тхшартлиликни унутмаган долда, тарихий вокеаларни дизихарли ва мародли баён этган додисалар баёни ёки эпизодларни, муаллиф айтганидек, «дикоя» термиии билан бердик. Мана, 341-садифадан бир мисол: «Туркманнинг бир нечаси раъият булиб мол берур эркандур ва бир нечаси ёв булуб эркандур. Раъиятчилигина на миддор мол берурин харор бермагандур. Год куп ва год оз берур эркандур. Тангрим буюрса Схфиёнхоннинг дикоятида туркманнинг молина харор берилганни айтдумиз турур»,— дейилади («Шажараи турк», 124-бет). Хади катан хам «Схфиёнхоннинг зикри» хийла пухта ишлангандир.
Абулвози уз асарининг оммалашиб кетишини истаб, китобининг таъсир кучини ошириш мадсадида тарихий вокеаларни жонли, таъсирчан пгаклда беришга, содда ва образли жумлаларда баён этишга интилади. Персонажлар фаолиятларини эса, бадиий асарлардаги сингари табиат манзаралари, чиройли ва нидоятда жонли чизилган пейзаж фонида беришга муваффад булган «Татар элининг зикри», «Схфиёнхоннинг зикри»ларидаги муаллиф нутдининг персонажларнинг узаро диалоглари билан муваффакиятли алмашиниб туриши, переонажлар нутдининг судловчи долати, ички дунёси,. мадсадини китобуонларга ошкор килиб туришн тари­хий вокеаларнинг тасвирига бадиий тус берган.


53.




«Шажараи турк»нинг дастлабки бобларида шахсларнинг дунёга келишлари, фаолиятлари хам купинча дфсонавий йуналишда, диний тусда берилади. Масадан,. «Угузхоннинг дунёга келганининг зикри» дуйидахича бошланади: «хорахоннинг улу₽ хотунидин бир хгли булди. Каркали ойдин ва кундин ортуд. Уч кечакундуз онасин эммади. хар неча ул углон онасининг. тушига кириб, айтур эрди: «Эй она, Мусулмон бУлгил. Агар мусулмон булмасанг улсам уларман, сенинг эмчагингни эммасманЬ—теб. Онаси углига диё билмади, ■тади Тангрининг борлнгина имон келтурди. Андан сунг ул j/глон эмчакни эмди. Онаси курган тушини ва му­сулмон булранини кишига айтмади, тади яшурди. Анинг учун ким турк халки Ефасдин Аланчахон замонигача мусулмон эрдилар, Аланчахон подшод булгандин сунг лалднинг боши ва моли куп булди. Давлатга эсардилар. Тади Тангрини унутдилар ва барча эл кофир булдилар. Цорахон замонида кофирликда андор мзххам эрдилар ким, агар отаси мусулмон болтании эшит*са, угли Улдурур эрди» («Шажараи турк», 17-18-бетлар).
Шундан сунг Угузхоннинг уйланиш тарихи ва фао­лиятлари дёярли муболарали тарзда идеаллаштириб тасвирланади. Агар ёзувчининг эл-элатлар дадидаги тасвирларида уша элатларга тегишли турмуш шароити, урф-одат масалалари вокеаларнинг гоявий йуналишини ташкил дилса, тарнхий шахслар дадидаги тасвирларда хша шахсларгагина алоцадор булган тарихий вокеалар даламга олинади. Тарихий шахслар дадидаги дикояларнинг баъзиларида турк уругларининг шажараси тарихининг тасвнри берилади. Тарихий шахсларга -багишланган вокеалар тасвирида узбек халк эртакларидаги тасвирий услуб жилва к|рсатади. Китобуон бундай тарихий вокеалар тасвирини удир экан, тари­хий асарни Удиетганлигини деярли унутиб дхйиб, узини-седрли эртак хдигандай дис килади. Ана шхфазилат Абулиози Баходирхоннинг «Шажараи турк» аса-рининг кимматини белгилайди. Мисол учун «Жучихон бин Чингизхоннинг бешланчи $гли Шайбанхоннинг авлодиндин Хоразмда подшодлик килганларнинг зикри» дикоясига эътибор берайлик:
«Отлид узбек ул иккисининг отини абё араб тер. Пулод Улгандйн сунг отасидин колган элларни иккиси булушуб, ики ога-ини бир ерда кхчуб ва дУнуб ёйиднинг .54 . *




fluirijiij ёйлаб на Сирнинг оёдин дишлаб тотулик бирлан умр утказдилар. Араб УлгандинсУнг Угли Хожи Тули отаеи урнинда Ултуртуб элга подшодлик килди. Анянг Пир угли бор эрди, Темур шайх отлид. Хожи Тули улар гхлганда Темур шайхни урнига ултуртуб Кетди. Темур шайхнинг йигитлик вадтинда далмоддин икки мянг киши келиб элин чопиб дайтди. Темур шайх кейинидин дува бориб, чирик йигилмасдин буруй етиб урушти. Тади бостирди-да, анда шадид бУлди. \еч фарзанди йуд >рди. Элни ёвра чобтирди. Турасяндин айрилди ва нодшоддии ини ва угли долм а ди. Уч умидсизлик бирбирининг устина булди. Бусабабдин ён ёноша Ултургаи халк Узга тураларга келднлар. Анда уйгур халкииннг одсадоллари йигилиб Урдхэшикина келднлар. Тади хонимга киши юбордилар. Тади айтдилар ким эл барчаси кегди. Виз тади кета турурмкз. Тузларин бахил дилсунлар. Яна бир с$з ими буким, хоннинг хотунлари ва думалари куп эрди. Муни яхшн харатсунлар, агар хар бирининг буюнда булса кетмалинг. Ул бу'лгунча ултуралинг. Бусузни эшиткандин сунг хоним айтди: «Узгасининг буюнда йуд. Менинг уч ойлик Углоним бор». Бусузни эшитгандин сунг уйгур халки Урдхбир­лан бирга Ултурди. Найман халкн кетиб эрдя. БусУзни эшитгандин сунг узга турага бориб навкар-да булмади... Хоним олти рйдин сунг бир эркак Угул топди. Отини Ед гор дуйднлар. Уйгур халки бир кишини юбор­дилар, юруб барча кетган эллардин севинчи тилагид теб. Ул киши ул найман халкина борди. Онлар бир дорадашда от севинчи бердилар. Тади дайта кучуб Урдхдатига келдилар эрса, лиги тудган углонни энагаси кутариб отасининг куруйушхонасина келтуруб турда Ултурди. Сул Мугул расмннда Унгдин улуг булур. Анинг учун ким бадан мулкининг подшоди юрак турур. Юракни тангри таолло суд ёдда яратган турур. Найманни уйгур медмонсен теб, сулда узидан юдори Урин берди. Бувадтгача найманнинк юдори Ултурмодлигининг сабаби ул турур,.. Андин сУнг отасидин долгой навкарлари умид днлгани келдилар...» («Шажарай турка, 114-115бетлар).
Хикоянинг давомида Едгорхоннинг вояга етиши, давр-даврон суриши, фарзандлари дадидаги бадиий тасвир мавжуддир, Биз юдорида кУриб Утганимиэдек,. Абулгозининг «Шажарай турк» асарида тарихий во-


Б&




(цеаларнинг ранг-баранг бадиий тасвири мавжуддирки, китобуонлар баъзан эл-элатлар хакидаги хикояларнн мароц билан укисалар, баъзан турк уругларининг келиб чикиш тарихи дахидаги хикояларни мароц билан кузатадилар. Тарихий шахсларга багишланган хикоя" ларнинг баъзиларида турмуш вокеалари эртакиамо усулда тасвирланса, айримларида вокеалар афсонавий тарзда даламга олинади.
Асарнинг сунгги бобларига келиб, говорила таъкидлаганимиздек, тарихий вокеаларнинг бадиий тасвири тобора хахонийроц тус ола бо шл ай ди. Тарихий шахелар хакидаги хикояларда турмуш зиддиятлари яхк;олроц кузга ташлана бошлайди, Масалан, «Ахатойхоннинг зикри» хикоясида хуйидагича хаётий тасвирга дуч 'Кёламиз. Юнусхоя номли шо.\ уз рацибларинииг сицуви олдида Урганчдан Бухорога цочишга мажбур була,ди, отаси кетида колган Кхосим султон хуйидаги фожиага дучор булади:
—«... Цосим султон отасиндин адашти. Отаси тугри Бухорога кетди. Угли кеча юриб тангла бир берк г;амишнинг ичинда бора эрди, бир чунгил сув учради. Ул вактдин бери ани хон чунгили дерлар... Ул кун ай­да ётди. 1хатанда бир кишцеи бор эри, анга айтди: «Бир ердин озуц олади, йук эрса мундин Бухорога озуксиз нучук борурмиз» теди. Нав.кардайтди, сен мунда Ултур. Мени \еч киши танимас, элга бориб озух олиб келайин теб, отланиб кетди.
Taj;n илгаб Урганчга Хожммхон олдина ке л ди. Та ди «урганин айтди. Хожимхон киши юбориб тутуб келтуртиб улуртди» («Шажараи турк», 139-бет).
Шхтарифа «Шажараи турк» асаридаги тарихий водеалар Узбек халк эртакчилигига мактаб булган бадиий тасвир фоиида берилган. Ана шхфазилатнинг Узидаёц ■муаллифнинг уткир тарих билимдонигииа эмас, шхби­лан бирга уткир добилиятли адиб эканлигини хам кур■сатади.
Абулгози феодал тардоцлик ва бошбошдоцлик авж олган даврда яшар экан, рнвожланиб келаётган фео­дал тузум давридаги тартиб-интизомларни, давлатни идора килиш усулларини хумсаши турган ran эди. Марказлашган давлат манфаатларини химоя килиш ва унм мустахкамлаш сиёсати туфайли Абулгозихон узининг Чппгизхоннинг меросхури ва сиесат сохасидаги кичик


to




издоши деб билади хамда эътикодига доимо содикбулишга интилади. Шунинг учун хам Чингизхоннинг давлатни идора килиш сохасидаги барча тадбирлари ва сиёсатини давом эттиришга интилади. Абулгози узбеклар билан туркманлар уртасидаги узаро урушларни тасвирлар экан, узининг миллий жихатдан чегараланганини хам намойиш этадй.

Download 64.07 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling