Ижтимоий ва иқтисодий фанлар” кафедраси

10-МAВЗУ: ВАЛЮТА КУРСИ

Пул-кредит сиёсати билан боғлиқ фоиз ставкалари ва мавжудлиги кредит. Пул-кредит сиёсати воситаларига қисқа муддатли фоиз ставкалари ва пул базаси,Кўп асрлар давомида пул-кредит сиёсатининг фақат иккита шакли мавжуд эди: тангаларни ўзгартириш ёки босиб чиқариш қоғоз пул. Фоиз ставкалари, ҳозир эса унинг бир қисми деб ўйларди пул ҳокимияти, шу вақт ичида пул-кредит сиёсатининг бошқа шакллари билан умуман мувофиқлаштирилмаган. Пул-кредит сиёсати ижро этувчи қарор сифатида қаралди ва одатда ҳокимият томонидан амалга оширилди сенёраж (танга кучи). Каттароқ савдо тармоқлари пайдо бўлиши билан валюта қийматини олтин ёки кумушга, маҳаллий валютанинг нархини эса хорижий валюталарга қараб аниқлаш имконияти пайдо бўлди. Ушбу расмий нарх, ҳатто бозор нархидан фарқ қилса ҳам, қонун билан амалга оширилиши мумкин эди.

Қоғоз пуллар келиб чиқиши векселлар деб номланган "жиаози "7-асрда Хитой. Жиаози металл валютани алмаштирмади ва мис тангалар қаторида ишлатилган. Муваффақиятли Юан сулоласи қоғоз валютани муомалада бўлган муомала воситаси сифатида ишлатган биринчи ҳукумат эди. Урушни молиялаштириш ва ўз ҳукмронлигини сақлаб қолиш учун турларнинг катта танқислигига дуч келган сулоланинг кейинги даврида улар қоғоз пулларни чекловларсиз босиб чиқаришни бошладилар, натижада гиперинфляция.
Нинг яратилиши билан Aнглия банки 1694 йилда,[8] олтин билан тасдиқланган ёзувларни чоп этиш ваколатига эга бўлган, ижро этувчи ҳаракатлардан мустақил равишда пул-кредит сиёсати ғояси[Қанақасига? ] ташкил этила бошланди.[9] Пул-кредит сиёсатининг мақсади танга қийматини сақлаб қолиш, турлар даражасида савдо қиладиган ноталарни чоп этиш ва тангаларнинг муомаладан чиқиб кетишининг олдини олиш эди. Саноати ривожланган давлатлар томонидан миллий банкларнинг ташкил этилиши, кейинчалик валютанинг ўзаро муносабатини сақлаб қолиш истаги билан боғлиқ эди олтин стандарт ва тор доирада савдо қилиш валюта тасмаси олтин билан таъминланган бошқа валюталар билан. Шу мақсадда миллий банклар олтин стандартининг бир қисми сифатида ўз қарз олувчиларидан ва ликвидлик учун пул талаб қиладиган бошқа банклардан олинадиган фоиз ставкаларини ўрнатишни бошладилар. Олтин стандартни сақлаш деярли ҳар ойда фоиз ставкаларини ўзгартиришни талаб қилди.
Олтин стандарт - бу миллий валюта нархи олтин қийматига нисбатан қатъий белгиланган ва ҳукуматнинг олтинни асосий валюта бўйича белгиланган нархда сотиб олиш ёки сотиш ҳақидаги ваъдаси билан доимий равишда сақланиб турадиган тизим. Олтин стандарт "қатъий белгиланган валюта курси" сиёсатининг алоҳида ҳолати ёки товар нархлари даражасига йўналтирилганликнинг махсус тури сифатида қаралиши мумкин.
Иккинчидан, мамлакатнинг тўлов баланси тўғрисидаги маълумотлар мамлакатнинг бутун дунё учун бизнес шериги сифатида салоҳиятини кўрсатиши мумкин. Тўлов балансида катта қийинчиликларга дуч келган мамлакат ташқи дунёдан импортни кенгайтира олмайди. Бунинг ўрнига, мамлакат тўлов баланси ҳолатини яхшилаш учун импортни чеклаш ва капиталнинг чиқиб кетишини тўхтатиш чораларини кўриши мумкин. Бошқа томондан, тўлов балансида сезиларли даражада профицитга эга бўлган мамлакат чет эл корхоналари учун маркетинг имкониятларини таклиф қилган ҳолда, импортни кенгайтириши ва валюта чекловларини қўйиши эҳтимолдан йироқ эмас.
Учинчидан, тўлов баланси маълумотлари мамлакатнинг халқаро иқтисодий рақобатдаги фаолиятини баҳолаш учун ишлатилиши мумкин. Йилдан-йилга савдо тақчиллигини бошдан кечираётган мамлакат, мамлакат ички саноатининг халқаро рақобатбардошлиги этишмаслигидан далолат бериши мумкин.
Тўлов балансида мамлакат учун тўловлар ҳисобга олинади експорт ва импорт нинг товарлар, хизматлар, молиявий капитал ва молиявий ўтказмалар.[1][2]У ягона валютада, одатда тегишли мамлакат учун ички валютада тайёрланади. Тўлов баланси ҳисобварақлари маълум бир даврда бошқа барча мамлакатлар билан мамлакатнинг барча иқтисодий операцияларини (кўринадиган ва кўринмайдиган) мунтазам равишда қайд етиб боради. БоП ҳисобварақларида чет елдан тушган барча тушумлар кредит сифатида қайд етилади ва чет елга барча тўловлар дебет ҳисобланади. Ҳисоб-китоблар икки томонлама бухгалтерия ҳисоби билан олиб борилганлиги сабабли, улар тўлов баланси ҳисоб-китоблари ҳар доим мувозанатли бўлишини кўрсатади. Мамлакат учун маблаг ъманбалари, масалан, експорт ёки тушум кредитлар ва инвестициялар, ижобий ёки ортиқча нарсалар сифатида қайд етилади. Импорт ёки хорижий давлатларга сармоя киритиш каби маблағлардан фойдаланиш салбий ёки камомад сифатида қайд етилади.
БоП ҳисобларининг барча таркибий қисмлари киритилганда, улар ортиқча ва камомадсиз нолга тенглашиши керак. Масалан, агар бирор мамлакат експорт қилгандан кўра кўпроқ импорт қилса, унинг савдо баланси дефицитда бўлади, аммо камомад бошқа йўллар билан, масалан, чет ел инвестицияларидан олинган маблағлар, валюта захиралари ҳисобига ёки бошқа мамлакатлардан кредит олиш.
Ҳозирги кунда ушбу турдаги пул-кредит сиёсати энди бирон бир давлат томонидан қўлланилмайди.[10]
1870-1920 йиллар мобайнида саноат ривожланган давлатлар марказий банк тизимларини ташкил этишди, улардан кейингисидан бири Федерал захира 1913 йилда.[11] Бу вақтга келиб Марказий банкнинг "охирги чора учун қарз берувчи "ташкил этилди. Бундан ташқари, фоиз ставкалари бутун иқтисодиётга таъсир қилиши, тобора ортиб бораётгани учун миннатдорчилик туфайли маргинал инқилоб иқтисодиётда, бу одамлар ўзларининг иқтисодий савдосидаги ўзгаришларга қараб қарорларини ўзгартиришини намойиш этди.
Монетарист иқтисодчилар узоқ вақтдан бери пул таклифининг ўсиши макроиқтисодиётга таъсир қилиши мумкин деб таъкидлашмоқда. Буларга киритилган Милтон Фридман карийерасининг бошида буни ҳимоя қилган давлат бюджети дефицити таназзул пайтида тенг миқдорда молиялаштирилади пул яратиш рағбатлантиришга ёрдам бериш ялпи талаб ишлаб чиқариш учун.[12] Кейинчалик у инфляцияни ушлаб туриш ва ишлаб чиқаришнинг барқарор ўсишини таъминлашнинг энг яхши усули сифатида шунчаки пул таклифини паст, доимий ставкада оширишни ёқлади.[13] Бироқ, қачон AҚШ Федерал захира Раис Пол Волкер 1979 йил октябридан бошлаб пул агрегатлари ва бошқа макроиқтисодий ўзгарувчилар ўртасидаги беқарор муносабатлар туфайли бу сиёсат амалда қўлланилмаслиги аниқланди.[14] Кейинчалик Милтон Фридман ҳам пулни тўғридан-тўғри этказиб бериш у умид қилганидан кам муваффақиятли бўлганини тан олди.
Тўлов баланси-бу Тўлов баланси қуйидаги сабабларга кўра халқаро молиявий менежментда муҳим аҳамиятга эга:
Биринчидан, тўлов баланси мамлакат валютасига талаб ва таклиф. Масалан, агар чиқиб кетиш оқимдан ошиб кеца, у ҳолда ички бозорда валютага бўлган талаб валюта бозоридаги таклифдан юқори бўлиши мумкин, cетерис парибус. Шундай қилиб, валютанинг бошқа валюталарга нисбатан қадрсизланиши босими остида бўлиши мумкин. Бошқа томондан, агар тушумлар оқимдан ошиб кеца, унда унинг валютаси ўсиши мумкин.
Иккинчидан, мамлакатнинг тўлов баланси тўғрисидаги маълумотлар мамлакатнинг бутун дунё учун бизнес шериги сифатида салоҳиятини кўрсатиши мумкин. Тўлов балансида катта қийинчиликларга дуч келган мамлакат ташқи дунёдан импортни кенгайтира олмайди. Бунинг ўрнига, мамлакат тўлов баланси ҳолатини яхшилаш учун импортни чеклаш ва капиталнинг чиқиб кетишини тўхтатиш чораларини кўриши мумкин. Бошқа томондан, тўлов балансида сезиларли даражада профицитга эга бўлган мамлакат чет эл корхоналари учун маркетинг имкониятларини таклиф қилган ҳолда, импортни кенгайтириши ва валюта чекловларини қўйиши эҳтимолдан йироқ эмас.
Учинчидан, тўлов баланси маълумотлари мамлакатнинг халқаро иқтисодий рақобатдаги фаолиятини баҳолаш учун ишлатилиши мумкин. Йилдан-йилга савдо тақчиллигини бошдан кечираётган мамлакат, мамлакат ички саноатининг халқаро рақобатбардошлиги этишмаслигидан далолат бериши мумкин.
Тўлов балансида мамлакат учун тўловлар ҳисобга олинади експорт ва импорт нинг товарлар, хизматлар, молиявий капитал ва молиявий ўтказмалар.[1][2]У ягона валютада, одатда тегишли мамлакат учун ички валютада тайёрланади. Тўлов баланси ҳисобварақлари маълум бир даврда бошқа барча мамлакатлар билан мамлакатнинг барча иқтисодий операцияларини (кўринадиган ва кўринмайдиган) мунтазам равишда қайд етиб боради. БоП ҳисобварақларида чет елдан тушган барча тушумлар кредит сифатида қайд етилади ва чет елга барча тўловлар дебет ҳисобланади. Ҳисоб-китоблар икки томонлама бухгалтерия ҳисоби билан олиб борилганлиги сабабли, улар тўлов баланси ҳисоб-китоблари ҳар доим мувозанатли бўлишини кўрсатади. Мамлакат учун маблаг ъманбалари, масалан, експорт ёки тушум кредитлар ва инвестициялар, ижобий ёки ортиқча нарсалар сифатида қайд етилади. Импорт ёки хорижий давлатларга сармоя киритиш каби маблағлардан фойдаланиш салбий ёки камомад сифатида қайд етилади.
БоП ҳисобларининг барча таркибий қисмлари киритилганда, улар ортиқча ва камомадсиз нолга тенглашиши керак. Масалан, агар бирор мамлакат експорт қилгандан кўра кўпроқ импорт қилса, унинг савдо баланси дефицитда бўлади, аммо камомад бошқа йўллар билан, масалан, чет ел инвестицияларидан олинган маблағлар, валюта захиралари ҳисобига ёки бошқа мамлакатлардан кредит олиш.Тўловларнинг барча турлари киритилганида умумий ҳисобварақлари доимо мувозанат сақланиб турса-да, БоПнинг алоҳида элементлари, масалан, жорий ҳисоб, капитал ҳисоби Марказий банкнинг захира ҳисобварағи ёки иккаласининг суммаси бундан мустасно. Иккинчи сумдаги мувозанатнинг бузилиши ортиқча мамлакатларда бойлик тўпланишига олиб келиши мумкин, дефитсит давлатлар эса тобора кўпроқ қарзга ботмоқда. "Тўлов баланси" атамаси кўпинча ушбу суммани англатади: мамлакатнинг тўлов баланси маълум миқдордаги ортиқча (тенг равишда, тўлов баланси ижобий) деб айтилади, агар маблаг 'манбалари (сотилган экспорт товарлари ва облигатсиялар каби) сотилган) маблағларнинг сарфланишидан (масалан, импорт қилинадиган товарларни тўлаш ва сотиб олинган чет эл облигатсияларини тўлаш каби) ушбу миқдордан ошиб кетади. Агар биринчиси иккинчисидан кам бўлса, тўлов балансининг дефитсити (тўлов баланси салбий деб айтилади) мавжуд. БоП профитсити (ёки дефитсити) нинг тўпланиши (ёки парчаланиши) билан бирга келади валюта захиралари томонидан марказий банк.