Илмий
башоратнинг кейинги
мантиқий тузилиши
қуйидаги
кўринишга эга:
Башорат
муаммосини
аниқлаш;
Илгари сурилган
прогнозлар асосида
прогностик фаолият
режасини тузиш;
гипотезани
илгари
суриш;
Прогноз қилиш
(башоратнинг умумий
Муаммоси доирасида
айрим вазифаларни
ечиш учун прогноз
ларни илгари
суриш);
Прогнозларнинг
ҳаққонийлиги,
ишончлилигини асослаш
ва уларни имконият
даражасида амалиёт
синовидан ўтказиш
йўли билан
тасдиқлаш.
Прогнозлаш-
тиришнинг
методлари
Экспертиза
усулида
баҳолаш.
Экстраполяция
методлари.
Тарихий
аналогия.
Келажак
сценарийлари.
Кўрсатилган келажакни башорат
қилиш методларининг ҳар бири ўз афзалликлари
ва камчиликларига эга.
Экстраполяция методлари
Қонуниятлари ўтмишда ва ҳозирги даврда яхши маълум бўлган
тенденцияларни келажакка татбиқ этишга асосланади.
Масалан, бирон-бир тизимга ўтмишда муайян ўзгармас тезлик
ёки тезланиш билан ривожланиш хос бўлган бўлса, бизда бу
тезлик ёки тезланиш келажакда ҳам муайян вақт оралиғида
ўзгаришсиз қолади деб ҳисоблаш учун асослар бор. Шундай
қилиб, ўсиш (пасайиш) эгри чизиқларини график ёки аналитик
усулда давом эттириш ва прогноз объекти бўлғуси ҳолатининг
миқдор кўрсаткичларини ҳисоблаб чиқариш мумкин. Шунга
агар ўрганилаётган тенденция бошқа тенденциялар билан ўзаро
арамай, таъсирга киришиш натижасида ўзгарса ва бу ўзаро
таъсирни лозим даражада ўрганиш имконияти мавжуд
бўлмаса, экстраполяция
методи унча самарали бўлмаслиги мумкин.
Тарихий аналогия
Бу таққослаш йўли билан билиш. Таққослана-
ётган ижтимоий ҳодисалар
ўртасида фарқ ҳам, ўхшашлик ҳам мавжуд бўлиши керак.
Таққослаш учун асос бўлувчи омиллар таққосланиши лозим
бўлган ҳодисаларга қараганда танишроқ бўлиши лозим. Тарихий
аналогиянинг ижтимоий башоратга мослашувчанлик
даражаси чекланган. Бу табиий бир ҳолдир, зеро
келажакка бошқа тарихий шароитлар
йўлдош. Тарихий аналогия кўпроқ тарихий
фактни фаол танқидий таҳлил
қилишга кўмаклашади
Моделлаштириш
методи
Билиш объектларининг ўзини эмас, балки уларнинг
моделларини ўрганишга асосланади. Тадқиқот объектини
моделлаштириш – уни прогностик хусусиятга эга бўлган хулосалар
чиқариш учун қулай бўлган содда, схематик кўринишда
гавдалантириш демак. Тадқиқот натижалари моделдан
объектга кўчирилади. Прогноз қилишнинг моделли методлари
шаклларининг ранг-баранглиги билан тавсифланади. Моделлаш-
тиришнинг моддий, физик, белгили (математик), имитацион,
компьютерда моделлаштириш каби турларини фарқлаш мумкин
Экспертиза усулида баҳолаш
Бу илмий методнинг моҳияти экспертлар (фан ва
техниканинг турли соҳасидаги етакчи мутахассислар)
томонидан муаммони таҳлил қилиш ва сўнгра натижаларни
Do'stlaringiz bilan baham: |
