Ijtimoiy fanlar
O’rta asrlar xristianlik falsafasining tamoyillari
Download 1.78 Mb. Pdf ko'rish
|
falsafa
O’rta asrlar xristianlik falsafasining tamoyillari 1-slayd 1 teosentrizm 1) Xudo – olamning markazi; 2) Xudo – fikrlar markazi 2 kreasionizm xudo olamni hyech narsadan yaratganligi haqidagi ta’limot 3 teodiseya olamda yovuzlikning mavjudligi xudoning mutloq adolatli ekanligi haqidagi diniy tasavvurlarni inkor etmaydi, deb isbotlashga urunuvchi diniy-falsafiy ta’limot 4 providensializm tarixni xudoning irodasi mahsuli deb biluvchi ilohiyot konsepsiya 5 soteriologizm qalbni qutqarishga yo’naltiruvchi ta’limot 6 revelyasionizm xudoni kashf etish tamoyili 7 sxolastika diniy aqidalarni mantiqiy isbotlash yo’li bilan “rasianal” asoslashga uringan diniy – falsafiy ta’limot 8 tradisionalizm diniy aqidalarni, cherkovning ijtimoiy-axloqiy konsepsiyalarini fan taraqqiyoti, ijtimoiy hayotdagi va dindorlar ongidagi o’zgrishlarga qarab qayta ko’rib chiqishga bo’lgan urunishlarni rad etadi 221 9 ekzegetika bibliyaning mazmuni va mohiyatini izohlab va tushuntirib berish bilan shug’ullanuvchi ilohiyot bo’limi 10 dogmatika o’rin va vaqtning konkret sharoitlarini e’tiborga olmay, u yoki boshqa muammolarga hamisha bir nazar bilan qarash, aqidalar bilan ish tutish 11 esxatologiya olam va insonning so’nggi taqdiri, oxirati haqidagi diniy ta’limot 2-slayd Patristika II-VIII asrlarda xristian yozuvlarining ilohiyot, falsafiy va siyosiy-sosiologik doktorinalarini anglatuvchi termin. Patristikaning asosiy nazariy muammolari uchlanganlik muammosi inkarnasiya muammosi ilohiyot bilan falsafaning aloqasi e’tiqod va bilimning birligi Patristika Gnostisizm Apologetika Dogmatika Antik falsafani ng, xususan plotonizm hamda stoisizm g’oyalarini sharqdagi diniy tasavvurlar bilan eklektik tarzda qorishtirib yuborganlar. G har jihatdan mukammal xudoning mavjudligini tan oladilar . G uch yo’nalishga bo’linadi: - xristian gnostisizmi (1-Sh asr.) - ommaviy gnostisizm (1-Sh asr.) -falsafiy gnostiszm (P-asr.) Kliment Aleksandrskiy (P- oxiri, Sh asr bosh) Origen Aleksandrskiy (185-254 y.) Ilohiyotning tafakkur dalillari yordamida diniy ta’limotni himoya qilish va oqlash bilan bog’liq bo’lgan sohasi Yustin Muchenik (100- 165 y.) Tertuplian (160-240 y.) O’rin va vaqtning konkret sharoitlarini e’tiborga olmay, u yoki boshqa muammolarga hamisha bir nazar bilan qarash, aqidalar bilan ish tutish Avreliy Avgustin (354- 430 y.) 222 Sxolastika 3-slayd (lot. Shcolasticos – maktabga oid) – o’rta asr falsafasi bo’lib, u o’rta asr ideologiyasida (G’arbiy Yevropa mamlakatlarida) hukmron mavqyeni egallagan. Sxolastlar o’z nazariyalarining asosiy maqsadini xristian dinini himoya qilishdan iborat deb hisoblaganlar Asosiy masala Asosiy tezis Asosiy falsafiy savol - bilim va e’tiqod munosabati - e’tiqod aqldan ustun - umumiylikning yakkalikka munosabati Sxolostikaning rivojlanish bosqichlari I II III Ilk sxolostika (IX-XII asr.) Ioann Skot (Eriugena) (810-877 y.) Rosselin Kompyeniskiy (1050-1210 y.) Anselm (1033-1109 y.) Pyer Abelyar (1079-1142 y.) Yetuk sxolostika (XIII asr.) Foma Akvinskiy (1225-1274 y.) Duns Skott (1265-1308 y.) Tugab borayotgan sxolostika (XIV-XV asr.) Uilyam Okkam (1300-1350 y.) Jan Buridan (XIV asr.) Nikola Orem (1320-1382 y.) Realizm va nominalizm 4-slayd Realizm Nominalizm Universaliylar realdir. Universaliylar narsalarga qadar mavjud bo’ladi. Foma Akvinskiy (1225-1274 y.) Anselm Kenterberiyskiy (1033-1109 y.) Universaliylar real mavjud narsalar emas, balki ular faqat nomlardir. Universaliylar narsalardan keyin Duns Skott (1265-1308 y.) Uilyam Okkam (1300-1350) 223 Uyg’onish davri G’arbiy Yevropa falsafasi rivojining bosqichlari 5-slayd Gummani zm Natur- filosofiya Aristo- telizm Neopla- tonizm Skepti- sizm Utopiz m Diniy falsafa Insonpar varlik – insonni eng yuqori qadr- qimmatli deb qarovchi, uning ozodligini va har tamonlam a rivojlanish ini himya qiluvchi nazariya Tabiat falsafasi; tabiat hodisalar ini mavhum falsafiy prinsipla rgaasosla nuvchi aql yuritish yo’li bilan sharhlash ; tabiatnin g umumiy manzaras i- ni berishga urinish Uyg’oni davri aristotel chilari tomizm ruhida aristotel izmni tanqid qilish bilan unga asos soldilar. Ploton falsafasi elementla rini Aristo tel ta’l- imotida ilgari surilgan g’oyalar bilan uyg’unlas h- tirish Yangidan tug’ilib kelayotga n madaniya tning keskin zavqu shavqi ayrim yuzakilikl arni ham keltirib chiqarga n edi. Shuning uchun Uyg’onis h davrining ayrim mutafakk irlari buni anglab, tanqidiy fikr bil- dirganlar (grek. U-yo’q, topos- o’rin, ya’ni o’rni yo’q demak dir) bu ta’limo tda ilgari surilga n tuzumd a barcha kishilar ning to’la ijtimoi y tengligi amalga oshgan bo’ladi. Protestant- cha dunyoqara shni shakllan- tirish Vakillari Franchesk a Petrarka Kollyucho Salyutati Leonardo Bruni Podjo Brachchol ini Leon Battista Nikolay Kopernik Djordano Bruno Leonardo da Vinchi Galileo Galiley Pyetro Pompo- nassi Simon Porsio Nikolay Kuzanski y Marsilio Fichino Piko della Mirandol a Franches ko Patrisi Mishel Monten Genrix Kornelius Djanfran -chesko Piko Tomas Mor Tomas Myuns er Tomm azo Kampa -nella Erazm Rotterdam -skiy Martin Lyuter Ulrix Svingli Jan Kalvin 224 Alberti Lorenso Valla Uyg’onish davri G’arbiy Yevropa falsafasi rivojining tamoyillari 6-slayd Antropo- sentrizm Gumanizm Sekulyarizasiya Inson dunyoni bilishi mumkin Inson olamning markazi va provard oliy maqsad Insonni birinchi o’ringa qo’yish, uning qadr-qimmatini hurmat qilishni, unga mehr qo’yish va inson hayotini yuksak qadrlovchig’oya va qarashlar majmui Jamiyatning turli sohalari, ijtimoiy gruhlar, individual ong, kishilar faoliyativa xulq atvori ijtimoiy munosabatlar va tartibotlarning din ta’siridan xalos bo’lish jarayoni San’at dunyoni idrok etishga qo’yilgan ilk qadam 7-slayd XIV-XVI асрларда ҒарбУйғониш даври Астрономия, математика, жўғрофия Адабиёт, санъат Фаннинг маълум бир тармоғи билан қизиқиш Теоцентрик қараш дан антропоцентик дунёқарашга ўтиш Тажрибанинг устувор кўриниш касб етиши Антик давр фалсафаси ва фани ютуқлари фойдаланиш Дунёвий билимларнинг ривожланиши Манфактура ва ишлаб чиқариш ривожланиши 225 8-slayd Amaliy mashg’ulotni olib borish texnologiyasi Talabalar soni: 28 Vaqti: 2 soat Mashg’ulot shakli Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot seminar rejasi 1. Xristianlik falsafasi, uning xukmron dunyoqarashga aylanishi. O’rta asrlar falsafasi. Nominalizm va realizm. 2. Uyg’onish davri gumanizmi va tabiatshunoslik falsafasi. 3. Yangi zamon Yevropa falsafasi vujudga kelishi va uning o’ziga xos xususiyatlari. Yangi davr ingliz falsafasi. 4. XVIII asr fransuz falsafasi. R. Dekart, Golbax, Didro, J. J. Russo. Янги давр Ғарбий Европа фалсафаси XVI- XIX асрлар Т АЖРИБАВИЙ МАТЕРИАЛИЗМ ВАКИЛЛАРИ Ф.Бэкон (1561-1626.) Т. Гоббс(1588-1679) Сенсуалист Ж Локк (1632-1704) Рационалист Б. Спиноза (1632-1677) ДУАЛИЗМ Р. Декарт (1596-1650 ) Субъектив идеалист Ж. Беркли(1684- 1753 ) Агностиц Д. Юм (1711-1776.) Объектив идеалист Г. Лейбниц (1646 - 1716) Француз материалистлари XVIII асрв. О.Ламетри(1709-1751 .) П. Гольбах (1723-1789 ) А. Гельвеций (1715-1771 ) Д. Дидро (1713-1784) Маърифатпарварлар XVIII аср. Франция Ш. Монтескье (1689-1755 г.г.) Вольтер (1694-1778 г.г.) Кондильяк (1715-1780 г.г.) Ж.Ж. Руссо (1712-1778 г.г.) Д.Дидро.(1713-1784 г.г.) XVIII аср Германия X, Вольф (1679-1754 ) Г.Э. Лессинг(1729-1781 ) И.В.Гете (1749-1832 ) И.Г. Гердер(1744-1803 ) Ф. Шиллер (1759-1805 ) 226 5.Nemis klassik falsafasi. I. Kant, f. Gegel, L. Feyrbax. Mashg’ulotning maqsadi: Mavzu bo’yicha bilimlarni chuqur o’zlashtirishni ta’minlash. Pedagogik vazifalar O’quv faoliyati natijalari. · mavzuni mustaqil o’rganish uchun asos yaratadi; · mavzu bo’yicha bilimlarni chu- qur o’zlashtirishga va mustah- kamlashga yordam beradi. · kichik guruhlarda ishlashni tashkil qiladi. · o’z nuqtai nazariga ega bo’- lishni shakllantiradi. · amaliy mashg’ulot rejalari bilan oldin-dan tanishib chiqib, tayyorgarlik ko’radi. · O’rta asrlarda xristianlik falsafasining kelib chiqishi. Uning mazmuni va mohiyati yoritib bera oladilar. · Uyg’onish davri gumanizmi va tabiatshunoslik falsafasining xususiyatlarini aytib bera oladi. · Yangi davrda vujudga kelgan falsafiy maktablar ta’limotlarining bir-biridan farqli tamonlari haqida o’z erkin fikrini namoyon etadi. O’qitish usullari va texnika Topshiriqlar, amaliy ishlash usuli, suhbat O’qitish vositalari Tarqatma material, kompyuterlar, doska O’qitish shakllari Individual, kollektiv O’qitish shart-sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya. Monitoring va baholash Og’zaki nazorat, savol-javob, o’z-o’zini nazorat qilish, reyting tizimi asosida baholash. Amaliy mashg’ulotning texnologik kartasi Ish jarayonlari vaqti Faoliyatning mazmuni o’qituvchi talaba I-bosqich. Mavzuga kirish. (10 minut) 1.1. O’quv mashg’uloti mavzusi, maqsadi va o’quv faoliyati natijalarini aytadi. Ta’lim jarayoni interfaol usullar or-qali amalga oshirilishini e’lon qiladi. Mavzu nomini yozib oladi. 1.2. Talabalarni fikrlarini jonlanti-rish maqsadida Nima uchun? Texnikasidan foydalangan holda: “Nima uchun O’rta asrlarda din ustuvor bo’ldi?” deb savol bilan murojaat qiladi. (1-ilova) Fikrlarni umumlashtirib amaliy mashg’ulotni Yozib oladi. Javob beradi. 227 boshlaydi. 1.3. Talabalarni 3 ta kichik guruhlarga bo’ladi, baholash ko’rsatkichlari va mezonlari bilan tanishtiradi. (2-ilova). Guruhlarga bo’linadi II-bosqich. Asosiy (65 minut) 2.1. Guruhlarga topshiriq beradi: 10 min. Ichida har bir guruh quyidagi mavzular bo’yicha umumiy esse yozing. 1. O’rta asrlarda Sxolastikaning kelib chiqishi yevropada keng yoyilishi sabablari. 2. Uyg’onish davri gumanizmi vujudga kelishi va uning vakillarining falsafiy qarashlari. 3. Yangi davr ingliz falsafasi vujudga kelishining sabablari va uning vakillari tamonidan qo’lga kiritilgan yutuqlar Topshiriqlar bilan tanishadi. 2.2. Esse yozish uchun yo’riqnoma beradi, taqdimotni tayyorlashga ko’maklashadi, izoh beradi, bilimlarini umumlashti-radi xulosalarga alohida e’tibor qara-tadi. Topshiriqni qay darajada to’g’ri bajarilishini diqqat bilan kuzatadi. Guruhlarga bo’linadi. Har bir guruhdan jamoa sardori chiqib taqdimot o’tkazadi. O’quv topshirig’i va baholash mezonlari bilan tanishadi. 2.3. Guruhlarga “Koop-koop” texnikasi-dan foydalangan holda “Yevropada o’rta asrlarda va uyg’onish davrida dinga munosabat” mavzusini yoritib bering – deb savol bilan murojaat qiladi (3-ilova). 2.4. Ishni boshlanganligini e’lon qila-di, har bir guruh topshiriqlarni vatman-qog’ozlarga tushirib, taqdimotni o’tka-zishda yordam beradi. Mustaqil ishlaydi. 2.5. Ish taqdimotini tashkil qiladi, izoh beradi, talabalarning bilimlarini umumlashtiradi, xulosalarga e’tiborini qaratadi. Taqdimot o’tkazadi. III-bosqich. Yakuniy (5 minut) 3.1. Ish bo’yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Savollar beradi. 3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi ting- lovchilar faoliyati tahlil qilinadi va baholanadi. 3.3. Keyingi ma’ruza-konferensiyaga O’UM ga qaraydi. 228 tayyorlanib kelish uchun dokladchilarga mavzularni beradi. 1-Ilova «Nima uchun» organayzeri Nima Nima uchun? Nima uchun? uchun? Nima uchun? Nima uchun? 2-Ilova Talabalarning bilim va ko’nikmalarini baholash mezonlari. Guruh 1-topshiriq (1,4b) 2-topshiriq (1,3b) 3-topshiriq (1,4 b) Baho I II III 3,6- 4,1 a’lo 2,9 – 3,5 yaxshi 2,2 – 2,8 qoniqarli 3-Ilova. «Kaskad» texnikasi Ushbu texnologiya g’oyalar tizimini ishlab chiqishga ko’mak beradi: Asosiy maqsadi: aniq va ijodiy fikrlash qobiliyatini faollashtirish. Нима учун ўрта асрларда дин устувор бўлди? 229 2-o’quv topshiriq Jadvalning bo’sh qismlarni to’ldiring T-sxemani to’ldiring: (Sxolastlar va gumanizm vakillari qarashlari asosida) To’g’ri Noto’g’ri “Koop-koop (Birgalikda o’qiymiz)» texnikasini o’tkazish qoidasi Ish bos. Faoliyat Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchi. 1. 3 va 5 kishidan iborat kichik guruhlarni tashkil qiladi. Guruhga bo’linadi. 2. Har bir guruhga mavzuning bir bo’lagi bo’lib hisoblangan bir xil topshiriqlar beradi. Topshiriqni bajarish uchun yo’riqnomalar beradi. Guruh a’zolari o’zaro topshiriq- larni bo’lib olishadi. 3. Topshiriqni muvaffaqiyatli baja- rilishini nazorat qiladi. 3.1. Hamma mustaqil topshiriqni bajaradi, mavzular bo’yicha mus-taqil ishlaydi. 3.2. Guruh a’zolarining mini- ma’ruzalarini tinglaydi. Umumiy ma’ruza tayyorlanadi. Ma’ruzani o’qish uchun spiker tayinlanadi. 4. Guruhlarda ish yakunlarini chiqa- rilishini so’raydi va taqdimotni Guruh spikeri ma’ruzaning taqdimotini o’tkazadi. Христианлик фалсафаси 230 o’tkazadi. 5. Natijalarni tahlil qiladi va baholaydi, g’olib guruhlarni aniqlaydi, Tinglaydi. Jadvalni to’ldirning 1-ilova Uyg’onish davri G’arbiy Yevropa falsafasi rivojining tamoyillari Antropo- sentrizm Gumanizm Sekulyarizasiya Inson dunyoni bilishi mumkin Yangi davr falsafsidagi oqim va uning tvakillaridan kelib chiqib jadvalni to’ldiring 3-ilova Т АЖРИБАВИЙ МАТЕРИАЛИЗМ ВАКИЛЛАРИ Сенсуалист Рационалист ДУАЛИЗМ Субъектив идеалист Агностиц Объектив идеалист Француз материалистлари XVIII аср. Маърифатпарварлар XVIII аср. Франция XVIII аср Германия Янги давр Ғарбий Европа фалсафаси XVI- XIX асрлар 231 O’Z-O’ZINI NAZORAT UChUN MATERIALLAR Mustaqil tayyorgarlik ko’rish uchun savollar va topshiriq: 1. Rim imperiyasi hayotining sunggi davrlaridagi falsafiy oqimlarni sanab bering. 2. “Uygonish davri” tushunchasini qanday talkin etasiz? 3. Milliy falsafiy maktablar deganda nimani tushunasiz? 4. Milliy falsafiy maktablarning umuminsoniy yutuqlari nimalarda namoyon bo’ladi? 5. “Nsmis klassik falsafasi”mi yoki “Nemis milliy falsafasi”mi? Bu masalaga sizning munosabatingiz qanday? 6. Nega marksistik falsafa milliy falsafa bo’la olmas edi? 7. Yevropa uygonish davri falsafasini o’rganishimizning ahamiyati nimalarda deb uylaysiz? 232 5 mavzu HOZIRGI DAVR G’ARB FALSAFASI Ma’ruzani olib borish texnologiyasi Talabalar soni: 60 Vaqti: 2 soat Mashg’ulot shakli Mavzu bo’yicha B/B/B tablisasidan foyda- langan holda informasion ma’ruza Ma’ruza rejasi 1. Hozirgi davr g’arb falsafasining asosiy xususiyatlari va undagi yo’nalishlar. 2. Neopozitivizm, texnokratik nazariya va pragmatizm g’oyalari. 3. Ekzestensializm va germenevtika falsafasi. 4. Diniy falsafa. Neotomizm. Mashg’ulotning maqsadi: Diniy madaniyat haqida talabalarda tushuncha hosil qilish. Pedagogik vazifalar O’quv faoliyati natijalari: · XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi Farb Yevropa mamlakalaridagi madaniy haqida ma’lumot beradi; · Hozirgi zamon g’arb falsafasining o’ziga xos xususiyatlari yoritib beradi; · Hozirgi zamon falsafasi oqimlarining yutuqlari va ularning jahon falsafasi rivojidagi o’rnini tu-shuntiradi; · Diniy falsafa va uning yevropa jamiyatidagi o’rnini tanishtiradi; · XIX asr oxiri XX asr boshlarida Farb Yevropada fanning ustuvorlilik sabablarini aytib bera oladi; · Farb falsafasidagi oqimlarning o’ziga xos xususiyatlarini tushuntira oladi; · Hozirgi zamon falsafasi yutuqlarni aytib bera oladi; · Diniy falsafa. Uning yo’nalishlari va uning vakillarining ta’limotini tushuntira oladi; O’qitish usullari va texnika Ma’ruza, tushuntirish, Insert texnikasi, taqdimot, grafik organayzer, B/B/B tab-lisasi. O’qitish vositalari Ma’ruza matni, kompyuter slaydlari, doska. O’qitish shakllari Frontal, kollektiv ish, proyektor, marker, skotch, A-32 list, blis so’rov. O’qitish shart-sharoiti Kompyuter, proyektor (yoki proyektor va LCD panel) mavjud auditoriyalar. Monitoring va baholash Og’zaki nazorat, savol-javob, o’z-o’zini nazorat qilish, reyting tizimi asosida baholash. 233 Ma’ruzaning texnologik kartasi Ish jarayonlari vaqti Faoliyatning mazmuni o’qituvchi talaba I-bosqich. Kursga va mavzuga kirish. (20 minut) 1.1. O’quv mashg’uloti mavzusi, maqsadi va o’quv faoliyati natijalarini aytadi. Tinglaydi. II-bosqich. Asosiy (50 minut) 2.1. Ekranga B/B/B jadvalini va izohni tushiradi. (1-ilova). Ishchi daftarlariga tablisa chizish, tablisaning 2 ustunini ma’ruza rejasiga mos ravishda to’ldirish topshirig’ini beradi. Tushunchalarni sanab beradi. 2.2. Talabalarga ma’ruza matnini o’qish jarayonida hoshiyasiga qo’yilgan belgilardan foydalangan holda quyidagi savollarga javob berishni taklif etadi. 1) Ular hozirda nimani bilishadi? (mustaqil javob bera oladilarmi?). 2) Tushinilmagan va o’zlashtirilmagan nimalar qoldi? 3) Qanday qo’shimcha axborot talab etiladi? Tayanch iboralarning nomerini qo’ygan holda 3,4 ustunlarni to’ldiradilar. (2-ilova). Blis-so’rov o’tkazadi. Bir necha javoblarni eshitib keyingi jarayon kichik guruhlarda davom etishini e’lon qiladi. Tinglaydi. III-bosqich. Yakuniy bosqich. (10 minut) 3.1. Talabalarni 4 kichik guruhlarga bo’ladi. Topshiriq beradi. 1) B/B/B tablisasining 4 ustunidagi mavzu qismlari guruh raqamiga mos kelgan holda axborot yakka tahlil etish tavsiya etiladi: 1 guruh 1 savol bo’yicha, 2 guruh 2 savol bo’yicha va h.k. 2) O’zlashtirilmagan 1-2 savollarni umumlashtiradi. 3). Ma’ruza matniga tayangan holda birgalikda javoblarni tayyorlash. 4). B/B/B tablisasi ko’rinishida mavzu-ning berilgan savolini taqdimotiga tayyorlanish. Tinglaydi. Tinglaydi. 234 Guruhlarda ish boshlanganligini e’lon qiladi: 3.2. Taqdimot va javoblarni muhokama- sini tashkil etadi. Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlarni yozib oladi. 3.3. Har bir guruhning bergan javobi-dan so’ng: (1) Auditoriyani o’zlashtirish daraja-sini aniqlash maqsadida “Biz nimani bilib oldik” savolini beradi. «Blis-so’rov» o’tkazadi. Javob beradi. 3.4. O’quv jarayoni natijalarini umum- lashtiradi, B/B/B yakka tablisasining 5 ustunini to’ldirishni taklif etadi. Jadvalni to’ldiradi. 4.1. Guruh sardorlarining chiqishlarini baholaydi, faol talabalarni rag’bat- lantiradi. Javoblarni umumlashtirib xulosa qiladi. Tinglaydi. 4.2. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi. O’UM ga qaraydi. 1(5.1)-Ilova Ilova B/B/B. № Reja savollari Bilaman Bilishni xohlayman Bilib oldim 1 2 3 4 5 Download 1.78 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling