Ijod-press

AMIRLAR VA VAZIRLAR VA SIPOH VA AHOLIGA IN’OM BILAN TARBIYAT QILMOQNING TUZUKI
Amr etdimkim, har amirkim, bir mulkni egallasa yo bir lashkarga zarba bersa, unga uch narsa bila imtiyoz bergay- lar. Awal xitob, ikkinchi tug‘, uchinchi nag‘ora bila va unga bahodirlik laqabini bergaylar va davlat va saltanat sheriki bilib, kengash majlisiga kiritgaylar. Va viloyat chegarasini unga havola qilib, amirlami unga tobe qilgaylar.
Va har amirkim, to‘rani sindursa va yo amirzodaga zarba bersa, yo bir xonni ag‘darsa, uni ham o‘sha tariqada ulug‘lagaylar.
Jumladan, Amir Eku Temumi 0‘rusxonga qarshi yurishga tayin etdim. U unga zarba berdi. Bu ishi evaziga unga tuman va tug‘ va bayroq va nag‘ora berdim va uni davlatimga sherik etdim va o‘zimga vazir va maslahatchi qildim va kengashimga kiritib, unga chegara berdim va unga amirlami tobe qildim. Va hasadchilar uning haqida 0‘rusxonning ulusini g‘orat qilib, barcha mol-u dunyosini o‘zi olib, ega bo‘lib olibdi, dedilar. Va bu so‘zlar bila undan ixlosimni qaytardilar, lekin Bahrom Cho‘bin voqeasini eshitib, undan tajriba olgan edim.
Xoqon uch yuz ming qonxo‘r turki bilan Hurmuz binni Nushiravonga lashkar tortgan edi. Hurmuz - Nu- shiravonning vaziri va maslahatchisi va lashkarboshisi Bahrom Cho‘binni uch yuz yigirma ming eroniy lashkar bilan xoqonga qarshi yubordi. Va u xoqon bilan yuzma- yuz kelib, uch kecha-kunduz urush bo‘ldi. Shundan so‘ng xoqonga zarba berib, bu haqda Hurmuzga arz qilib, qo‘lga kiritgan o‘ljalarini Hurmuzning xizmatiga yubordi. Va Hurmuzning majlisidagi hasadchi va ig‘vogarlar chug‘ul- lik (g‘iybat) qilib, Bahrom ko‘p mablag‘lami o‘zida olib qolib, xoqonning qimmatli javohir bilan ishlov berilgan etigini va dur-u gavharlar bilan bezalgan bosh kiyimini va qilichini egallab olibdi, dedilar. Va Hurmuz bu so‘zlami eshitgach, xomtamalikdan Bahromning qilgan ishini va xizmatini unutib, g‘arazgo‘ylaming yolg‘on so‘zlarini rost bildi. Va uni xoin va gunohkor etib, uning uchun xotinlar ko‘ylagi bilan tug‘ va zanjir yubordi.
Va Bahrom ul tug‘ni bo‘yniga va zanjimi oyog‘iga solib, xotinlar libosini kiyib, lashkaming amirlari va sardorlari- ni chaqirib, huzuriga chorladi. Va sardor va sarkardalar va o‘zga sipohlar bu holni ko‘rdilar. Hurmuzning ta’nasidan norozi bo‘lib, Hurmuzdan ko‘ngullari qolib, ixlosi qaytib, Bahrom Cho‘bin bilan birga Hurmuz dargohiga keldilar. Va Hurmuzni podshohlikdin ag‘darib, Xusrav Parvezni Ajam podshohligi taxtiga o‘tqazdilar.
Men bu voqeadan tajriba olganim sababli, sipohning ta’nasiga qolmay deb, Amir Eku Temumi talab qilib, majlis yasab, bori om berdim va 0‘rusxon ulusidin o‘lja olingan barcha mol-u dunyoni jam etib, Amir Eku Temur bilan unga hamroh bo‘lgan, u bilan qilich chopgan barcha bahodir va sipohlarga in’om etinglar, deb buyurdim.
Va amr etdimkim, har amirkim urush vaqtida o‘z mavqeyini saqlab, o‘ziga to‘qnash kelgan qo‘shinni yengsa, martabasini ziyod etgaylar. Masalan, Tobon Bahodir To‘qtamishxonning urushida bayroqdorga yetib borib, uning bayrog‘ini yiqib, yarador bo‘ldi. Shunda uning hasadchi raqiblari uning o‘sha qilgan ishini yo‘qqa chiqarishga uriadilar. Lekin uning ishidan ko‘z yumish mening insofimga to‘g‘ri kelmadi. Unga amirlik berib, tarbiyat qilib, bayroq berdim.
Va amr etdimkim, o'nboshi va yuzboshi va ming- boshilaming biri lashkarga zarba bersa, o‘nboshining ish haqiga bir shahaming hukumatini bergaylar va yuzboshi jaldusi, ya’ni ish haqiga bir mamlakat hukumatini bergay­lar. Masalan, yuzboshi Bergan Bahodir, To‘qtamishxon- ning urushida g‘animning qo‘shiniga yuzma-yuz boTib, g‘anim lashkarini tor-mor etdi, shuning uchun unga Shodmon mamlakatini berdim.
Va amr etdimkim, mingboshi g‘anim qo‘shiniga zarba bersa, 'uni mamlakat voliysi qilgaylar. Misol uchun, Mu­hammad Ozod Katur urushida Burhon o‘g‘longa zarba bergan qora kiyimlilar jamoasiga zarba berdi. Shunda uni Kunduz va QoTob mamlakatining voliysi etib tayinladim.
Va amr etdimkim, amirlaming har birisi bir mamlakatni egallab, g‘anim tasarrufidan chiqarsa, ul mamlakatni uch yilgacha unga in’om etdim.
Va amr etdimkim, har bahodir qilich chopsa, unga dur-u gavharlar qadalgan o‘tog‘a bilan bosh kiyim va belbog¹ va qilich va ot bergaylar va o‘nboshilik martabasi bilan imtiyoz bergaylar, toki ikkinchi va uchinchi qilich chopishda yuzboshilik va mingboshilik martabasiga yetkazgay.
Amr etdimkim, o‘n ikki amiming har biriga bir bayroq va bir nag‘ora bergaylar. Va amir ul-umaroga bayroq va nag‘ora va tuman va tug‘ va chodir bergaylar. Va mingboshig‘a bir tug‘ bilan kamay bergaylar. Va yuzboshi va o‘nboshiga nag‘ora bergaylar. Va o‘ymoq amirlariga bir burg‘u ato qilgaylar. Va to‘rt beklarbegining har biriga bir nag‘ora va chodir va burg‘u bergaylar.
Va amirlaming har biri qo‘shinni tor-mor qilsa, yo bir mulkni ishg'ol qilsa, agar ul amir awalgi amir bo‘lsa, ikkinchi amir etkaylar. Va agar ikkinchi amir bo‘lsa, uchin- chi amiming martabasiga yetkazgaylar. Va agar uchinchi amir bo‘lsa, to‘rtinchi amiming martabasiga yetkazgaylar, to o‘n birinchi amirga tegm bu tariqa qilgaylar. Agar o‘n birinchi amir bo‘Isa, o‘n ikkinchi amir etkaylar va unga bayroq va tug‘ va nag‘ora bergaylar, jumladan, awalgi amirga bir tug‘, ikkinchi va uchinchi va to‘rtinchi amirga to‘rt tug* va nag‘ora bergaylar, to ulkim, o‘zini tuman, tug* va chodir martabasiga yetkazgaylar.