Iii. Xulosa IV. Foydalanilgan adabiyotlar Kirish

2.3. Fosforning birikmalari
Fosfor (yun. φῶς-yorug’lik va φέρω-tarqayuv; φωσφόρος-nur-tarqatuvchi — lat. Phosphorus) — 15 guruhining kimyoviy elementi (eskirgan tasnifga ko’ra — beshinchi guruhning asosiy guruhi) davriy tizimning uchinchi davri, 15 atom raqamida joylashgan. Fosfor pniktogenlar guruhiga kiritilgan. Fosfor yer qobig’ida keng tarqalgan elementlaridan biridir: massa bo’yicha uning ulishi 0,08-0,09%. Dengiz suvida kontsentratsiyasi 0,07 mg/l. Erkin holatda uchramaydi, chunki yuqori kimyoviy faollik ega. 190 ga yaqin minerallar hosil qiladi, ularning eng muhimi Ca₅(PO₄)₃ (F,Cl,OH), fosforit (Ca(PO₄)₂) va boshqalar. Fosfor eng muhim biologik birikmalarning bir qismidir (fosfolipidlar).Hayvon to’qimalarida mavjud bo’lib, oqsillar va boshqa muhim organik birikmalarning bir qismi (ATF, DNK), u hayot elementi hisoblanadi.
Fosfor
← Magniy | Neon →
Oddiy moddaning ko’rinishi
Oq, qizil, jigarrang va qora fosfor

Atom xossalari
Nomi, belgi, raqami ——————-→ Fosfor/ Phosphorus (P), 15
Atom massasi ——————-→ 30,973762 m.a.b. (g/mol)
Elektron konfiguratsiyasi ——————-→[Ne] 3s2 3p3
Atom radiusi ——————-→ 128 pm
Kimyoviy xossalari
Kovalent radius ——————-→ 106 pm
Ion radiusi ——————-→ 35 (+5e) 212 (-3e) pm
Elektrmanfiyligi ——————-→ 2.19 (poling shkalasi bo‘yicha)
Oksidlanish darajasi ——————-→ 5, 3, 1, 0, −1, −3
Ionlanish energiyasi ——————-→ 1011,2 kJ/mol; (10.48 eV)
Oddiy moddaning termodinamik xususiyatlari
Termodinamik faza ——————-→ Qattiq modda
Zichlik ( n.sh. da ) ——————-→ oq fosfor 1,82 g / sm³
Erish harorati ——————-→ 44,15 °C (317,3 K)
Qaynatish harorati ——————-→ 279,85 °C (553 K)
Solishtirma erish issiqligi ——————-→ 2,51 kJ/mol;
Solishtirma buglanish issiqligi ——————-→ 49,8 kJ/mol;
Molyar issiqlikgi ——————-→ 21,6 kJ/(K∙mol);
Molyar hajmi ——————-→ 17,0 mol/sm3;
Oddiy moddaning kristall panjarasi
Panjara tuzilishi ——————-→ Kubsimon
Panjara parametrlari ——————-→ 18,800 Å
Boshqa xususiyatlar
Issiqlik o’tkazuvchanligi ——————-→ (300 K) (0,236) Vt / (m · K)
CAS raqami ——————-→ 7723-14-0
Ishlatilishi
Fosfor eng muhim biogen element hisoblanadi va shu bilan birga sanoatda keng qo’llaniladi. Gugurt ishlab chiqarishda qizil fosfor ishlatiladi. U gugurt karakasing yuzasiga qoplanadi. Oltingugurt va kaliy xloratini o’z ichiga yuzaga gugurt cho’pi boshi ishqalansa, olov paydo bo’ladi.⁵
Ehtimol, inson xizmatiga qo’ygan fosforning birinchi xususiyati yonuvchanlikdir. Fosforning yonuvchanligi juda muhim va allotropik modifikatsiyaga bog’liq. Kimyoviy jihatdan eng faol, toksik va yonuvchan oq (“sariq”) fosfor, ushning uchun u ko’p ishlatiladi (yunuvchi bomba va boshqalarda).
Qizil fosfor sanoat tomonidan ishlab chiqariladigan va iste’mol qilinadigan asosiy modifikatsiyadir. U gugurt ishlab chiqarishda, portlovchi moddalar, yoqish uchun aralashmalar, har xil turdagi yoqilg’ilar, shuningdek haddan tashqari bosimli moylash materiallarini ishlab chiqarishda ishlatiladi.