Ii bob kombinatorika elementlari
Download 462.24 Kb.
|
Ii bob kombinatorika elementlari-fayllar.org
- Bu sahifa navigatsiya:
- Koshi
- Muammoli masala va topshiriqlar
2- x o s s a . Ixtiyoriy natural n son uchun barcha m n C (
n m , 0 ) binomial koeffitsientlar yig‘indisi n 2
n n n n n n n n C C C C C 2 ... 1 2 1 0
Bu tenglik Nyuton binomi formulasida 1 b a deb olganda hosil bo‘ladi. ■ 3- x o s s a . Toq o‘rinlarda turgan binomial koeffitsientlar yig‘indisi juft o‘rinlarda turgan binomial koeffitsientlar yig‘indisiga teng. Haqiqatdan ham, Nyuton binomi formulasida 1
va 1 b deb olganda n n n n n n n C C C C C ) 1 ( ...
0 3
1 0 tenglikni hosil qilamiz. Bu tenglikdan xossadagi tasdiqning to‘g‘riligi kelib chiqadi. ■ 2- va 3- xossalar asosida quyidagi xossani hosil qilamiz. 4- x o s s a . n natural sondan oshmaydigan eng katta toq m son uchun 1 3
2 ...
m n n n C C C tenglik hamda n sondan oshmaydigan eng katta juft m son uchun 1 2 0 2 ...
m n n n C C C tenglik o‘rinlidir. 5- x o s s a . Toq n son uchun 1 2
2 1 1 0 ...
n n n n n n C C C C , n n n n n n C C C ... 2 2 1 1 2 1 , juft n son uchun esa 2 1
... n n n n C C C , n n n n n n C C C ... 1 2 2 ,
122 munosabatlar o‘rinlidir. Haqiqatdan ham, 2 1
n m shartni qanoatlantiruvchi ixtiyoriy natural n va
m sonlar uchun 1 1
m n tengsizlik o‘rinlidir, 2 1
n m bo‘lganda esa 1 1
m n
tengsizlikka ega bo‘lamiz. Bu yerda m n m n C m m n C 1 1 formulani (1- xossaga qarang) qo‘llab, xossadagi barcha tengsizliklarni hosil qilamiz. Agar
n
toq son bo‘lsa, 2 1
m
butun son bo‘lib, 1 1 1 2 1 1 2 1 2 1 2 1 1 n n n n n n n n m m n munosabat o‘rinlidir. Demak, m n m n C m m n C 1 1
formuladan 2 1 n m bo‘lganda 2 1
2 1 n n n n C C tenglik kelib chiqadi. ■ Binomial koeffitsientlarning 5- xossasi Paskal uchburchagining yuqorida keltirilgan xossalari tasdig‘i bo‘lib, unga ko‘ra binomial koeffitsientlar oldin 1 0
n C dan
2
n C gacha
26 o‘sadi, keyin esa 1
n C gacha kamayadi hamda n toq
bo‘lganda binomial koeffitsientlar qatorining o‘rtasidagi ikkita hadi tengdir va
juft bo‘lganda uning o‘rtadasigi hadi eng katta va yagonadir. Quyidagi 6–8- xossalar o‘rinlidir. 6- x o s s a . 1 1 1 ...
n k n n k n n n n n C C C C . 7- x o s s a .
2 2 2 1 2 0 ...
. 8- x o s s a . k m n m k n k m n k m n C C C C C C C 0 1 1 0 ... . Oxirgi tenglik Koshi 27 ayniyati deb aytiladi. Endi bu uchta xossalarni isbotlaymiz. Dastlab 6- xossaning isbotini keltiramiz. Birinchidan, k n n n x x x s ) 1 ( ...
) 1
) 1 ( 1
ko‘phad uchun Nyuton binomi formulasini qo‘llab, quyidagi tenglikni
26
[a yozuv
a sonning butun qismini anglatadi. 27 Koshi (Cauchy Ogyusten Lui, 1789-1857) –fransuz matematigi.
123 hosil qilamiz:
k n m m m k n n m m m n n m m m n x C x C x C s 0 1 0 1 0 ...
Bu yerdan, s ko‘phaddagi n x ifodaning koeffitsienti n k n n n n n C C C ... 1
yig‘indiga tengligini aniqlash mumkin. Ikkinchidan, ) )
( ...
) 1
1 ( ) 1 (
n x x x s ifodani geometrik progressiya hadlari yig‘indisi formulasiga binoan quyidagicha ham yozish mumkin: n k n k n x x x x x x s ) 1 ( ) 1 ( 1 1 1 1 ) 1 ( ) 1 ( 1 1 . Bu yerda ham Nyuton binomi formulasini qo‘llab, hosil bo‘lgan ko‘phadning n x
daraja qatnashgan hadi koeffitsienti 1 1
k n C ekanligini ko‘rish mumkin. Keltirilgan bu mulohazalar asosida 6- xossadagi tenglikka ega bo‘lamiz. ■ Ravshanki, m n n m n C C formula e’tiborga olinsa, 7- xossa 8- xossadan n k m bo‘lganda xususiy hol sifatida kelib chiqadi. Shuning uchun faqat 8- xossaning isbotini keltirish bilan chegaralanamiz. Birinchidan, Nyuton binomi formulasiga ko‘ra
s s s n n x C x 0 ) 1 ( , m t t t m m x C x 0 ) 1 ( , m n p p p m n m n x C x 0 ) 1 (
tengliklarga, bulardan esa
) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( bo‘lgani uchun
m n p p p m n m t t t m n s s s n x C x C x C 0 0 0 tenglikka ega bo‘lamiz. Oxirgi tenglikning ikkala tomonidagi
(
) , min( ,...,
1 , 0 n m k ) daraja koeffitsientlarini bir-biriga tenglashtirsak, isbotlanishi kerak bo‘lgan formulani hosil qilamiz. ■ Albatta, yuqoridagu uchta xossalar boshqa usullar bilan ham isbotlanishi mumkin. Quyida 8- xossaning kombinatorik tahlilga asoslangan isboti keltirilgan.
isbotlaymiz. n nafar o‘g‘il va m nafar qiz bolalardan tashkil topgan talabalar guruhidan
(
) ,
,..., 1 , 0 n m k ) nafar talaba tanlash zarur bo‘lsin. m n nafar talabalardan k nafar talabani k m n C xil usul bilan tanlash mumkinligi ravshan. Boshqa tomondan olib qaraganda, m n nafar talabalardan iborat
124 to‘plamdan tanlanadigan barcha k elementli qism to‘plamlarni ularning tarkibidagi o‘g‘il bolalar soniga qarab sinflarga ajratishning quyidagicha imkoniyati bor. Tarkibida s (
k s 0 ) nafar o‘g‘il bola bo‘lgan k elementli qism to‘plamni oldin s n C xil usul bilan tanlab, keyin ) (
k nafar qiz bolalarni s k m C xil usullardan birortasi yordamida tanlash mumkin. Demak, tarkibida s nafar o‘g‘il bola bo‘lgan k nafar talabadan iborat qism to‘plamlar soni, ko‘paytirish qoidasiga asosan, s k m s n C C songa tengdir. Noldan k gacha bo‘lgan barcha butun s sonlar uchun barcha kombinatsiyalarni hosil qilib va bu kombinatsiyalarga mos ko‘paytmalarni yig‘ib, Koshi ayniyatining chap tomonini hosil qilamiz. ■ Binomial koeffitsientlarning yuqorida keltirilgan xossalarini tahlil qilish natijasida ularning turli sohalardagi tadbiqlari doirasining kengligini payqash mumkin. Misol sifatida to‘plamlamlar nazariyasiga tadbiqini qaraymiz.
to‘plam A 2 buleanining elementlari va bu elementlar soni bilan binomial koeffitsientlarning uzviy bog‘lanishi bor. Bu bog‘lanish quyidagicha ifodalashi mumkin. Chekli A to‘plam A 2 buleani tarkibidagi elementlar A to‘plamning qism to‘plamlaridan iborat bo‘lgani uchun, shu qism to‘plamlarni quvvatlari bo‘yicha ( 1 | |
)ta guruhlarga ajratish mumkin. Tushunarliki, bu yerda k raqamli guruh ( | |
0 A k ) quvvati k ga teng bo‘lgan barcha qism to‘plamlardan tashkil topadi va undagi qism to‘plamlar soni
ga
teng. Bu mulohazani hisobga olgan holda 2- xossa yordamida ushbu bobning 1- paragrafidagi 1- teoremaning boshqa bir isbotiga ega bo‘lamiz. ■ Binomial koeffitsientlarning yana bir xossasi ushbu bobning 7- paragrafda isbotlanadi.
isbotlang: a)
6 )
2 )(
1 ( ... 2 1 2 2 2 m m m m ,
125 b)
4 ) 1 ( ...
2 1 2 2 3 3 3 m m m .
2. n dona bir xil sharlar orasidan toq sondagi, 2
bo‘lganda esa juft sondagi sharlarni tanlash imkoniyatlari sonlarini aniqlang. 3. Binomial koeffitsientlarning quyidagi xossalarini isbotlang: a)
1 1
k n n k r k r C C ,
b) 1 1 2
n k k n n kC ,
d)
0 1 1 n k k n k C k ,
e) ...
) 3 ( ) 2 ( ) 1 ( ! 3 2 1 n n n n n n n n C n C n C n n
1 1 2 2 ) 1 ( 2 ) 1 ( n n n n n n n C C (
N
) f)
... ) 2 ( ) 1 ( 2 1 m n m n m n C n C n
1 2 2 3 ) 1 ( 2 ) 1 ( n n n m n n n C C ,
n m , ( N
m, ).
Download 462.24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling