Ijtimoiy -gumanitar va mutaxassislik

Kurs ishining tadqiq obyekti va metodi. Kurs ishi mavzusini yoritishda 
turli ilmiy manbalarda kelgan fikrlarni qiyoslash-taqqoslash, tavsiflash kabi 
an’anaviy metodlardan foydalanildi. 
Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati. Ushbu kurs ishidan taqlid so‘zlar 
mavzusidagi dars jarayonlarini tashkil etishda, seminar mashg‘ulotlarida va 
filologiya sohasi bo‘yicha qo‘llanmalar tayyorlashda foydalanish mumkin. 
Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishining umumiy tavsifi, kirish, ikki asosiy bob, 
to‘rtta reja, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Kurs ishining 
umumiy hajmi 35 sahifadan iborat. 

---

I BOB SHAXSIY EHTIYOJLARNING TURLARI 
1.1 Ijtimoiy –iqtisodiy ehtiyojlarning mazmuni va shakillari. 
Abraham Maslou (Abraham Maslow) (1908-1970) – mashhur amerikalik psixolog, 
psixiatr va gumanistik psixologiya vakili bo’lib, u gumanistik 29 psixologiyaning 
asosiy g’oyalaridan saqlanib qolingan psixotahlil va bexiviorizm yo’nalishlarini 
o’zaro bir-biridan namoyishkorona ajratib turuvchi “uchinchi kuch” atamasini 
kiritgan olimdir. A. Maslou “Sabablar va shaxs” (1954) kitobida o’ziga xos, noyob 
konsepsiyani taklif etgan bo’lib, unga ko’ra insonlar – ehtiyojlar, mayllar va 
qobiliyatlarning nasliy psixologik tizimiga ega bo’lib, ular odatda jamiyat ravnaqi 
uchun xizmat qiladilar. A. Maslouning fikricha, sog’lom rivojlanish uchun bizning 
qobiliyatlarimizni faoliyatlarda amalga oshirish, ko’rsatish darkor, zero, psixik 
bo’zilishlarning alomati ana shu ichki imkoniyatlar, qobiliyatlarni tormozlash yoki 
shu qobiliyatlarni ro’yobga chiqarmaslik natijasida paydo bo’ladi.
A. Maslou mashhur ehtiyojlar iyerarxiyasi chizmasini yaratgan bo’lib, bu unga 
ko’plab e’tirozlar va e’tiroflarni olib keldi. Unga ko’ra dastlabki shart, ya’ni asosiy 
fiziologik ehtiyojlar (ochlik, chanqoqlik) yuqori ustun hisoblangan ehtiyojlardan 
(o’z-o’zini hurmat qilish va o’zini ro’yobga chiqarish) oldin qondirilishi kerakdir. 
O’zini o’zi ro’yobga chiqarishning aniq turlari inson xarakteriga bog’liq holda 
o’zgarib boradi. A. Maslou nazariyasining tanqidchilari uning fikrlaridagi validlik 
darajasiga ishonqiramay qaradi. Ularning fikricha, tashqi chiroyiga qaramay,
A. Maslou nazariyasi ilmiy asosga ega emas va dalil, isbotlar bilan 
qo’llabquvvatlanmagan. A. Maslouning o’zi esa bu nazariyani eksperimental 
tomondan muvaffaqiyatli deya olmasa-da, lekin u ko’p odamlarning shaxsiy 
tajribalari bilan mos keladi va ularga hayot mazmunini anglashga yordam bergan, 
deb ta’kidlaydi. A. Maslou ehtiyojlar iyerarxiyasi bo’yicha bixevioristlardan 

---

birinchilardan bo’lib o’z ishlarida insoniy ehtiyojlarni qanchalik murakkab 
ekanligini va motivasiyaga ta’sirini yaratib beradi. 1940 yilda o’zining motivasiya 
nazariyasini yarata turib, A. Maslou shuni tan oladiki, insonlar turli xil ehtiyojlarga 
ega va bu ehtiyojlarni beshta asosiy toifaga ajratish mumkin. Shunday qilib, A. 
Maslou ehtiyojlarning iyerarxik modelini yaratgan. Uning tushunishicha, odamlar 
ehtiyojning ko’plab turlarini boshlaridan kechiradilar. Muallif ularni bir necha 
guruhga bo’lib tahlil qilgan: Psixofiziologik ehtiyojlar. Unga tashnalik, ochlik, dam 
olish, uy-joy, jinsiy aloqaga bo’lgan ehtiyojlar kiradi; 

xavfsizlik va kelajakka ishonch ehtiyojlari – bu ehtiyojlar ma’lum bir guruhga xos 
bo’lib, unda insonlarning bir-birini tushunishi, sevgi munosabatlari, o’zaro ijtimoiy 
munosabatlarga kirishimliligi, bog’liqligi, qo’llab-quvvatlashi kabilar kiradi. A. 
Maslou bu ehtiyojlarni o’sish ehtiyojlari sirasiga kiritadi;

ijtimoiy mansublik ehtiyojlari – jamiyatda kerakligi va o’z o’rni bor ekanligini his 
qilish ehtiyoji. Rasmiy va norasmiy jamoalar, do’stlik rishtalari bunga yaqqol misol 
bo’ladi;

Obro’, hurmat qozonish, o’zini ahamiyatli his etish ehtiyojlari – bunga o’zini o’zi 
hurmat qilish va tan olish ehtiyojlari kirib, bu ham o’sish ehtiyojiga taalluqlidir;

o’zini namoyon etish, o’zidan iz qoldirish ehtiyojlari (yuksalish) – bu eng yuqori 
ehtiyoj pog’onasidir. Unda ahamiyatga molik, qadrlanadigan shartsharoitlarda va 
rivolanishida insonning shaxs sifatida takomillashuvi nazarga olinadi. A. 
Maslouning ta’kidlashicha, insonning orzu va ehtiyojlari cheksizdir. Har bir inson 
bir marraga kelgandan so’ng darhol ikkinchi bir marrani mo’ljallay boshlaydi. 
“Maqsad – intilish – yetishish” jarayonini qayta-qaytadan takrorlanaveradi. Hamma 
yuqori ehtiyoj ko’rsatgichlari qat’iy iyerarxik to’zilishlar orqali amalga oshadi. A. 
Maslouning fikricha, ehtiyojning yuqori pog’onasi, qachonki ehtiyojning pastki 
pog’onasi (“fiziologik, xavfsizlik va himoya”) qondirilgandagina yuzaga chiqadi. 
Uning nazariyasi tashkilotlar boshqaruvida muhim ahamiyat kasb etdi. Menejerlar 
ishchilar nima uchun ishlashni xohlashadi-yu, nega xohlashmaydi, degan narsani 

---

asta-sekinlik bilan tushunishadi. Ularga shu narsa ma’lum bo’ldiki, shaxsning 
ehtiyoj turlariga qarab motivasiyasi keng ko’lamda aniqlanadi. O’z qo’l ostidagilarni 
to’g’ri yo’naltira olishi, ularning muammolarini, ehtiyojlarini amalga oshirish yo’li 
bilan hal qilish mumkin. A. A. Maslou motivasiya nazariyasining klassik 
namoyandalaridan biri bo’lib qoldi. Muallifning fikricha, mazkur jarayonni, badiiy 
asar yaratish, sport bo’yicha muvaffaqiyatlarga erishish, hatto, ota-onalik burchining 
yaxshi ado etilishi misollarida ko’rish mumkin. O’zini o’zi ro’yobga chiqarilgach, 
shu jihat bilan bog’liq bo’lgan hayotiy kechinmalar oddiy holdek bo’lib tuyuladi. V. 
M. Karimova, B. T. Abdug’afforov, F. A. Akramovalarning fikricha, 
motivasiyalashgan tizim birligi – bu turtkidir. To’zilish jihatidan turtkilar ikki xil 
farqlanadi: “xohish-istakli” va “haqiqiy”. Har bir inson hayoti davomida turli 
vaziyatlarga tushadi. Ularning xulqida turli xil motivlar namoyon bo’ladi. Ko’pgina 
motivlar mehnat mobaynida shakllanadi. Odatda odamlarda mehnat qilish istagi 
foyda olish yoki foyda tushishi uchun xizmat qiladi, ya’ni shu orqali boshqalarga 
yordam beradi.