Ii-bob ochiq o'yinlarni tashkil etish 1 Ochiq o'yinlarni tashkil etish va o'tkazish uchun pedagogik shartlar

3.2 DIDAKTIK O'YIN MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI O'QITISHNING ASOSIY VAZIFALARI
Maktabgacha yoshga o'tishda bolalar o'yinda nafaqat inson harakatlarining tashqi tomonini, balki ularning ichki mazmunini - nima uchun amalga oshirilganligini, boshqa odamlar uchun qanday ma'noga ega ekanligini ko'rsatishni boshlaydilar. Shunday qilib, temir yo'lda o'ynab, maktabgacha yoshdagi bolalar nafaqat masalaning tashqi tomonini - parovozning puflashi va hushtak chalishi, pistonlar harakati va boshqalarni, balki haydovchi, konduktor, yo'lovchilar va boshqalarning munosabatlarini ham tasvirlaydi.
Ijodiy o'yinda muayyan rolni bajarish katta ahamiyatga ega. O'z o'yinlarida o'zini qoladigan yosh boladan farqli o'laroq, maktabgacha yoshdagi bola o'ynashda haydovchiga, askarga va hokazolarga aylanadi.
Rolning bajarilishi o'yin faoliyatini yanada murakkab tashkil etish bilan bog'liq. Agar yosh bolalar yolg'iz o'ynashsa yoki bir xil ishni birgalikda bajarishsa, maktabgacha yoshdagi bolalar o'yinida o'zaro majburiyatlarni taqsimlash bilan murakkab munosabatlar o'rnatiladi. O'yinning rivojlanishi, shuning uchun bolalar jamoasining o'sishi, birgalikdagi faoliyat odatlarining rivojlanishi bilan bog'liq.
Maktabgacha yoshdagi o'yinning navbatdagi xususiyati o'yinchilarning muayyan qoidalarga bo'ysunishidir.
Ushbu qoidalar shakllanmagan hollarda ham (masalan, rolli o'yinlarda), ular hali ham maktabgacha yoshdagi bolalarning o'yin faoliyatining zarur tarkibiy qismi emas.
Ochiq va didaktik o'yinlarda qoidalarni amalga oshirish yanada muhimroqdir. U erda bu qoidalar allaqachon aniq ifodalangan, aniq shakllantirilgan.
Ko'pgina ijodiy o'yinlarda kattalar tomonidan bitta sharoitda bajariladigan har qanday haqiqiy harakatlar bola tomonidan boshqa o'yin sharoitida takrorlanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning o'yini doimiy ravishda ijodiy tasavvur ishi bilan birga keladi. O'yin xayoliy sharoitlarda real harakatlarni takrorlashdir.
Biroq, asta-sekin, tarbiyachining ta'siri ostida, kichik maktabgacha yoshdagi bolalarning o'yin faoliyati yanada murakkablashadi va tasvirlangan syujetga ko'ra, individual harakatlar bir butunga birlasha boshlaydi. Bolalar muayyan rollarni o'z zimmalariga olishni boshlaydilar.
4-5 yoshli bolalarda ijodiy syujet o'yini rivojlanishning yuqori darajasiga etadi. Bolalar o‘yinlarining mazmuni boyib, rang-barang bo‘lib bormoqda. Bolalar inson faoliyatining eng xilma-xil turlari va tomonlarini aks ettiradi. Ular o'yinda turli xil mehnat turlarini, hayotiy voqealarni takrorlaydilar.
Ijodiy o'yinlar bilan bir qatorda mobil va didaktik o'yinlar ham rivojlanishda davom etmoqda. Bolalar asta-sekin qoidalarga muvofiq harakat qilishni, o'z faoliyatini ma'lum vazifalarga bo'ysundirishni, ma'lum natijalar va yutuqlarga qat'iy intilishni o'rganadilar.
Ta'limning o'yin shakllari texnologiyasi maktabgacha yoshdagi bolani o'qitish motivlarini, o'yindagi va hayotdagi xatti-harakatlarini va o'z dasturini, qoida tariqasida, oddiy muhitda chuqur yashiringan mustaqil faoliyatni amalga oshirishga o'rgatishga qaratilgan. va uning bevosita natijalarini oldindan ko'rish.
P.I.ning ishiga asoslanib. Pidkasistogo, biz barcha o'yinlar tabiiy va sun'iy bo'linadi, deb bahslasha mumkin. Tabiiy o'yin - bu o'z-o'zidan yo'naltirilgan faoliyat bo'lib, u orqali odam o'z-o'zini o'rganishning tabiiy jarayonlari tufayli tanish muhitda harakatning yangi shakllari va usullarini mustaqil ravishda o'zlashtiradi. Sun'iy o'yinning tabiiy o'yindan asosiy farqi shundaki, inson o'zi nima o'ynayotganini biladi va shu aniq bilimlar asosida o'yindan o'z maqsadlari uchun keng foydalanadi.
O'yin faoliyatining oltita mashhur tashkiliy shakllari mavjud: individual, yakka, juftlik, guruh, jamoaviy va ommaviy o'yin shakllari:
O'yinlarning individual shakllariga bir kishining o'zi bilan tushida va haqiqatda, shuningdek, turli xil narsalar va tovushlar bilan o'ynashi kiradi;
· Yagona o'yin - bu bir o'yinchining maqsadga erishish natijalari bo'yicha to'g'ridan-to'g'ri va fikr-mulohazalari bilan simulyatsiya modellari tizimidagi faoliyati;
O'yinning juftlashgan shakli - odatda raqobat va raqobat muhitida bir kishining boshqa shaxs bilan o'yini;
· O‘yinning guruh shakli – raqobat muhitida bir maqsadni ko‘zlagan uch yoki undan ortiq raqiblarning guruh o‘yini;
· O'yinning jamoaviy shakli - bu individual o'yinchilar o'rtasidagi raqobat raqiblar jamoalari bilan almashtiriladigan guruh o'yini;
· O'yinning ommaviy shakli - bu bir vaqtning o'zida millionlab odamlar tomonidan ta'qib qilinadigan umumiy maqsaddan to'g'ridan-to'g'ri yoki fikr-mulohazalarga ega bo'lgan takrorlangan yagona o'yin.
Bolalarni tarbiyalash va o'qitishda qoidalarga ega o'yinlar katta ahamiyatga ega: didaktik, ish stolida chop etilgan, mobil. Ular aqliy muammolarni hal qilishda qiziqish uyg'otadi, ixtiyoriy diqqatni rivojlantirishga hissa qo'shadi - muvaffaqiyatli o'rganishning juda muhim omili. Bundan tashqari, ular iroda, chidamlilik, o'zini tuta bilish kabi axloqiy fazilatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Biroq maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar hayotini tashkil etish tahlili shuni ko‘rsatadiki, tarbiyachilar bolalarga o‘yin qoidalarini o‘rgatish masalasiga yetarlicha e’tibor bermaydilar, mustaqil faoliyatda esa bolalar cheklangan miqdordagi o‘yinlardan foydalangan holda ibtidoiy o‘ynaydilar.
Ayni paytda, mustaqil rolli o'yinlar qoidalar bilan o'yinlar bilan birlashtirilishi juda muhim, shuning uchun ular turli rol o'ynash xatti-harakatlaridan foydalanadilar. Faqat shunday sharoitda o'yin bolalar hayotini tashkil etish shakliga aylanadi va pedagogik jarayonda to'g'ri o'rin egallaydi.
Erta va kichik maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash amaliyotini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, o'yinni boshqarishda tarbiyachilar bir qator qiyinchiliklarga duch kelishadi.
Deyarli har bir guruhda o'ynamaydigan va o'ynashni yoqtirmaydigan bolalar bor. Ular syujet shaklidagi o'yinchoqlarga qiziqish bildirmaydilar yoki ularni monoton tarzda boshqarmaydilar, ularning hissiy va kognitiv faollik ohanglari pasayadi. Bunday bolalar dasturiy materialni o'zlashtirishda qiynaladilar, bu esa o'yinda asosan shakllangan fikrlash va nutqning ma'lum rivojlanishini talab qiladi.
Bolalar o'yinlari heterojen hodisadir. Hatto professional bo'lmagan odamning ko'zi ham o'yinlarning mazmuni, bolalarning mustaqillik darajasi, tashkil etish shakllari va o'yin materiali jihatidan qanchalik xilma-xilligini sezadi.
Bolalar o'yinlarining xilma-xilligi tufayli ularni tasniflashning dastlabki asoslarini aniqlash qiyin.
N.K.Krupskaya asarlarida bolalar o'yinlari P.F.Lesgaftdagi kabi printsipga ko'ra ikki guruhga bo'lingan, ammo ular biroz boshqacha nomlanadi: bolalarning o'zlari tomonidan o'ylab topilgan o'yinlar va kattalar tomonidan ixtiro qilingan o'yinlar. Krupskaya birinchilarini ijodiy deb atadi va ularning asosiy xususiyati - mustaqil xarakterni ta'kidladi. Ushbu tasnifdagi o'yinlarning yana bir guruhi qoidalarga ega o'yinlardir. Har qanday tasnif kabi, bu tasnif ham shartli.
Ijodiy o'yinlar bola o'z ixtirosini, tashabbusini, mustaqilligini ko'rsatadigan o'yinlarni o'z ichiga oladi. O'yinlarda bolalarning ijodiy namoyon bo'lishi xilma-xildir: o'yinning syujeti va mazmunini ixtiro qilishdan, g'oyani amalga oshirish yo'llarini topishdan tortib adabiy asarlar tomonidan berilgan rollarda reenkarnatsiyaga qadar. Bolalar ijodiyotining tabiatiga, o'yinlarda ishlatiladigan o'yin materialiga qarab, ijodiy o'yinlar rejissyorlik, syujetli rolli, qurilish materiali bilan o'yinlarga bo'linadi.
Qoidalar bilan o'yinlar - bolalarni o'qitish va tarbiyalashning muayyan muammolarini hal qilish uchun xalq yoki ilmiy pedagogika tomonidan maxsus yaratilgan o'yinlarning maxsus guruhi. Bu o'yinning ajralmas qismi bo'lgan, qat'iy qoidalarga ega, tayyor tarkibga ega o'yinlar. O'quv vazifalari bolaning biron bir topshiriqni bajarishda (topish, aksini aytish, to'pni ushlash va hokazo) o'yin harakatlari orqali amalga oshiriladi.
O'quv vazifasining xarakteriga ko'ra, qoidalarga ega o'yinlar ikkita katta guruhga bo'linadi - didaktik va ochiq o'yinlar, o'z navbatida, turli asoslarga ko'ra tasniflanadi. Shunday qilib, didaktik o'yinlar mazmuniga ko'ra (matematik, tabiiy tarix, nutq va boshqalar), didaktik materialga ko'ra (ob'ektlar, o'yinchoqlar, ish stolida chop etilgan, og'zaki) bo'linadi.
XULOSA
Mustaqil yurtimiz kelajagi buyuk bo`lishi eng avvalo uning farzandalari salomatligiga bog`liq uning eli sog`lom yurt qudratli va boy bo`ladi. Boy mamlakatning eli sog`lom bo`ladi.
Kunlar o`tgan sayin mustaqil O`zbekiston nomini dunyoga ko`proq, tez –tez esga olmoqda xududida bayrog`imiz xilporagan, madhiyamiz yangragan davlatlar soni o`sib bormoqda millionlab odamdar zamonaviy ma'naviyatga intilayotgan Yangi mamlakatni o`zlari kashf etishyapti bularning hammasi davlatimiz rahbarining barcha sohada, shu jumladan sportda yurguzayotgan odil siyosatni mevasidir.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kunini nishonlash chog`ida aytgandek, «Aholi salomatligini mustahkamlash –oliy, adabiy qadriyatlar»: davlatimizning jismoniy tarbiya va sport muammolariga ajrayotgan diqqat e'tirofi tasodifiy emas. Davlat mustaqilligi e'lon qilingandan so`ng yarim yil xam o`tmay O`zbekiston Respublikasi Oliy kengashi 1992y 14 yanvarda «Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida» qonun qabul qilindi. Qonun jismoniy tarbiya va sport faoliyati sohasidagi jamoat munosablarini boshqarish vositasiga aylandi.
O`zbekistonda jismoniy tarbiya sog`lomlashtirish va sportishini yuksaltirishning huquqiy kafolatini yaratishga qaratilgan.
«Sog`lom avlod uchun» orderi va jamg`armasini ta'sis etish, jismoniy tartiya va sport sohasidagi maxsus qarorlar chiqarish kabi prezident va hukumatining muhim choralari jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirishda ulkan ahamiyatga ega bo`ladi.
Xulosa qilib aytganda Respublikaning barcha xududlarida geografik tuzilishlarga nisbatan o`zlariga xos turli tuman iqlim sharoitlari mavjud. Yilning barcha fasllarida jismoniy tarbiya va sport sayoxat va xalq milliy o`yinlari bilan shug`ullanish imkoniyatlari yaaratilgan. Tabiat inom etgan yaxshi iqlim kunlaridan bolalar yoshlar va umuman barcha yoshdagi kishilar ochiq xavzada sayr qilish, futbol o`ynash, yururishlarda bokslashish turli xarakatli o`yinlar bilin shugullanishga odatlanmoqda. Respublikaning boshqa vilochtlarida Buxoro usullaridagi kurash, ot o`yinlar, (ko`pkari, poga) va boshqa o`yinlar. O`zbek xarakatli o`yinlar baln barch fas llarda yurtimizning iqlim sharoitlari va ularning o`zgarib turish sabablarini yaxshi bilishlari maqsadga muvofiqdir.
Umuman olganda jismoniy tarbiya daslarida va sinfdan tashqarii sog`lomlashtirish tadbirlarida harakatli o`yinlar keng rivojangan bu xarakatli o`yinlar qozirgi kunda juda ommaviylashib bormoqda va o`quvchilarni tarbiyalashda kata ahamiyatga ega.