Ijtimoiy fanlar
Download 1,78 Mb. Pdf ko'rish
|
falsafa
1 2 3 4 2-Ilova. Tayanch iboralar 1. Klassik falsafa. 11. Nepozitivizm . 2. Fan va texnika inqilobi. 12. Texnokratiya . 235 3. Noklassik falsafa. 13. Prgmatizm . 4. Rasianalizm . 14. Germenevtika . 5. Ekzestensializm . 15. Neotomizm . 6. Irasianalizm . 16. Neomaltuschilik . 7. Marksizm. 17. Ijtimoiy darvinizm. 8. Ssentizm. 18. Irqchilik nazariyasi. 9. Antisentizm . 19. Valyuntarizm. 10. Tolerantlik . 20. Aqliy – mantiqiy tafakkur. 3-Ilova. Blis-so’rov savollari № Savol Javob 1. Hozirgi davr g’arb falsafasining o’ziga xosligi nimada? 2. Umuminsoniy bilan milliylik uyg’unligiga bu davrda qanday e’tibor qaratildi? 3. Noklassik falsafaning oldingi klassik falsafadan farqli jihati nimada? 4. Ssentizm oqimiga qaysi maktablar kiradi? 5. Hozirgi zamon falsafasining eng muhim yutuqlari? XIX falsafasining mohiyati. (volyuntarizm, pozivitizm, empiriokritisizm) Slayd 1 Volyuntarizm (lot. Voluntas –iroda) –irodani borliqning asosiga qo’yuvchi idealizmning ko’rinishi 1-turi 2- turi Obyektiv idealizm shaklidagi – volyuntarizm. Subyektiv idealizm shaklidagi - volyuntarizm. Asosiy vakillari A.Shopengauer (1788-1860) E.Gartman (1842-1906) M.Shtirner (1806-1856) F.Nisshe (1844-1900) Slayd 2 236 Pozitivizm (lot. Positivus- ijobiy) –chin, haqiqiy bilimlar, konkret fanlar asosidagina hosil bo’lishini, falsafaning dunyoni bilishligini inkor etuvchi oqim. Asosiy asoschisi O. Kont (1798-1857), «pozitivizm» terminini fanga kiritgan Obyektiv idealizm Subyektiv idealizm 1 bosqich 2 bosqich 3 bosqich gnoseologii, logiki, sosiologiya muammolari Empiriokritisizm (XIX asrning 70-90 y.) Neopozitivizm ( XX asr.) Pozitivizm bosqichlari Fransiya O.Kont E.Littre P.Laffit Angliya D.S.Mill G.Spenser Avstriya E.Max Vena to’garagi O.Neyrat R.Karnap M.Shlik F.Frank Slayd 3 Empiriokritisizm «Tajribani tanqid», yoki maxizm, - bilishning asosiy qonuni deb, “tafakkurni tejash”ni, tajribani materiya, ong, zaruriyat, sababiyat kabi kategoriyalardan tozalash kerakligini ilgari suruvchi – subyektiv idealizm ko’rinishi. Vakillari Avstriya E.Max (1838-1916) Shveysariya R.Avenarius (1843-1896) Slayd 2 Ruhiy tahlil falsafasi Asab va ruhiy kasalliklarni davolashning uslubiy metod va nazariyasi – freydizm nazariyasining nazariy asoslaridan biri hisoblanadi. Asoschisi Z.Freyd (1856-1939) – avstriyalik vrach – nevropotolog va psixiatr 237 Asosiy qoidalari Insonning mohiyatini ong osti hodisalari va ular bilan bog’liq bo’lgan kechinmalar, intilishlar, istaklar belgilaydi. Ayrim kishilarni ularning ongsizlik holatlari bilish orqali davolash mumkinligi singari, butun insoniyatni ham mana shu tarzda davolash mumkin. Slayd 3 Ekzestensializm Ekzestensializm (lot. Existens – yaxshi ) XX asr falsafasidagi irratsionalistik yo’nalish. Ekzistensializm falsafa va fanni bir-biriga qarama-qarshi qo’yadi. Falsafaning predmeti borliq bo’lsa, fanning predmeti mavjudlikdir. Mavjudlik, inson borlig’i bilvosita, aql, tafakkur asosida emas, balki mbevosita emperik yo’l bilan egzestensiya orqali bilinadi. Ekzestensializm nazariyasi asoslari Hayot falsafasi E.Gusserl fenomenologiyasi Kyerkegorning diniy-mistik ta’limoti Diniy ekzistensializm Ateistik ekzistensializm Ontologik ekzistensializm Yaspers J.P.Sartr M.Xaydegger 238 Slayd 4 Neotomizm Yangi Tomizm (Fomizm) – Foma Akvinskiyning Xristian falsafasini tiklashga qaratilgan oqimi. Neotomizmning asosiy prinsipi «Falsafa – ilohiyotning xizmatkoridir» Asosiy qoidalari Hozirgi davrni xristianlik nuqtai nazaridan tahlil qilish kerak. Barcha muammolarni, ma’naviy inqirozlarni faqat din, cherkovga asoslangan holdagina hal qilish mumkin. Bu jarayonda dinga falsafa yordam beradi. Vakillari Fransiya Mariten Germaniya I. de Friz Belgiya Van Steyenbergen Avstriya G.Vetter MUSTAQIL IShLASh UChUN NAZORAT SAVOLLARI VA TOPPShRIQLAR: 1. XX asr falsafasining harakterli xususiyatlari nimalarda ko’rinadi? 2. Ekzistensial falsafaning mohiyati nimadan iborat? 3. Neopozitivizmning asosiy xususiyatlari qanday? 4. Strukturalizmning moxiyati nima? 5. Germenevtika nima? 6. Ssiyentizm va antissiyentizm nima? 239 Amaliy mashg’ulotni olib borish texnologiyasi Talabalar soni: 28 Vaqti: 2 soat Mashg’ulot shakli Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot Mashg’ulot rejasi 1. XX asrning asosiy xususiyatlari va uning falsafada o’z aksini topishi. Texnokratizm, postindistrial jamiyat nazariyasi va ekzestensializm falsafasi. 2. Biologik oqimlar. Ijtimoiy darvinizm, nemoaltuschilik, irqchilik nazariyalari. 3.Arab sharqida ijtimoiy – falsafiy fikr (XIX- XX asr). 4. XX asr Hind, Xitoy va Yapon falsafasi. 5. Eng yangi falsafa sintez tamon yo’l. Mashg’ulotning maqsadi: Mavzu bo’yicha bilimlarni chuqur o’zlashtirishni ta’minlash. Pedagogik vazifalar O’quv faoliyati natijalari. · mavzuni mustaqil o’rganish uchun asos yaratadi; · mavzu bo’yicha bilimlarni chu- qur o’zlashtirishga va mustah- kamlashga yordam beradi. · kichik guruhlarda ishlashni tashkil qiladi. · o’z nuqtai nazariga ega bo’- lishni shakllantiradi. · amaliy mashg’ulot rejalari bilan oldin-dan tanishibchiqib, tayyorgarlik ko’radi. · XIX -XX asr ijtimoiy siyosiy hayot, fan- texnika taraqqiyoti va ma’naviy madaniyatdagi o’zgarishlarning G’arb falsafasida aks etishini yoritib bera oladilar. · biologik oqimlarning g’oyalari va ularning o’ziga xos xususiyatlarini aytib beradilar. · horijiy sharq mamlakatlarida vujudga kelgan oqimlarning falsafiy ta’limotlari va ularning yuzaga kelishi va yutuqlari haqida o’z fikrini ayta oladi. O’qitish usullari va texnika Topshiriqlar, amaliy ishlash usuli, suhbat O’qitish vositalari Tarqatma material, kompyuterlar, doska O’qitish shakllari Individual, kollektiv O’qitish shart-sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya. Monitoring va baholash Og’zaki nazorat, savol-javob, o’z-o’zini nazorat qilish, reyting tizimi asosida baholash. 240 Amaliy mashg’ulotning texnologik kartasi Ish jarayonlari vaqti Faoliyatning mazmuni o’qituvchi Talaba I-bosqich. Mavzuga kirish. (10 minut) 1.1. O’quv mashg’uloti mavzusi, maqsadi va o’quv faoliyati natijalarini aytadi. Ta’lim jarayoni interfaol usullar or-qali amalga oshirilishini e’lon qiladi. Mavzu nomini yozib oladi. 1.2. Talabalarni fikrlarini jonlantirish maqsadida Nima uchun? Texnikasidan foydalangan holda: “Nima uchun noananaviy falsafa vujudga keldi?” deb savol bilan murojaat qiladi. (1-ilova) Fikrlarni umumlashtirib amaliy mashg’ulotni boshlaydi. Yozib oladi. Javob beradi. 1.3. Talabalarni 3 ta kichik guruhlarga bo’ladi, baholash ko’rsatkichlari va mezonlari bilan tanishtiradi. (2-ilova). Guruhlarga bo’linadi II-bosqich. Asosiy (65 minut) 2.1. Guruhlarga topshiriq beradi: 10 min. Ichida har bir guruh quyidagi mavzular bo’yicha umumiy esse yozing. 1. XIX -XX asr ijtimoiy siyosiy hayot, fan- texnika taraqqiyoti va ma’naviy madaniyatdagi o’zgarishlar. 2. Ekzestensializm - inson erkinligi haqidagi ta’limot. 3.Xitoy turg’unlikdan taraqqiyot tamon. Topshiriqlar bilan tanishadi. 2.2. Esse yozish uchun yo’riqnoma beradi, taqdimotni tayyorlashga ko’maklashadi, izoh beradi, bilimlarini umumlashti-radi xulosalarga alohida e’tibor qara-tadi. Topshiriqni qay darajada to’g’ri bajarilishini diqqat bilan kuzatadi. Guruhlarga bo’li-nadi. Har bir gu-ruhdan jamoa sar-dori chiqib taqdi-mot o’tkazadi. O’quv topshirig’i va baholash mezon- lari bilan tani- shadi. 2.3. Guruhlarga “Koop-koop” texnikasi-dan foydalangan holda “Zamonaviy G’arb va Sharq falsafasining o’xshashlik va farqli tamonlari” yoritib bering va jadvalni to’ldiring – deb savol bilan murojaat qiladi (3-ilova). 2.4. Ishni boshlanganligini e’lon qila-di, har Mustaqil 241 bir guruh topshiriqlarni vatman-qog’ozlarga tushirib, taqdimotni o’tka-zishda yordam beradi. ishlaydi. 2.5. Ish taqdimotini tashkil qiladi, izoh beradi, talabalarning bilimlarini umumlashtiradi, xulosalarga e’tiborini qaratadi. Taqdimot o’tkazadi. III-bosqich. Yakuniy (5 minut) 3.1. Ish bo’yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Savollar beradi. 3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi ting- lovchilar faoliyati tahlil qilinadi va baholanadi. 3.3. Keyingi ma’ruza-konferensiyaga tayyorlanib kelish uchun dokladchilarga mavzularni beradi. O’UM ga qaraydi. 1(5.2)-Ilova «Nima uchun» organayzeri Nima Nima uchun? Nima uchun? uchun? Nima uchun? Nima uchun? Нима учун ноананавий ёки ноклассик фалсафа вужудга келди? 242 3-Ilova. “Koop-koop (Birgalikda o’qiymiz)» texnikasini o’tkazish qoidasi Ish bos. Faoliyat Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchi. 1. 3 va 5 kishidan iborat kichik guruhlarni tashkil qiladi. Guruhga bo’linadi. 2. Har bir guruhga mavzuning bir bo’lagi bo’lib hisoblangan bir xil topshiriqlar beradi. Topshiriqni bajarish uchun yo’riqnomalar beradi. Guruh a’zolari o’zaro topshiriq-larni bo’lib olishadi. 3. Topshiriqni muvaffaqiyatli baja- rilishini nazorat qiladi. 3.1. Hamma mustaqil topshiriqni bajaradi, mavzular bo’yicha mus-taqil ishlaydi. 3.2. Guruh a’zolarining mini- ma’ruzalarini tinglaydi. Umumiy ma’ruza tayyorlanadi. Ma’ruzani o’qish uchun spiker tayinlanadi. 4. Guruhlarda ish yakunlarini chiqa- rilishini so’raydi va taqdimotni o’tkazadi. Guruh spikeri ma’ruzaning taqdimotini o’tkazadi. 5. Natijalarni tahlil qiladi va baholaydi, g’olib guruhlarni aniqlaydi, Tinglaydi. 243 O’QUV TOPShIRIQ. Hozirgi zamon G’arbiy falsafiy maktablari asosida jadvalni to’ldiring. 2-slayd Вакиллари: Таълимоти: Вакиллари: Таълимоти Вакиллари: Таълимоти Вакиллари: Таълимоти Вакиллари: Таълимоти Вакиллари: Таълимоти 244 Hozirgi zamon xorijiy sharq mamlakatlari falsafasi asosida jadvalni to’ldiring. 2-slayd Араб шарқи фалсафаси Вакиллари Оқимлари Таълимоти Хитой фалсафаси Вакиллари Оқимлари Таълимоти Корея фалсафаси Вакиллари Оқимлари таълимоти Ҳиндистон фалсафаси Вакиллари Оқимлари Таълимоти Япон фалсафси Вакиллари Оқимлари Таълимоти 245 mavzu BORLIQ FALSAFASI Grafikli organayzerlarni qo’llagan xolda vizuallashgan informasion- tsmatik ma’ruza Ma’ruza rejasi: 1.Borliq tushunchasi. Borliqning asosiy shakllari 2. Borliqning asosiy atributlari. Harakat, fazo va vaqt.. 3. Tabiat to’g’risidagi falsafiy qarashlar. Mashg’ulotning maqsadi: Borliq falsafasi to’g’risida tulik tushuncha xosil kilish O’quv faoliyatining natijasi: Ontologiya qanday ta’limot ekanligiga ta’rif beradi. “Borliq” kategoriyasiga ta’rif beradi. Borliq haqidagi G’arb va Sharq konsepsiyalarini ajrata oladi. Materiya tushunchasini harakterlab beradi. Materiya harakat shakllarini sanab beradi. Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlar: Topshiriq 1. “Insert” texnikasi va “Blis-surov” uslubi qoidasini o’rganish. Eslatma: III qismga qarang Topshpriq 2. .6/6/6 jadvalini to’ldirish. Eslatma: II qismga qarang Topshiriq 3. Faollashtiruvchi va blis-surov savollariga javob berish. Eslatma: II qismga qarang Topshiriq 4. Ma’ruza bo’yicha tavsiya etilgan adabiyotlarni o’rganish. Eslatma: 4 qismga qarang Topshiriq 5.O’ziii-o’zi nazorat qilish uchun savollarga javob bsrish. Eslatma: IV qismga qarang Nazorat shakli: Og’zaki nazorat, savol- javob va o’z-o’zini nazo- rat qilish. Maksimal ball: 4,1 b. Talabaga qo’yilgan ball: ______ O’qituvchi imzosi:_____________ 246 O’QUV-USLUBIY MATERIALLAR I. O’QUV MATERIALLAR 1.1. Adabiyotlar ruyxati 1. Kaxlorova Sh. «Falsafaga kirish» kursi ma’ruza matnlari. O’zMU, 2005, 3-17- betlar. 2. Falsafa qomusiy lug’at. «O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti». -T.: Sharq, 2004. 3. Falsafa asoslari. Darslik. -T.: O’zbekiston, 2005, 125-138-bstlar. 4. Osnovы filosofii. T.: Mehnat, 2004, 270-278; 279-281-betlar. II. O’Q UV TOPSHIRIQLAR II.1. Insert usulida jadvalni to’ldirish. Mavzu savollari V - + ? Borliq tushunchasining moxiyati va ma’nosi, borliq haqidagi tarixiy konsepsiyalar. Borliqning shakllari va namoyon bo’lish xususiyatlari. Materiya tushunchasi, uning xususiyatlari va namoyon bo’lish shakllari hakida zamonaviy qarashlar Harakat - materiyaning namoyon bo’lish shaklidir II.2. “Bilaman, bilmokchiman, bildim” jadvalipi to’ldirish. Bilaman Bildim Bilmoqchiman II.Z. Mavzu bo’yicha faollashtiruvchi va Blis-so’rov savollari. 1. “Mavzudan nima yangilik oldinglar?” 2. Yunoy olimlari borliqka qanday ta’rif berishgan? 3. Abu Nasr Farobiy borliqka qanday ta’rif bergan? 4. Abu ali Ibn Sino borliqka qanday ta’rif bergan? 5. Ontologiya nima? 6. Borliq nima? 7. Harakat nima? 8. Materiya nima? 247 Slayd 1 Borliq Falsafiy tushuncha bo’lib, o’zida butun olamdagi narsa va hodisalarni, ularning o’tmishi, hozirgi davri va kelajagini qamrab oladi. Borliqning hozirgi zamondagi ko’rinishi – mavjudlik tushunchasida, bizga namoyon bo’lgan qismi esa reallik tushunchalarida ifodalanadi. Borliq, mavjudlik, reallik tushunchalari sinonim sifatida ham ishlatiladi. Falsafa tarixida borliq tushunchasining talqini Materialistik falsafa Idealistik falsafa 1. Borliq – his qiluvchi materiyadir 2. Borliq – moddiy holatda faktik mavjud bo’lgan narsalar va hodisalardir. 1. Borliq – materikdan mustaqil, unga bog’liq bo’lmagan holda mavjud bo’lgan, adabiy, barcha narsalar va hodisalarni yaratuvchi ilohiy kuchdir. 2. Borliq – mutlaq g’oya, olamiy ruxdir Slayd 2 Borliqning asosiy shakllari 1. Narsa va hodisalar borlig’i; a) Tabiatdagi narsa va hodisalar b) Inson tomonidan yaratilgan narsalar 2. Inson borlig’i; a) Insonning organizm sifatidagi borlig’i b) Insonning ijtimoiy – tarixiy mavjudot sifatida o’ziga xos borlig’i 3. Ma’naviy borliq; a) Jamiyatning ma’naviy hayoti, ijtimoiy ong shakllari b) Alohida kishining ma’naviy-ruhiy olami, individual ong 4. Ijtimoiy borliq; a) Jamiyatning ijtimoiy borlig’i – ishlab chiqarish usuli va u bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy tushuncha b) Alohida kishining moddiy hayoti – mehnati, tajribalari, turmushi 248 Materiyani falsafiy tushunish Materiya Materiya – borliqdagi barcha narsalarga xos bo’lgan muhim va umumiy xususiyatlarni aks ettiruvchi umumiy tushunchadir. Materiyaning ko’rinishlari Modda Maydon Modda ko’rinishidagi material tinchlik masalasiga ega bo’lib, bular jumlasiga proton, neytron, elektron, pozitron, ulardan tashkil topgan atomlar, molekulalardan tortib eng katta osmon jismlarigacha kiradi. Maydon ko’rinishidagi material Harakat massasiga ega bo’lib, yorug’lik tezligida harakat qila olishi bilan moddadan farq qiladi. Maydon harakat massasiga ega bo’lgan fotonlardan tashkil topgandir. Fotonlar elektron va pozitronning birikishi natijasida vujudga keladi. Turlari: Elektromagnit va gravitasion maydonlar. Fazo va vaqt materiya mavjudligining shakllari Fazo Vaqt Fazo bir vaqtda mavjud bo’lgan obyektlarning joylashish tartibini, ya’ni ularning “bog’langan” sanoq o’qlariga nisbatan holatini koordinatalar orqali ifodalaydi. Fazo – uch o’lchovga ega; bo’yi, eni, balandligshi Vaqt narsa va hodisalarning turli paytda sodir bo’lishini, ya’ni ularning “bog’langan” sanoq o’qlariga nisbatan holatini koordinatalar orqali ifodalaydi. Vaqt – bir o’lchamli, ya’ni orqaga qaytmaydi. o’tmishdan kelajakka qarab rivojlanadi. Slayd 2 Fazo va vaqt to’g’risidagi konsepsiyalar Substansional konsepsiya Relyasion konsepsiya Bu konsepsiyaga ko’ra fazo va vaqt materiyaga bog’liq bo’lmagan holda mustaqil mavjud bo’lgan obyektlardir. Fazo – bu qarashgk ko’ra bo’shliq hamma joyda birdek turuvchi , harakatsiz hodisa. Vaqt esa bir Bu konsepsiyaga ko’ra fazo va vaqt materiya mustaqil obyektlar emas, balki bir-birlari bilan uzviy bog’liq bo’lgan sistemadir. Bu qarashga ko’ra fazo moddiy sistemalar mavjudligi va elementlar o’zaro ta’sirini 249 maromda o’tib boruvchi hodisa. xarakterlaydigan – materiya mavjudligi shaklidir. Vaqt esa moddiy sistemalar mavjudligining davomiyligini, ketma-ketligini xarakterlaydigan – materik mavjudligi shaklidir. Harakat tushunchasi Harakat Harakat narsalarning fazoda oddiy o’rin almashinishidan tortib to inson tafakkurining rivojlanishigacha bo’lgan jarayonlarni o’z ichiga oladi. Harakat nafaqat materiyaning, balki shu bilan birga insonni ruhiy va aqliy olamining ham mavjudligi shakli va usulidir. Harakat shakllari Moddiy Ma’naviy Moddiy jarayonlar Ma’naviy-ruhiy jarayonlar Moddiy ishlab chiqarish. Ijtimoiy borliq. Ma’naviy faoliyat Ma’naviy munosabat Ma’naviy madaniyat Ijtimoiy ong Subyekt tafakkuri Harakatning asosiy shakllari Mexanik harakat Fizik harakat Ximik harakat Biologik harakat Ijtimoiy harakat “Insert” texnikasini qo’llash orqali matn ustida ishlash qoidasi 1. Tekstni o’qib chiqing. 2. Olingan ma’lumotni tizimlashtiring. 3. Har bir qatorga qalam yordamida belgilar qo’ying. V – ma’lumotlar mavzuga oid bilimlarimga to’g’ri keladi. + – yangi ma’lumotdir. - – olgan bilimlarimga to’g’ri kelmaydi. ? – meni o’ylantirib qo’ydi, bu masala yuzasidan qo’shimcha ma’lumotlar kerak. 250 III. 3. b/b/b ni to’ldirish qoidasi IV. O’Z-O’ZINI NAZORATI UChUN MATERIALLAR IV. 1. Mustaqil ishlash uchun nazorat savollari va topishriqlar: 1. Borliq va yo’qlik tushupchalari tutrisida nimalarni bilasiz? 2. Mapjudlik va reallik nima? 3. Harakat va uniig asosiy shakllari to’g’risida suzlab bering. 4. fazo va vaqt, makon va zamon qanday ma’nolarni anglatadi? Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot bo’yicha reja topshiriq va o’quv-uslubiy hujjatlar Amaliy mashg’ulot rejasi: 1. Odamning borliqqa munosabati. Olam to’g’risidagi qarashlari. 2. Borliq tushunchasi, uning asosiy ko’rinishlari. 3. Borliqning asosiy atributlari. 4. Tabiat tushunchasi va uning tuzulishi. Mashg’ulotning maqsadi: Borliq falsafasini mustahkamlash va u haqidagi nazariyalarni talabalar ongiga singdirish. Talabaning o’quv faoliyati natijalari: - Borliq kategoriyasiga ta’rif beradi; - Borliq haqidagi Sharq va G’arb mutafakkirlarining qarashlarini gapirib beradi; - Harakat, fazo va vaqt, makon va zamonning moxiyatini izohlaydi; - Tabiat va uning ko’rinishlari haqida tasavvurga ega bo’ladi. Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlar: . Topshiriq 1. “Kichik guruxlarda ishlash”, “Nima uchun”, “T-sxsma”, “Muammoli vaziyat” uslublarini qoidalarini o’rganish. Eslatma: II - qismga qarang . - мавзу бўйича тадқиқот ўтказиш имконини беради - Фикрлашни шакллантиради - Янги машуни ўрганишда киршл кисмида 1 ва 2 жадвал киеми тўлдирилад и - Маизу якунида жадвалнинг 3 қисми тўлдирилади. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling