Iii. Соф эгилиш. Нормал кучланишни аниқлаш ва у бўйича балканинг мустаҳкамлигини текшириш

1. Тўғри тўртбурчак. Асоси в ва баландлиги h бўлсин, унинг қаршилик моментини (5) формуладан фойдаланиб марказий ўқи ( ) га нисбатан ҳисоблаймиз:
J_z= ва бўлганлигидан:
W_z= = = бўлади.
Демак: W_z= ; W_y=
2. Квадрат. Квадрат учун b=h=a бўлганлигидан:
W

_y = W_z = = = бўлади.
3. Доира. Доира учун J_y =J_z = ва y_max = бўлганлигидан:
W_y = W_z = = =
4. Ҳалқа. Ҳалқанинг диаметрлари, ташқиси D ва ичкиси d бўлсин. У ҳолда J_y =J_z = (1-⁴) y_max = ва
бўлади ва унинг қаршилик моменти:
W_y=W_z= 0.1D³(1-⁴) бўлади.
5. Прокат буюмлар. Пўлатдан тайёрланган прокат буюмлар (қўштавр, швеллер, бурчаклик ва бошқалар) учун қаршилик моментларининг қийматлари ГОСТ жадвалларида берилади.
Балка материали мустаҳкам бўлиши учун унинг кўндаланг кесимида ҳосил бўладиган энг катта нормал кучланишлар балка материали учун рухсат этилган кучланишдан кичик ёки тенг бўлиши керак.
Агар балка материали чўзилиш ва сиқилишга бир хил қаршилик кўрсатса ёки бир жинсли ва изотроп материаллардан тайёрланган бўлса, балканинг мустаҳкамлик шарти (6) формулага асосан, қуйидагича ифодаланади:
(7)
бу ерда: - балка материали учун рухсат этилган кучланиш;
- балканинг хавфли кесимидаги эгувчи момент.
Агар балка мўрт материаллардан тайёрланган бўлса ва кўндаланг кесими нейтрал ўққа нисбатан симметрик бўлмаса яъни балка метериали чўзилиш ва сиқилишга ҳар хил қаршилик кўрсатса, балканинг мустаҳкамлик шарти чўзилиш ва сиқилишга алоҳида-алоҳида тузилади:
; ; (8)
бу ерда:
W₁ - кўндаланг кесимнинг чўзиладиган қисмининг қаршилик моменти (6-шакл, а);
W₂ - кўндаланг кесимнинг сиқиладиган қисмининг қаршилик моменти (6-шакл, б); ;
Турли тошлар, улардан ишланган иншоот қисмлари ва бетонлар сиқилишга яхши қаршилик кўрсатгани ҳолда чўзилишга ёмон ишлайди, шу сабабли чўзилишга ундан мумкин қадар фойдаланмайди.
Маълум куч таъсиридаги балканинг материали берилган бўлса, унинг мустаҳкамлигини таъминловчи кўндаланг кесимни танлаш учун (7) формуладан қаршилик моменти ни аниқлаш керак: (9)
Балка кўндаланг кесими учун энг қулай шакл танланиб, унинг ўлчамлари сортамент жадвалидан олинади ёки бевосита ҳисобланади. Бу танланган қаршилик моментининг қиймати юқоридаги формуладан топилган қиймат билан фарқ қилиши мумкин; Бундай ҳолларда фарқнинг ортиқча мустаҳкамлик берадиган ҳолини олиш лозимдир.
Агар балка кўндаланг кесими юзаси ва материали маълум бўлса, унинг юк кўтараолиш қобилиятини аниқлаш учун олдин (7) формуладан M_max ни топиш керак:
M_max (10)
Бундан топилган қийматга асосланиб балканинг маълум оралиғи учун қўйилиши мумкин бўлган юк аниқланади.