Ii bob kombinatorika elementlari
Takrorli gruppalashlar
Download 462.24 Kb.
|
Ii bob kombinatorika elementlari-fayllar.org
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3- t a ’ r i f .
- 2.4.4. Ko‘phad formulasi.
- Muammoli masala va topshiriqlar
2.4.3. Takrorli gruppalashlar. Har bir elementi birlashmaga istalgancha marta kiritiladigan va turli n ta elementlardan m tadan olinadigan hamda elementlar tartibi e’tiborga olinmaydigan birlashmalarni (kortejlarni) qaraymiz.
ta
elementlardan
tadan
takrorlanuvchi elementlar qatnashgan gruppalashlar ta’rifidan ko‘rinib turibdiki, turli kombinatsiyalar bir-birlaridan hech bo‘lmasa bitta elementi bilan farq qiladi.
ta elementdan m tadan takrorli gruppalashlar sonini
deb belgilaymiz. 3- t e o r e m a . n ta elementdan m tadan takrorli gruppalashlar soni m m n C 1 ga teng, ya’ni m m n m n C C 1
I s b o t i . } ,..., , { 2 1 n a a a to‘plam uchun n ta elementdan m tadan takrorli gruppalashlar sonini aniqlash zarur. Har bir takrorli gruppalashdagi elementlarni
132 n ta qismga shunday bo‘lish mumkinki, har bir i - bo‘lakda i a element qanchadir marta qatnashadi yoki biror marta ham qatnashmaydi. Har bir shunday gruppalashni nol va birlardan iborat kod yordamida quyidagicha shifrlaymiz: har bir
element o‘rniga bu element i - bo‘lakda necha marta qatnashsa, shuncha birlar yozamiz (tabiiyki, bu element biror marta ham qatnashmasligi mumkin, u holda hech narsa yozilmaydi); turli bo‘lak elementlarini bir-biridan nollar bilan ajratamiz (bu yerda yonma-yon joylashgan nollar hosil bo‘lishi mumkin – bu nollar mos elementlarning gruppalashda qatnashmaganligini anglatadi). Masalan, } ,
, , , { f e d c b a to‘plam elementlaridan tuzilgan 6ta elementdan 9tadan takrorli bbbcddddf gruppalashga 1001 0111010111 shifr, 6ta elementdan 12tadan takrorli ff aaaabeeeee gruppalashga esa 111011 1111010011 shifr, aksincha, 0 1010001111 shifrga 6ta elementdan 6tadan takrorli abeeee gruppalash mos keladi. Shunday qilib,
ta elementdan m tadan har bir takrorli gruppalash uchun qandaydir
ta birlar va ( 1
)ta nollardan iborat ketma-ketlikni va, aksincha, m ta
birlar va ( 1 n )ta nollardan tashkil topgan har bir ketma-ketlik uchun n ta
elementdan
tadan biror takrorli gruppalashni mos qo‘ygan bo‘lamiz (bir qiymatli moslik o‘rnatildi). Binobarin,
ta elementdan m tadan takrorli gruppalashlar soni ( 1
n )ta nol va m ta birlardan tashkil topgan kortej elementlaridan tuzilgan takrorli o‘rin almashtirishlar soniga, ya’ni ) 1 , ( 1 n m C m n ga tengdir. Demak, m m n m n m n C n m m n n m C C 1 1 )! 1 ( ! )!
1 ( ) 1 , ( . ■ 4- m i s o l . Har birining yoqlariga 1, 2, 3, 4, 5 va 6 sonlari yozilgan kub shaklidagi ikkita soqqalarni tashlaganda jami nechta sonlar juftligini hosil qilish mumkin? Soqqalarni tashlaganda jami quyidagi 21 imkoniyatlardan biri ro‘y beradi: , 2
2 , 6 , 1 , 5 , 1 , 4 , 1 , 3 , 1 , 2 , 1 , 1 , 1 , 5 , 3 , 4 , 3 , 3 , 3 , 6 , 2 , 5 , 2 , 4 , 2 , 3 , 2
6 , 6 , 6 , 5 , 5 , 5 , 6 , 4 , 5 , 4 , 4 , 4 , 6 , 3 .
Bu juftliklar oltita elementdan ikkitadan takrorli gruppalashlarni tashkil etadi.
133 Ularning soni 3- teoremaga asosan 21 2
2 1 2 6 2 6
C C bo‘ladi. ■ 2.4.4. Ko‘phad formulasi. Takrorli kombinatsiyalar vositasida Nyuton binomi tushunchasini umumlashtiramiz, ya’ni n m a a a ) ... ( 2 1 ifodaning yoyilmasini topish muammosini qaraymiz. Buning uchun qaralayotgan ifodani n ta
bir xil ifodalar ko‘paytmasi, ya’ni paytuvchi ko'
ta
2 1 2 1 2 1 ) ...
)...( ...
)( ...
( n m m m a a a a a a a a a
shaklida yozib, qavslarni ochamiz va o‘xshash hadlarni ixchamlaymiz. Natijada, n m a a a ) ... ( 2 1 ifodaning yoyilmasi hosil bo‘ladi. Yoyilmaning tarkibidagi qo‘shiluvchilarning har birida m a a a ,...,
, 2
elementlardan tashkil topgan takrorli o‘rin almashtirishlar bor, bu yerda har bir qo‘shiluvchi qandaydir koeffitsient va n ta
elementlarning
...
2 1
1
ko‘rinishdagi ko‘paytmasidan iboratdir. Yoyilmadagi m n m n n a a a ...
2 1
1 ko‘paytmaning koeffitsientini aniqlash uchun n ta
(
... 2 1 ) elementli takrorli o‘rin almashtirishlar sonini topish kerak, ya’ni ) ,...,
, (
1 m n n n n C sonni hisoblash kerak. Shunday qilib, quyidagi teorema isbotlandi. 4- t e o r e m a . Ixtiyoriy haqiqiy m a a a ,...,
, 2
va natural n sonlar uchun
n n n n n m n n m n n m m m a a a n n n C a a a ...
2 1
1 2 1 2 1 2 1 ...
) ,...,
, ( ) ... (
formula o‘rinlidir, bu formulaning o‘ng tomonidagi yig‘indi n n n n m ... 2 1
shartni qanoatlantiruvchi barcha manfiymas butun m n n n ,...,
, 2
sonlar uchun amalga oshiriladi. Isbotlangan oxirgi tenglik ko‘phad formulasi yoki umumlashgan Nyuton binomi formulasi deb
yuritiladi. ) ,..., , ( 2 1 m n n n n C
sonlarni ko‘phadiy koeffitsientlar deb ataymiz. k n C binomial koeffitsient ) ,...,
, ( 2 1 m n n n n C ko‘phadiy koeffitsientning 2
bo‘lgandagi xususiy holidir. Haqiqatdan ham, n n n 2 1 tenglikda k n 1 deb olsak, u holda k n n n n 1 2 va
k n n C k n k n n n n n n C )! ( ! ! ! ! ! ) , ( 2 1 2 1 bo‘ladi.
134 5- m i s o l . 3 ) ( c b a ifodaning yoyilmasini toping. Avvalo 3 sonini bo‘laklaymiz, ya’ni 3ni mumkin bo‘lgan barcha imkoniyatlar bilan manfiymas butun sonlar yig‘indisi shaklida yozamiz: 3=3+0+0, 3=2+1+0, 3=2+0+1, 3=1+2+0, 3=1+1+1, 3=1+2+0, 3=0+3+0, 3=0+2+1, 3=0+1+2, 3=0+0+3. Demak, ko‘phad formulasiga ko‘ra,
c a C b a C a C c b a 2 3 2 3 3 3 3 ) 1 , 0 , 2 ( ) 0 , 1 , 2 ( ) 0 , 0 , 3 ( ) (
3 3 2 3 3 2 3 ) 0 , 3 , 0 ( ) 2 , 0 , 1 ( ) 1 , 1 , 1 ( ) 0 , 2 , 1 ( b C ac C abc C ab C
3 3 2 3 2 3 ) 3 , 0 , 0 ( ) 2 , 1 , 0 ( ) 1 , 2 , 0 (
C bc C c b C .
Takrorli o‘rin almashtirishlar soni ! !... ! ! ) ,...,
, ( 2 1 2 1 k k n n n n n n n n C formulasini qo‘llab quyidag tenglikni hosil qilamiz: 3 ) ( c b a
3 2 2 3 2 2 2 2 3 3 3 3 6 3 3 3 c bc c b b ac abc ab c a b a a . ■ Ko‘phad yoyilmasining hadlarini yozganda shunga e’tibor berish kerakki, agar
m n n n ,...,
, 2
( n n n n m ... 2 1 ) sonlar m k k k ,...,
, 2
( n k k k m ... 2 1 ) sonlarning o‘rin almashtirishlari yordamida hosil qilinishi mumkin bo‘lsa, u holda m n m n n a a a ...
2 1
1
va m k m k k a a a ...
2 1
1 hadlarning koefitsientlari o‘zaro teng bo‘ladi. Shuning uchun n
sonining m n n n n ... 2 1 ko‘rinishda ifodalanishlaridan qandaydir shartni bajaradigan birortasini, masalan, m n n n ...
2 1
m n n n ...
2 1
qanoatlantiradiganini topib, unga mos m n m n n a a a ...
2 1
1 ifodada daraja ko‘rsatgichlarini mumkin bo‘lgan barcha usullar bilan almashtirish kerak bo‘ladi. Masalan, 5- misoldagi b a 2 , c a 2 , 2 ab ,
2 ac ,
c b 2 va 2 bc hadlarning ko‘phadiy koeffitsientlari o‘zaro tengdir. Yuqorida ko‘rsatilgan shart asosida 3 sonini manfiymas butun sonlar yigindisi ko‘rinisida bo‘laklashning 3 imkoniyati bor: 3=3+0+0, 3=2+1+0, 3=1+1+1. Shuning uchun, 3 ) ( c b a ifodaning yoyilmasida 3 xil turli koeffitsientlarga egamiz: 1 )
, 0 , 3 ( 3 C ,
3 ) 0 , 1 , 2 ( 3 C va
6 )
, 1 , 1 ( 3 C . Demak,
3 3 3 3 ) ( c b a c b a
bc c b ac ab c a b a 6 ) ( 3 2 2 2 2 2 2 .
135 Ko‘phad formulasi yordamida ko‘phadiy koeffitsientlarning, ya’ni ) ,...,
, ( 2 1 m n n n n C sonlarning ba’zi xossalarini osonlik bilan isbotlash mumkin. Masalan,
...
2 1
1 ) ,..., , ( , bu yerda yig‘indi n n n n m ... 2 1 shartni qanoatlantiruvchi barcha manfiymas butun m n n n ,...,
, 2
sonlar uchun amalga oshiriladi va qo‘shiluvchilar tartibi e’tiborga olinadi. Haqiqatdan ham, agar ko‘phad formulasida 1 ... 2 1 m a a a deb olsak, kerakli tenglikni hosil qilamiz.
Download 462.24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling