Iii. Juwmaqlaw

III BÓLIM. JUWMAQLAW.
Usınıs nızamı
Usınıstıń tek ǵana bahaǵa baylanıslı ózgesheligi usınıs nızamında óz ańlatpasın tapqan : Basqa shárt-shárayatlar ózgermegen halda tavardıń bahası qansha tómen bolsa, onıń usınıs muǵdarı sonsha kem boladı, tavardıń bahası qansha joqarı bolsa, onıń usınıs muǵdarı sonsha kóp boladı. Usınıs nızamı usınıs muǵdarınıń bahaǵa salıstırǵanda tuwrı baylanıslılıǵın kórsetedi, yaǵnıy baha asqanda usınıs muǵdarı da asadı. Talap túsinigi menen tanısqanimizdek, usınıs muǵdarınıń ózgeriwi óndiriwshilerdiń túrli maǵlıwmatlardan xabardarlıqlarǵa kóp tárepten baylanıslı boladı.Juwmaqlap aytatuǵın bolsaq, talap hám usınıs nızamlarınıń kórinetuǵın bolıwı menen bazar júzege keledi jáne onıń tiykarǵı ámel qılıw mexanizmine aylanadı.Usınıs bahalardıń túrli dárejesinde qansha muǵdardaǵı ónimniń satıwǵa shıǵarıliwin kórsetedi.
Bazar sisteması barlıq mámleketler ekonomikasına tán bolıp, ol óz sheńberin toqtawsiz keńeytirip baratır. Ekonomikalıq munasábetlerdi nátiyjeli shólkemlestiriw hám resurislarin aqılǵa say paydalaniw aldınnan insaniyat dıqqatın qaratip kelgen.
Jámiyet iqtiyarindag'i islep shıǵarıw múmkinshilikleri, miynet resursları, tábiyıy baylıqlar, jer, yaǵnıy bul resurslar shegaralanǵan bolıp olardan paydalanıw, jaylastırıw aqılǵa say jantasıwdı talap etedi. Házirgi waqıtta bazar ekonomikası húkimranlıǵı resursların nátiyjeli boliwin hám ekonomikalıq ósiwdi tezlestiriw, ónim sapasın jaqsılaw hám joqarı turmıs dárejesin ta'minlew imkaniyatın tuwdıradı. Bunday sistema miynetti xoshametlewdiń maqul usıllarınan keń paydalanıw hám jeke baylıqtı, milliy baylıqtıń artıp barıwın tezlestiredi.
Bazardı tiykarınan talap hám usınıs, báseki, baha sıyaqlılar qáliplestiredi, tártipke salıp turadı. Talap hám usınıs nızamıń háreketi hám bazar ekonomikası rawajlanıwı insaniyat jámiyeti ushın júdá áhmiyetli bolǵan barlıq baylıqlardan paydalanıw nátiyjesin kóteriw hám insan mápine qaratıwda úlken múmkinshilikler jaratılmasın dizimnen ótkeriw múmkin. Bunda resurslardan tolıq paydalanıw, tábiyıy baylıqlar nátiyjesin kóteriw, jańa-jańa texnologiyalar sebepli jańa shiyki onim, materiallardı jaratıw júdá áhmiyetli bolıp tabıladı.
Házirgi texnologiya tiykarınan kem qárejet, ásirese kem materiallıq sapalı islep shıǵarıwdı joqarı dárejege kótergen bolıp, bulardıń hámmesi bazar talabı nátiyjesi bolıp tabıladı. Óndiristiń talap tiykarında hár tárepleme hám keń kólemde jawlap alıwı insan turmis táriziniń joqarı dárejesin ta’minlep beredı.
Talap hám usınıs nızamı tásirinde rawajlanıp atırǵan ekonomika ámeldegimúmkinshiliklerden insan mápi ushın eń nátiyjeli paydalanıw imkaniyatın tuwdıradı. Bazar ekonomikasınıń ústinligi de áwele usınıń menen belgilense kerek.
Bazar - ǵárezsiz qarar qabıl etiwshi xojalıq jurgiziwshi subyektlar hám de satıwshı hám qarıydarlar ortasındaǵı ayriqsha formadaǵı munasábetler jıyındısı bolıp tabıladı.
Bazar ekonomikası jáne onı xarakteristikalaw fundamental ne, qanday, kim ushın hám qashan islep shıǵarıw kerek degen máseleler túrli ekonomikalıq sistemalarda túrlishe xal etiledi.
Túrli sistemalardı klassifikaciyalaw eki kriteryaǵa tiykarlanadı :

• 
  ishlep shıǵarıw salasında ústin turatuǵın bolǵan múlkshilik formasına qaray;
  
• 
  ekonomikalıq iskerlikti basqarıw hám baqlaw usılına qaray tómendegi ekonomikalıq sistemalarǵa ajıratıw múmkin:
  

IV BÁLIM. ÁDEBIYATLAR.
1. Jim Chappelou (2019 ). Talap nızamı. Alınǵan : investopedia. com.
2.Will Kenton (2019). Talab elastikligi. Investopedia. Olingan: investopedia.com.
3.Vikepediya, bepul ensiklopediya (2019). Talab qonuni. Olingan: en.wikipedia.org.
4. Iqtisodiyot tushunchalari (2019). Talab qonuni. Olingan: iqtisodiyconcepts.com